ЫДЖЫД ВИСЬӦМ

Кык юкӧна драма


ВОРСЫСЬЯС:


ШОНДІБАНОВ МОИСЕЙ ИВАНОВИЧ — гижысь

МАРИЯ — Шондібановлӧн гӧтырыс

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА — Шондібановлӧн мамыс, олӧ сиктын

ГРАЖДАНИН ИКС — Шондібанов арлыда

ПРОКУРОР

СУДЬЯ

МИЛИЦИОНЕР

ВРАЧ


І ЮКӦН


1 петкӧдчӧм


Карса патера. Рӧмыд. Ӧзйӧ гӧрд абажура лампа. Шондібанов пукалӧ да гижӧ. Юыштӧма. Джынъя коньяк доз сулалӧ.

Воссьӧ ӧдзӧс. Пырӧ Гражданин Икс — гусьӧникӧн. Чукрасьӧм шляпаа, киссьӧм кӧма, кузь плащ пасьталӧма, но дӧрӧмтӧм. Кыйкъялӧ — видзӧдӧ гӧгӧрыс да сэсся бӧр кӧсйӧ петны...


ШОНДІБАНОВ. Мария, тайӧ тэ? Да?

ГРАЖДАНИН ИКС. (лӧня) Абу... (кызӧктӧ, мӧвпалыштӧ да содтӧ) Тэнад лолыд.

ШОНДІБАНОВ. Мари-ия...


Гражданин Икс кок шытӧг матыстчӧ Шондібанов дорӧ, мыш сайсяньыс тапкӧ пельпомас. Мӧдыс бергӧдчӧ.


ШОНДІБАНОВ. Коді нӧ тэ татшӧмыс? (чуймалӧ)

ГРАЖДАНИН ИКС. Тэнад лолыд.

ШОНДІБАНОВ. (серӧктӧ) Менам лолӧй... (нюмъялӧ) Вот кутшӧм, сідзкӧ, менам лолӧй... Пуксьы-шонтысь. Юыштан, гашкӧ? (кисьтӧ) Ывлаас пемыд ар нин да кӧдзыд, кӧнкӧ...

ГРАЖДАНИН ИКС. Кӧдзыд. (юӧ)

ШОНДІБАНОВ. Гегдалӧмыд, коньӧрӧй. (восьтӧ Гражданин Икслысь плащ пӧласӧ) О-о-о! Дӧрӧмыд абу али мый? ...Час, час... (петавлӧ да вайӧ ассьыс дӧрӧмсӧ) на, пасьтав...

ГРАЖДАНИН ИКС. Енмыс мед видзас тэнӧ. (Пасьталӧ дӧрӧмсӧ. Дӧрӧмыс мича, гӧрд.)

ШОНДІБАНОВ. Тэдлы вылӧ быттьӧ вурӧма. Босьт, юам. (Чокнитчӧны) Енмыс мед оз ӧтдорт, а йӧзыс отсаласны.

ГРАЖДАНИН ИКС. Гижан? (довкнитӧ бумагаяслань)

ШОНДІБАНОВ. А-а... (ӧвтыштӧ кинас) Ог гиж, а гижася. Библия дорӧ (босьтӧ киас Библия) мыйкӧ ассьыд содтыны вежӧрыд оз тырмы. Миянӧдз ставсӧ гижӧма-висьталӧма.

ГРАЖДАНИН ИКС. Сёрнитны, видзӧда да, кужан... Тэ вот, гижысь морт, висьтав, кыдзи меным водзӧ овны-вывны.

ШОНДІБАНОВ. Кыдзи? Хм... Асьтӧ да йӧзсӧ пыдди пуктӧмӧн.

ГРАЖДАНИН ИКС. Йӧзыс лёкӧсь да скӧрӧсь.

ШОНДІБАНОВ. Чужан муад абу скӧрӧсь.

ГРАЖДАНИН ИКС. Тані? (Петкӧдлӧ залын пукалысьяс вылӧ) Тані абу скӧрӧсь?

ШОНДІБАНОВ. А кӧні бурыс?

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог тӧд... Гашкӧ, мӧдар югыдас...

ШОНДІБАНОВ. Э-э-э... Сэтчӧ воан на... (Кодкӧ звӧнитӧ ӧдзӧс звӧнокӧн) Мария, буракӧ, локтӧ.


Пырӧ Мария. Сьӧд юрсиа, гырысь синъяса. Ӧти кывйӧн — мича, синмӧ шыбитчана.


ШОНДІБАНОВ. О, Мария! (Чеччӧ, кӧсйӧ окыштны)

МАРИЯ. (мудзӧмпырысь) Бара юан?

ШОНДІБАНОВ. (пидзӧсчанясьӧ) О, Мария! Менам куслытӧм муслунӧй!

МАРИЯ. Тешитчан? Да? (Казялӧ Гражданин Иксӧс) А тайӧ коді?

ШОНДІБАНОВ. Тайӧ?.. Шуӧ, менам лолӧй...

МАРИЯ. Дугды, Мӧсей!

ШОНДІБАНОВ. Мария! Эн скӧрмы, но! Пырис со, да сизим граммӧн юим.

МАРИЯ. (скӧрмӧма, жӧдзӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ) Тэнад лолыд? Тэнад лолыд... тэ кодь жӧ алкоголик! Вот коді! Яндысьтӧм бугыль! Ачыд лун да вой юан, да содтӧд татчӧ вайӧдан став ветлысь-юысьсӧ! Керкасӧ пежалан! Мун! Син водзын мед эн вӧв!

ШОНДІБАНОВ. Мария!

МАРИЯ. Мун, меся!

ШОНДІБАНОВ. Мария!

МАРИЯ. Мун! Кылан, Шондібанов! Босьт этійӧс да мун, кытчӧ кӧсъян!

ШОНДІБАНОВ. Муна! Ёна кӧ колӧ — муна!

МАРИЯ. Ёна колантор! Мун!

ШОНДІБАНОВ. Муна! Эн виччысь сэсся! Ог лок! (пасьтасьӧ да ӧдзӧсӧд петігмоз горӧдӧ) Дур-ра!

МАРИЯ. Сам дурак!


Шондібанов да Гражданин Икс петӧны. Мария матыстчӧ пызан дорӧ, пуксьӧ. Кисьтӧ аслыс коньяк да юӧ. Сэсся лыддьӧдлӧ-бӧрдӧ.


МАРИЯ. Мыйысь бара меным татшӧм олӧмыс... мыйысь бара меным татшӧм верӧсыс... тӧді кӧ, эг жӧ эськӧ пет Шондібанов сайӧ да... (Кодкӧ, кылӧ, тотшкӧдчӧ ӧдзӧсӧ, Мария чышкыштӧ синвасӧ.) Коді сэні?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Марья! Тайӧ ме, инькаыд!

МАРИЯ. Ирина Васильевна?


Мария восьтӧ ӧдзӧс. Пырӧ Ирина Васильевна, Шондібановлӧн мамыс. Шаллясьӧма, болонь курткаа, киас ыджыд сумка.


ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Слабог, вои жӧ сэсся... (пӧрччысьӧ) Сумкасьыс перъяв, Марья, ...кӧвдум-шаньга пӧжавлі да... (синнас гӧгӧртӧ патерасӧ) А Мӧсейыс нӧ абу?

МАРИЯ. Абу.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Удж вылын?

МАРИЯ. Абу эськӧ да...

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Гортӧ миянлы оз гижлы, да ог и тӧд, кӧні уджалӧ.

МАРИЯ. Оз уджав. Гортын пукалӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Гортад оз жӧ пукав, верстьӧ морт да...

МАРИЯ. Пукалӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Сё дивӧ тай! Мый вылӧ нӧ, сідзкӧ, олӧ уджавтӧгыс?

МАРИЯ. Олӧ тай.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Тайӧ нӧ дозйыс, пызан вылас, ...сылӧн жӧ?

МАРИЯ. Сылӧн.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Ой-ой-ой...

МАРИЯ. Юны кутіс... Талун со локті да кутшӧмкӧ юысьӧс сьӧрсьыс вайӧдӧма, алкоголикӧс... Шуӧ, менам лолӧй пӧ тайӧ... Белӧй горячка, буракӧ, босьтӧма...

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Эз жӧ ӧд татшӧмӧдз воӧдчы Мӧсейыс?

МАРИЯ. Воӧдчис тай...

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Ок-ок-ок... Мый сыкӧд лоӧма?

МАРИЯ. Енмыс тӧдӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Быдтім-велӧдім. Эз ю, эз курит... Ӧні сійӧс велӧдсьӧма нин, ачыс верстьӧ морт. Тэ кӧ, Марья, он орӧд юӧмсьыс да дорйышт, миян помысь нинӧм нин.

МАРИЯ. Сылы веськодь, висьтав кӧть эн. Оз отсав. Юкся — мед, колӧкӧ, олӧ, кыдзи кӧсйӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Эн жӧ юксьы, Марьюш... Христа ради, эн жӧ вӧч тадзисӧ... Абу на дзик шыбитана пиукӧй менам. Абу на, мукӧд моз, скӧр сьӧлӧма... Небыд сьӧлӧмаыдлы унджык инмӧ... Дерт, кӧнкӧ, сьӧкыд сылы, коньӧрӧйлы... Вот и юышталӧ...


Ирина Васильевна чышкыштӧ чепӧсйӧм синвасӧ. Чӧв олыштӧны да Ирина Васильевна перъялӧ сумкасьыс тубрасторъяс — кӧвдум-шаньгасӧ, сола тшак да, пув да.


ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Эн жӧ, бара, Марьюш, шыбит Мӧсейсӧ... эн жӧ, бара, кӧдзӧдчы. Слабог, эбӧсным эм на, да отсыштам на тіянлы. Яйтӧ да картупельтӧ век сетыштам. Мӧс и ыжъяс видзам, слабог.

МАРИЯ. Ог тӧд, мый вӧчны. Гортын лун-лун пукалӧ да мыйкӧ пыр гижӧ-гижӧ. Оз сёрнит. Оз казяв менӧ — быттьӧкӧ абу ме. Бур кыв ог кывлы.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Гижасьӧ тай... Батьыс, дас нёль арӧс на и вӧлі Мӧсейлы, ньӧръялӧма вӧлі весиг гижасьӧмсьыс. Эз тай эновтчы. Мӧскуаын велӧдчӧм дорысь да гижасьӧм пыдди трактористӧн кӧ уджаліс да гортын оліс — сё бур эськӧ вӧлі... (ышловзьӧ) Енмыс тай шуӧма да сэсся мый кӧть вӧч. (Чӧв олыштӧ) Кытчӧ нӧ кӧть муніс? Гашкӧ, вӧтлін да?

МАРИЯ. Вӧтлӧм оз ков, ачыс мунӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Оз жӧ кӧть мед сюр кытчӧкӧ.

МАРИЯ. Абу эськӧ дзоля кага да...

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Код тӧдас. Челядь руыс кольӧма на, буракӧ... Гашкӧ, Марьюш, петавлам карас. Гастрономӧ пыравлам, орччӧн тай. Мӧсейӧс видзӧдлігмоз. Колӧкӧ, сэтчӧ петіс?

МАРИЯ. Ог тӧд. Петавлам дай.


Мария да Ирина Васильевна пасьтасьӧны, петӧны. Дзуртыштӧ ӧдзӧс. Кодкӧ кималасӧн ветлӧдлӧ-корсьысьӧ. Шондібанов да Гражданин Икс, вӧлӧм, — бисӧ ӧзтісны да. Шондібанов йӧктӧ, кага моз кекеначасьӧ. Содтӧд юӧма. Долыд.


ШОНДІБАНОВ. Мунӧма! Та-ак! Во-осьтам до-оз. Сьылыштам-йӧктыштам. Юыштам.

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог. Тырмас.

ШОНДІБАНОВ. (кисьтӧ да мыччӧ Гражданин Икслы) Ю!

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог, ог-ог.

ШОНДІБАНОВ. Ю — ме тэд шуа!

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог.

ШОНДІБАНОВ. Муртса. Ӧтнам ог вермы.

ГРАЖДАНИН ИКС. Кисьт, но юны ог кут.

ШОНДІБАНОВ. Он? Он кӧ, эн... (юӧ) Тӧдан, мыйла ме юа?

ГРАЖДАНИН ИКС. Шуан, дерт... олӧмыс сьӧкыд да шог да, сійӧн и юа...

ШОНДІБАНОВ. Позьӧ, дерт, и тадзи шуны, ылӧдчыны кӧ быттьӧ. Но кодӧс ылӧдлынысӧ? Ачымӧс? Тӧдан... гажтӧм тані! (Камыштӧ пызанӧ) Тані меным гажтӧм. Гӧгӧрвоан он? Гажтӧм! Сійӧн и юа!


Шондібанов вабергачын моз кытшлалӧ-бергалӧ пызан гӧгӧр, мӧдыс чӧла пукалӧ — виччысьӧ, мый водзӧ лоас.


ШОНДІБАНОВ. (ӧвтчӧ-шенасьӧ кинас)


Тан мен гажтӧм, шуштӧм...

Мый мен тайӧ мусьыс?

Мый мен тайӧ мусьыс...

Тані шогӧ уси.

Мый мен тайӧ мусьыс?

Кӧть и чужи тані,

Ӧні тані ставыс,

ставныс меным паныд.


Мый мен тайӧ мусьыс...

Сьӧлышта дай муна.

Слабог, му шар вылас

ветлан туйыс уна.

Слабог, кокъяс улын

эм на аслам ордым,

кӧть и ставнан туйыс

Ен ли Дьявӧл ордӧ.


Шондібанов копыртчӧма Гражданин Икс весьтӧ, видзӧдӧ сылӧн синъясӧ — быттьӧ медводдзаысь аддзӧ мортсӧ. Водзӧ лыддьӧ.


ШОНДІБАНОВ.


Мый мен тайӧ мусьыс?

Коді тані кутӧ...

Ковмас мунны — муна...

Овсяс Коми мутӧг.

Нӧрыс йылӧд рӧдтысь

чиган табор бӧрся

вӧтлӧм еврей морт моз

ылі туйӧ вӧрзя...


ГРАЖДАНИН ИКС. «Мун, кытчӧ кӧсъян мун», — тадзи тэныд бур йӧзыс шуасны. (петкӧдлӧ залын пукалысьяс вылӧ).

ШОНДІБАНОВ. Шуасны. Сё збыль, шуасны.

ГРАЖДАНИН ИКС. Шуасны, дерт. Овыд — коми. Шондібанов. Вичыд — роч. Иванович. А вот нимыд еврейяслӧн ног — Моисей. Коді тэ? Коми? Али роч?.. А колӧкӧ тэ еврей? А?

ШОНДІБАНОВ. Мый сэсся еврейясыс абу али мӧй йӧз?

ГРАЖДАНИН ИКС. Найӧ — Енмӧн бӧрйӧм йӧз.

ШОНДІБАНОВ. Вот-вот...

ГРАЖДАНИН ИКС. Комиыс абу мӧй Енмӧн бӧрйӧм йӧз? А? Висьтав, Шондібанов. Еврейяс да чиганъяс бӧрся вӧтчан... чужан мусьыд ӧтдортчан... Аслад ордымӧд колӧ восьлавны! Коми йӧзыскӧд ӧти ордымӧд!

ШОНДІБАНОВ. Шаг вправо, шаг влево — расстрел? Тадзи артмӧ? (Петкӧдлӧ залӧ) Тайӧ йӧзысь да тайӧ мусьыс меным ӧтдортчынысӧ оз позь, а мӧдарӧсӧ — позьӧ? Кымын мортӧс тайӧ... тайӧ мелі да шань муыс ӧтдортіс... коми йӧзӧс ӧтдортіс, эз воӧм йӧзӧс, коми йӧзӧс... Кымын мортысь тайӧ йӧзыс ӧтдортчывлісны, висьтав... мам-батьсьыс, ныв-письыс... вузавлісны ӧта-мӧдсӧ... висьтав... веськыда висьтав...

ГРАЖДАНИН ИКС. Йӧзыс абу мыжаӧсь! Кадыс мыжа, чорыд кадыс мыжа! Йӧзыс абу мыжаӧсь!

ШОНДІБАНОВ. Сідзкӧ, Енмыс мыжа...

ГРАЖДАНИН ИКС. Енсӧ эн вӧрӧд, асьтӧ аддзы.

ШОНДІБАНОВ. У-у-у... Скӧрмин тай.

ГРАЖДАНИН ИКС. Скӧрмӧдін, да, дерт, скӧрман.

ШОНДІБАНОВ. Эн скӧрав, дона мортӧй. (Юӧ) Кыдзи кӧть нимтӧны тэнӧ, дона мортӧй? Ӧти пызан сайын пукалам, да нимтӧ весиг ог тӧд.

ГРАЖДАНИН ИКС. Абу нимӧй. Ме — лолыд тэнад, лолыд.

ШОНДІБАНОВ. Лолӧй менам? (сьӧлӧмсяньыс ваксьӧ-серавлӧ).

ГРАЖДАНИН ИКС. Серавлы, серавлы. Гӧгӧрвоан, да сёр лоӧ.

ШОНДІБАНОВ. Быд мортлӧн, дерт, лолыс эм, но тэ... (бара ваксьӧ)

ГРАЖДАНИН ИКС. Он кӧ эскы, китӧ петкӧдлы да ме тэныд чиганъяс дорысь сё пӧв бурджыка став олӧмтӧ висьтала. Кӧсъян кӧ, Библия серти олӧмтӧ висьтала. Кӧсъян кӧ, туналана кывбур висьтала.

ШОНДІБАНОВ. Збыль мӧй висьталан?


Гражданин Икс пӧрччӧ паськыд шляпасӧ, чӧвтӧ пернапас, нюжӧдӧ вывлань ки пӧвсӧ. Лыддьӧ.


ГРАЖДАНИН ИКС.


Кӧть и ачым муна пемыд вӧрті,

лолӧй лэбӧ югыд енэж шӧрті.

Му выв олӧм абу мортлӧн ловлы,

тані ловлы сэтшӧм гажтӧм овлӧ! —

сійӧн лолӧй енэж шӧрӧ качис.

Но ӧд, но ӧд татчӧ кольччи ачым...

Ӧтнам муна пемыд шуштӧм вӧрті:

лолӧй лэбӧ югыд енэж шӧрті.


ШОНДІБАНОВ. (кутлӧ-окалӧ Гражданин Иксӧс) Тайӧ ӧд менам, менам кывбурыс!

ГРАЖДАНИН ИКС. Тэнад. Кылі тэнсьыд кывъястӧ да вот со и лэччи енэжсьыс грека му вылас.

ШОНДІБАНОВ. (серавлӧ) Лэччин кӧ, и бур! Озджык гажтӧм ло. Сэні, енэжас, сӧстӧм да югыд, а тані, грека му вылас — ок-ок-ок олӧмыс! Час, ме тэныд лыддя, кутшӧм олӧмыс.


Мыйкӧ гижин? — дзебышт пызан йӧрад.

Кодкӧ, гашкӧ, лыддяс кулӧм бӧрад,

гашкӧ, ковмас вояс мысти коркӧ.

Ӧні сійӧ йӧзлысь вежӧр торкӧ.

Ӧні сійӧс колӧ видзны гусьӧн.

Оз позь лоны мукӧд дорысь сюсьӧн.

Тэнӧ оз на гӧгӧрвоны тані...

Оз позь мунны ызгысь йӧзлы паныд!

Мунан паныд,

ӧтдортчыштан наысь —

таляласны,

косявласны таысь:

ӧта-мӧдсӧ быдӧн вины дась...

Чашъясны —

и на дор сувтас Власть!

Чашъясны —

да лӧньыштасны кор,

Найӧс ошкас Суд

да Прокурор!


ГРАЖДАНИН ИКС. (мӧвпалӧ) Власть дорын сулалысьяс пӧвстын, дерт, сволочыс уна... но ӧд и шань йӧзыс, кӧнкӧ, эмӧсь... Судьяяс да прокуроръяс пӧвстас и... Оз жӧ чашйыны... оз жӧ пуксьӧдны... мыжыд кӧ абу...

ШОНДІБАНОВ. Пуксьӧдасны.

ГРАЖДАНИН ИКС. О-оз.

ШОНДІБАНОВ. Таляласны! Чашъясны! Пуксьӧдасны!

ГРАЖДАНИН ИКС. Менӧ оз. Мортлысь ловсӧ он йӧрт, дзескыдінӧ он пуксьӧд.

ШОНДІБАНОВ. А менӧ — пуксьӧдасны! (коддзӧма), коньӧрӧй дай Шондібановӧй... (шыльӧдӧ асьсӧ юрӧдыс) Некод весиг оз жалитышт...


Шондібанов зумыштчӧма. Юрсӧ ӧшӧдӧма да сьылӧ В. Савинлысь “Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын”.


ШОНДІБАНОВ. Визя гач да кӧті и ковмис новлыны... нэм чӧж.

ГРАЖДАНИН ИКС. Эн коньӧр улӧ уськӧдчы. Шоныд патераын олан. Гӧтыра. Он тшыгъяв. Коньяк юан. Машина эм. Он уджав. Нинӧм вӧчнытӧ да лун-лун шняпвидзан-гижан... Мда... Дугдан гижнысӧ — гажтӧм лоӧ. Косьман, юсян, гашкӧ, лыйсян — гажтӧмысла... Татшӧм нин лолыд тэнад.

ШОНДІБАНОВ. (скӧра) Лолӧс менсьым эн вӧрӧд! Китӧ мыськы, да вӧлись!

ГРАЖДАНИН ИКС. Скӧрав кӧть эн, Мӧсеюшко... Ме ӧд тэнад лолыд. (Чуткӧ аслас морӧсӧ) Ме. Гӧгӧрвоин?

ШОНДІБАНОВ. Тэ? (серӧктӧ) Тӧдан коді тэ? (пӧрччӧдӧ Гражданин Икс юрысь шляпасӧ, шыбитӧ джоджӧ да тальыштӧ кокнас) Няйт лёльӧ — вот тэ коді!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мед лёльӧ кӧ!

ШОНДІБАНОВ. Да ме тэнӧ...


Шондібанов чеччӧ да кӧсйӧ, буракӧ, Гражданин Икслы пель бокас сетны, но, вӧлӧмкӧ, мыш саяс милиционер сулалӧ. Тотшкӧдчытӧг пырӧма да кывзӧ налысь сёрнисӧ. Мариялӧн гуся мусукыс, буракӧ. — А, колӧкӧ, абу, но тшӧг да кыз гӧлӧса.


МИЛИЦИОНЕР. Стоять! Руки за голову.


Шӧйӧвошӧм Шондібанов да Гражданин Икс лэптӧны кияссӧ. Милиционер мыш сайсяньыс шобӧ кыкнаннысӧ.


МИЛИЦИОНЕР. Что за шум?

ШОНДІБАНОВ. Да вот...

МИЛИЦИОНЕР. Пачпорт?!

ШОНДІБАНОВ. Час... (корсьӧ пызан жырйысь паспортсӧ, сетӧ)

МИЛИЦИОНЕР. Та-а-ак. Шондібанов Моисей Иванович... Сідзкӧ, тэ и эм. Но, но... Коньяк юан? Тышкасян, видзӧда да... Притон восьтӧмыд тані.


Милиционер тшолкъялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Сэсся босьтӧ коньяк доз, видзӧдлӧ гижӧдсӧ да юасьтӧг кисьтӧ. Юӧ.


ШОНДІБАНОВ. Гашкӧ, нӧшта ӧти... сизим грамм?

МИЛИЦИОНЕР. Эн нювсьы.


Милиционер вештыштӧ кинас Шондібановӧс, кисьтӧ ачыс да юӧ. Вомас нянь тор сюйыштӧ. Ружӧктыштӧ — буракӧ, лӧсялӧма коньякыс.


МИЛИЦИОНЕР. А тайӧ коді?

ГРАЖДАНИН ИКС. Ме? Талӧн лолыс. (Шондібанов вылӧ индӧ)

МИЛИЦИОНЕР. Йӧймин али мый? Али белӧй горячка босьтіс? Ноко, вайлы пачпорттӧ. Видзӧдла, мыйся морт.

ГРАЖДАНИН ИКС. Абу.

МИЛИЦИОНЕР. Шондібанов, коді тайӧ?

ШОНДІБАНОВ. Зэв бур морт. Зэв бур морт.

МИЛИЦИОНЕР. Вай тэ менӧ эн бӧбйӧдлы. Ӧні на морӧсас шашаритчӧмыд вӧлі. Тышкасьны зэвтчӧмныд. (Гражданин Икслы) Кыдзи нимыд?

ГРАЖДАНИН ИКС. (шевкнитӧ кияснас) Пачпортӧй абу, нимӧй абу, нинӧм абу.

МИЛИЦИОНЕР. О! Тэ тай сулик код! Ноко, пасьтасьлӧй кыкнанныд!

ШОНДІБАНОВ. Товарищ генерал, товарищ генерал! (кевмысяна)

МИЛИЦИОНЕР. Давай, давай, пасьтась! Эг ачым лок. Гӧтырыд пыравліс. Лябсьӧ.

ШОНДІБАНОВ. Дура.

МИЛИЦИОНЕР. Кутшӧм эм.

ШОНДІБАНОВ. Ну, дура. Тадзи он жӧ вӧч.

МИЛИЦИОНЕР. Пасьтась. Этійӧс (петкӧдлӧ дуввидзысь Гражданин Икс вылӧ) няйт ёкмыльсӧ босьтам жӧ.

ШОНДІБАНОВ. Ог мун!

МИЛИЦИОНЕР. (векыштчывлӧ) Гашкӧ, мырдӧн нуны да? Кӧсъян кӧ, петкӧда.

ШОНДІБАНОВ. Не имеете права! Ж-жаловаться буду-у! Прокурору! Самому главному!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мӧсей, пасьтась... (дзигӧдӧ Шондібановӧс) Би пыр и ва пыр мунӧма! Прощайте, товарищи! (лэптӧ кулаксӧ) Но пассаран!

МИЛИЦИОНЕР. Збояланныд! Час, видзӧдлам, мый бӧрынджык кутанныд сьывны. А ну, пошли!


Кӧсйӧны петны, но пырӧны Мария да Ирина Васильевна.


ШОНДІБАНОВ. Мамӧ? Кор нӧ воин? А ме со... (петкӧдлӧ милиционер да Гражданин Икс вылӧ)

ГРАЖДАНИН ИКС. Ветлам, сӧстӧм сынӧднас лолыштам.

МИЛИЦИОНЕР. Ковмас нулыны кыкнаннысӧ. Протокол гижны.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Про-то-кол? Мыйся протокол? Ок-ок-ок... Мӧсей... Мый нӧ вӧчин, Мӧсей?

ШОНДІБАНОВ. (петігмозыс гогнитӧ юрнас Мариялань) Этылысь юав. Йӧй, дзик, йӧй.


Шондібанов, Гражданин Икс да милиционер петӧны. Мария тупкӧма кияснас чужӧмсӧ, бӧрдӧ. Ирина Васильевна шемӧсмунӧма.


ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Мый нӧ тайӧ керсьӧ, Марья?



Мӧд петкӧдчӧм


Ӧта-мӧдыслы воча сулалӧ кык пызан да кык креслӧ-вертушка. Пызанъяс весьтас — табличкаяс. Ӧтиас гижӧма “СУДЬЯ”, мӧдас — “ПРОКУРОР”. Пыдынджык, шӧрикостас, эшафот сямаӧс вӧчӧмаӧсь да лёкиника вӧчӧм скамья сулалӧ. Весьтас чеп вылӧ ӧшӧдӧм табличка бовъялӧ. “Шыш” — табличкаас гижӧма. Эшафот сайын улӧсъяс сулалӧны.

Пырӧны Ирина Васильевна да Мария. Пуксьӧны улӧсъяс вылӧ. Чӧв олӧны.

Сэсся пырӧ Гражданин Икс. Кияссӧ зептас сюйӧмӧн ветлӧдлӧ, юрнас гӧгрӧдлӧ да пуксьӧ судьялӧн креслоӧ. Пукалыштӧ, казялӧ табличкасӧ да мыкталігтырйи лыддьӧ: “Судья”. Матыстчӧ мӧдар пызан дорӧ. Лыддьӧ: “Про-ку-рор”. Дурпоп моз бергалыштӧ прокурорлӧн креслӧас, гигзьӧ-серавлӧ да сэсся вӧлись пуксьӧ Мариякӧд да Ирина Васильевнакӧд орччӧн. Найӧ зывӧкпырысь видзӧдлӧны Гражданин Икс вылӧ да ылыстӧны улӧсъяссӧ.

Пырӧны Судья да Прокурор. Медбӧрын милиционер пыртӧдӧ Шондібановӧс, пуксьӧдӧ скамья вылӧ.


СУДЬЯ. Встать. Суд идёт. (ставӧн сувтӧны) и за покушение на жизнь Гражданин Икс ...фамилия, имя и отчество пострадавшего не установлено... обвиняется Шондібанов Моисей Иванович... Прошу садиться. (лукйысьӧ бумагаясас). Присутствует ли в зале суда пострадавший Гражданин Икс?

ГРАЖДАНИН ИКС. (сувтӧ) Да.

СУДЬЯ. Присутствуют ли в зале суда свидетели?


Чеччӧны Ирина Васильевна, Мария да милиционер.


СУДЬЯ. Слово предоставляется прокурору.

ПРОКУРОР. Пыдди пуктана Суд! Пыдди пуктана граждана! Шондібанов Мӧсей... э-э-э... Моисей Иванович лыддьӧ асьсӧ гижысьӧн, но... (видзӧдлӧ кабалаӧ) бӧръя воӧн абу йӧзӧдӧма весиг ӧти гижӧд. Мыйла? Шондібанов гижӧ йӧзысь гусьӧн. Сійӧ дзеблалӧ ассьыс гижӧдъяссӧ. Код тӧдас, кыдзи да мый гижӧ Шондібанов миян государство йылысь, (бергӧдчӧ заллань) миян пыдди пуктана граждана йылысь, миян йылысь? (тувкӧ морӧсас) Колӧкӧ, няйтӧн кисьтӧ? (чышкыштӧ плешсӧ)

СУДЬЯ. Гражданин Шондібанов, гашкӧ, юксьыштан миянкӧд аслад гуся мӧвпъяснад? Эн пов. Огӧ гусялӧй.

ШОНДІБАНОВ. (лӧня) Гусяыс нинӧм абу.

ПРОКУРОР. Ылӧдчан! Ӧні ылӧдчан дай гижӧдъясад! Юышталан! Он уджав!

СУДЬЯ. Тадзи абу?

ШОНДІБАНОВ. Тадзи...

ПРОКУРОР. Вот, вот... (мӧвпалыштӧ да небыдджыка нин шуӧ) Юыштнытӧ, дерт, позьӧ... Стопка-мӧдтӧ. Пывсян бӧрад... Гижӧм дорысь бурджык юыштны... стопка-мӧдтӧ, куим-нёльтӧ, вит-квайттӧ. Тадзи абу, Шондібанов?

ШОНДІБАНОВ. Тадзи.

ПРОКУРОР. Шондібанов нӧйтӧма этійӧс... этійӧ Гражданинсӧ. (петкӧдлӧ Гражданин Икс вылӧ) Мыйысь?

СУДЬЯ. Шондібанов, мыйысь нӧйтін?

ШОНДІБАНОВ. Ог тӧд...

ПРОКУРОР. (матыстчӧ Гражданин Икс дорӧ) Талӧн паспортыс абу! Оланіныс абу! Уджыс абу! Коді сійӧ? Шыш! Вот коді! Шондібанов нӧйтӧма сійӧс, а колӧ эськӧ дзескыдінӧ пуксьӧдны!

СУДЬЯ. (ӧлӧдана тотшнитӧ пызанӧ) Товарищ прокурор!

ПРОКУРОР. (чинтӧ гӧлӧссӧ) Шондібанов кӧть нин романъяс гижалӧ, нинӧм вӧчнысӧ да... Чайта, Шондібанов эновтчас гижӧмсьыс да кутас мырсьыны йӧзлы колана удж вылын. Тадзи абу, Шондібанов?

ШОНДІБАНОВ. Тадзи.

СУДЬЯ. Гражданин пострадавший, кыдзи тэнад ним-вичыд?

ГРАЖДАНИН ИКС. Менам нимӧй абу, гражданин судья.

СУДЬЯ. Кӧні олан?

ГРАЖДАНИН ИКС. Эстӧн. (чургӧдӧ вывлань чуньсӧ) Енэжас.

ПРОКУРОР. Сійӧ сулик код да содтӧд йӧй, буракӧ!

ГРАЖДАНИН ИКС. Эн мыжды, ачыд лоан мыжа.

ПРОКУРОР. Государство вылӧ китӧ кыпӧдан! Контр-ра! Видзӧдлам, коді кодӧс мыждас! Да ме тэнӧ...

СУДЬЯ. (ӧлӧдана) Тӧварыш прокурор!

ПРОКУРОР. Татшӧмъяссӧ лыйлыны колӧ!

СУДЬЯ. Гражданин Икс, висьтав, пӧжалуйста, ассьыд нимтӧ. Висьтав, коді тэ!

ГРАЖДАНИН ИКС. Талӧн лолыс. (Сывйыштӧ Шондібановӧс) Оланінӧй ылын-ылын, вылын-вылын.

ПРОКУРОР. (кутӧ Гражданин Иксӧс шошаӧдыс) Шондібанов, коді тайӧ?

ШОНДІБАНОВ. Менам лолӧй — тадзи висьтасьӧ...

ПРОКУРОР. Он кӧ висьтав — дас во кежлӧ пуксьӧда!

ШОНДІБАНОВ. Ог тӧд, ог тӧд... Пукала вӧлі... гортын. Коньяк юа...

ПРОКУРОР. Так...

ШОНДІБАНОВ. Пырис этійӧ... (полӧмпырысь довкнитӧ Гражданин Икслань)

ПРОКУРОР. Корин сійӧс.

ШОНДІБАНОВ. Эг.

ПРОКУРОР. Ӧдзӧсыд пӧдса вӧлі?

ШОНДІБАНОВ. Ог тӧд... колӧкӧ, и пӧдса... вӧлі...

ПРОКУРОР. Пӧдса али эз? (шашаритчӧ Шондібановлӧн морӧсӧ)

ШОНДІБАНОВ. Пӧдса.

ПРОКУРОР. Та-ак. (лэдзчысьӧ Шондібановысь) Ӧдзӧсыд пӧдса вӧлі. Тайӧ Гражданин Иксыс ачыс восьтіс ӧдзӧс томансӧ, тэ кылін, аддзин сійӧс да вартін контралы... чужӧмбанас!

ШОНДІБАНОВ. Э-эг... эг... эг.

ПРОКУРОР. Вартін али эн?

ШОНДІБАНОВ. Варті.

ПРОКУРОР. Вот, вот! Что и требовалось доказать. (бергӧдчӧ Гражданин Икслань) Но мый, сюрин? (бергӧдчӧ милиционерлань) Лейтенант, ноко, домышт этійӧ шышсӧ!


Милиционер кватитӧ ки пӧлӧдыс Гражданин Иксӧс да пуксьӧдӧ Шондібановкӧд орччӧн. Судья да прокурор шӧпкӧдчыштӧны, да сэсся судья чеччӧ.


СУДЬЯ. Объявляется перерыв!


Судья да прокурор петӧны. Мария да Ирина Васильевна веськӧдчӧны Шондібановлань, но милиционер ки пӧлӧдыс петкӧдӧ найӧс суд залысь.


МИЛИЦИОНЕР. (Шондібановлы) Кыдзи овсьӧ-вывсьӧ, «Достоевский»? Гашкӧ, роман гижан? Гиж, гиж. Медбур ёртыд со орччӧн и. Кыкнад гажаджык.


Милиционер кияссӧ мыш саяс пуктӧмӧн тшолкъялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Синнас кытшовтӧ гӧгӧрыс, чатӧртчывлӧ, видлӧ ӧшинь решеткаяссӧ.


МИЛИЦИОНЕР. Татысь онӧ пышйӧй. (петӧ)


Гражданин Икс чеччыштӧ эшафот вылысь да кинас морӧс-кокас шлачӧдіг гажапырысь йӧктӧ, чиган моз кияссӧ шевкнитлӧ весиг.


ШОНДІБАНОВ. Артист!

ГРАЖДАНИН ИКС. Гашкӧ, и артист!

ШОНДІБАНОВ. Мый кӧть вӧлі сэкисӧ, артист?

ГРАЖДАНИН ИКС. Он мӧй помнит?

ШОНДІБАНОВ. Ог.

ГРАЖДАНИН ИКС. Нӧйтін менӧ. Ки-кокӧс муртса эн чегъяв. Бур кӧть милиционерыс локтіс.

ШОНДІБАНОВ. Эн сӧр.

ГРАЖДАНИН ИКС. Сё збыль. (пасъясьӧ, креститчӧ).

ШОНДІБАНОВ. Мда... (гыжъялӧ юрсӧ) Номер сетасны да ов сэсся, кыдзи кӧсъян...

ГРАЖДАНИН ИКС. Нинӧм, пуксьӧдасны кӧ — пышъя.

ШОНДІБАНОВ. Йӧй али мый?

ГРАЖДАНИН ИКС. А мый нӧ!

ШОНДІБАНОВ. Тэ нӧ пышйывлін нин?

ГРАЖДАНИН ИКС. А тэ?

ШОНДІБАНОВ. Эг.

ГРАЖДАНИН ИКС. Эг. Ме эг жӧ. (чӧв олыштӧны).

ШОНДІБАНОВ. Мда. Менӧ пуксьӧдасны тэнӧ нӧйтӧмысь. Тэнӧ менсьым гусясьӧмысь. Лӧсьыда артмӧ...

ГРАЖДАНИН ИКС. Нинӧм. Йӧй улӧ уськӧдча.

ШОНДІБАНОВ. Кывзы, артист! А, гашкӧ, збыльысь йӧй улӧ уськӧдчыны! Тэнад артмас, артист! Йӧйястӧ оз пуксьӧдны!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мед сэсся ме вылӧ ставсӧ ӧшӧдны? Ну ты, даёшь, писатель! Мудер! (серавлӧ)

ШОНДІБАНОВ. Талань бергӧдчӧ да... Прокурорыс шуӧ... Судьяыс и... Йӧй туйӧ тэнӧ видзӧны...


Гражданин Икс пуксьӧ судьялӧн креслӧӧ. Чуньнас грӧзитӧ Шондібановлы. Ме пӧ тані ыджыдыс.


ГРАЖДАНИН ИКС. (видӧмпырысь) Ме ӧд тэнад лолыд. Лолыд! Гӧгӧрвоан? Тэнад лолыд. (Ваксьӧ-серавлӧ)

ШОНДІБАНОВ. Но, сё збыль, артист... Висьтасян налы, кыдзи нимтӧны-шуӧны, кӧні олан... Кыдзи тэнад ним-вичыд да овыд?

ГРАЖДАНИН ИКС. Чайтан, артмас?

ШОНДІБАНОВ. Артмас! Артмас!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мыйӧн вештысян?

ШОНДІБАНОВ. Машинаӧс сета, а сэтчӧ зонаад сукартӧ быд тӧлысь кута мӧдӧдны! Босьт ставсӧ ас вылад. А?.. Менам мам-бать да гӧтыр, тэнад бӧрдысьыс абу... Пуксьӧдасны кӧ, шогсӧ некодлы он вай... Висьталан прокурорыслы... вот шу... гусясьны пыри, а сэні ме пукала... ме тэныд пель бокад швачӧбті, тэ — меным... Кылан, артист? А?

ГРАЖДАНИН ИКС. Он ылӧд?

ШОНДІБАНОВ. Расписка гижа!

ГРАЖДАНИН ИКС. Писатель, писатель... Ассьыд Ловтӧ ӧд вузалан. Он кодлыськӧ — ассьыд Ловтӧ вузалан... (серавлӧ)

ШОНДІБАНОВ. (скӧрмӧма) Тырмас! Мый тэ ворсӧдчан! Ворсыштін, и тырмас! Театрын ворс, а эн тані! Босьтан кӧ ставсӧ ас вылад — босьт. Он кӧ — эн! Веськыда висьтав, а эн дзирнясь!


Шондібанов ёна скӧрмӧма, жӧдзӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ да сэсся виччысьтӧг джӧмдӧ. Гражданин Икслань бергӧдчӧ.


ШОНДІБАНОВ. А, колӧкӧ... А, гашкӧ, тэ... ставсӧ тайӧс... тайӧ нальксӧ октін... милиционерыскӧд водзвыв сёрнитчин... гӧтыркӧд... Колӧкӧ, тэ — гӧтырлӧн любовникыс... Гӧтырӧй сетіс квартира ключсӧ... висьталіс, мый ме юа... тэ менӧ тӧдӧмӧн скӧрмӧдін... ме кучки тэныд пель бокад! А ньӧбӧм милиционерыд — квать! — и дзескыдінӧ менӧ! А-а!


Шондібанов буалысь ӧш моз уськӧдчӧ Гражданин Икс вылӧ, кватитӧ пельӧдыс кывзысьтӧм семинаристӧс моз.


ГРАЖДАНИН ИКС. (порсьпи моз чилзӧ) Идиот!

ШОНДІБАНОВ. Нимӧй Мӧсей да дзик бӧбӧн чайтанныд! Да! Ок, оз артмы!

ГРАЖДАНИН ИКС. Лэдз! Пельӧс орӧдан!


Шондібанов лэдзӧ. Мӧдыс зыралӧ пельсӧ. Зепсьыс рӧмпӧштан весиг перйӧ да видзӧдӧ — орӧма абу пельыс.


ГРАЖДАНИН ИКС. Йӧй. Дзик йӧй. Аслас гӧтыр вӧсна муртса пельӧс эз нетшышт.

ШОНДІБАНОВ. (ас кежсьыс) А, колӧкӧ, КГБ-сянь мӧдӧдісны... да сэсся судьяыс да прокурорыс шыра-каняысь мекӧд ворсӧны? Пуксьӧдны оз пуксьӧдны, а повзьӧдасны буракодь... Но мыйысь? Мыйысь?.. Властьлы паныд эг гижлы...

ГРАЖДАНИН ИКС. Коньӧрӧй дай Шондібановӧй. Эн шогсьы. Гиж прокурорлы. «Ме, Шондібанов Моисей Иванович, абу мыжа. Мыжа менам лолӧй. Мыждӧй энӧ менӧ, а сійӧс» (серавлӧ).

ШОНДІБАНОВ. Тешитчан?

ГРАЖДАНИН ИКС. Мый нӧ эськӧ? Оз позь?

ШОНДІБАНОВ. Уна кӧть вештӧны?

ГРАЖДАНИН ИКС. Коді?

ШОНДІБАНОВ. Эсійӧ... конторасьыс...

ГРАЖДАНИН ИКС. Мыйысь?

ШОНДІБАНОВ. Ачыд тӧдан.

ГРАЖДАНИН ИКС. Полан!?

ШОНДІБАНОВ. Лёксӧ немтор эг гижлы. Мыйысь повнысӧ?

ГРАЖДАНИН ИКС. Эн мӧй тэ гиж: «Мыйкӧ гижин — дзебышт пызан йӧрад?»

ШОНДІБАНОВ. Эг.

ГРАЖДАНИН ИКС. Писатель, писатель... Дзикӧдз тай повзьӧмыд. Эн пов. Вӧркутаысь ылӧ оз мӧдӧдны.

ГРАЖДАНИН ИКС. Кыдзи ачыд шулін, Енмыс мед видзас, а йӧзыс — отсаласны. Гашкӧ, збыль тэнӧ дорйыны? Коньякӧн юкталін, дӧрӧмтӧ ассьыд со сетін (шылькнитӧ морӧссӧ) Гиж. Прокурорлы: «Ме, Шондібанов Моисей Иванович, абу мыжа. Мыжа менам лолӧй. Сійӧс и пуксьӧдӧй» (серавлӧ) Гижан тадзи — ставсӧ ас вылӧ босьта, он гиж — ог.

ШОНДІБАНОВ. Йӧймин али мый?

ГРАЖДАНИН ИКС. Гиж, гиж. (Шондібанов мӧвпалӧ, но сэсся пуксьӧ прокурорлӧн пызан сайӧ да юрсӧ гыжъялігтырйи гижӧ).

ГРАЖДАНИН ИКС. Гижин? (босьтӧ гижӧдсӧ, лыддьӧ ас кежсьыс) Та-ак. Нӧшта ӧти кабала колӧ! Гиж. Ме, Шондібанов Моисей Иванович, козьнала ассьым машинаӧс Иванов Иван Ивановичлы. Инды машина номерсӧ, пасйышт восӧ да лунсӧ. Уліас кырымась. (Шондібанов гижӧ) Гижин? (лыддьӧ) Порядок.

ШОНДІБАНОВ. Он ылӧд.

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог, ог, эн пов.

ШОНДІБАНОВ. Сё пасибӧ! (сывйыштӧ Гражданин Иксӧс)

ГРАЖДАНИН ИКС. Нинӧмысь. Видзӧдлам, мый водзӧ лоас.


МӦД ЮКӦН


Коймӧд петкӧдчӧм


Сэні да сійӧ жӧ йӧзыс: прокурор, судья, милиционер, Мария, Ирина Васильевна, Гражданин Икс да Шондібанов.


СУДЬЯ. Встать! Суд идёт! (сувтӧны) Прошу садиться. (Лукйысьӧ бумагаясас) Шондібанов, закон серти тэнӧ вермам пуксьӧдны... так... ӧтик... кык... куим... (чатӧртлӧ юрсӧ)... э-э... вит во кежлӧ.

ШОНДІБАНОВ. Вит во кежлӧ? Менӧ? Мыйысь?

ПРОКУРОР. Этша мӧй вит воыс? Вермам содтыны!

ШОНДІБАНОВ. Менам мыжӧй абу! Абу! Этійӧ (индӧ Гражданин Икс вылӧ) шышыс... гусясьны пырӧма да нӧйтіс менӧ. Бур кӧть милиционерыс локтіс. Виис эськӧ! Юалӧй ассьыс! Со, со... (шашаритчӧ Гражданин Икс-лӧн дӧрӧмӧ) дӧрӧмӧс менсьым гусялӧма. Пасьталӧма, абу яндзим!

ГРАЖДАНИН ИКС. Ачыд сетін эськӧ да. Вунӧдін мӧй?

ШОНДІБАНОВ. Тэныд? Вай дугды-ы-ы... Гусялӧмыд, абу яндзим!

МАРИЯ. Мӧсейлӧн, Мӧсейлӧн дӧрӧмыс!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мӧсейлӧн. Ачыс сетіс. Шуис, новлы пӧ да бурӧн казьтывлы.

ШОНДІБАНОВ. Со-со! Ачыс висьтасьӧ! Гражданин Судья! Сійӧ мыжа! Сійӧ!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мыжыс эськӧ тэнад да... вештысьнысӧ меным ковмас.

ШОНДІБАНОВ. Тэ мыжа, шу!

ГРАЖДАНИН ИКС. Ме, дерт... Код нӧ сэсся...

ШОНДІБАНОВ. Тайӧ мыжа! Тайӧ! Овыс талӧн (шылькнитӧ Гражданин Иксӧс юрӧдыс) Иванов. Иванов Иван Иванович. Тадз ӧд?

ГРАЖДАНИН ИКС. Тадзи, буракӧ, тадзи.

ШОНДІБАНОВ. Со тай ачыс висьтасьӧ, пуксьӧдӧй тайӧс. Медмича дӧрӧмӧс гусялӧма, нӧйтіс менӧ, ныр-вомӧс разис!

СУДЬЯ. Ылӧдчанныд эськӧ да...

ГРАЖДАНИН ИКС. Ен мед видзас.

СУДЬЯ. Коньӧр кодь ачыд да, ог тӧд бара-й, нӧйтін эн...

ГРАЖДАНИН ИКС. Ме? Коньӧр?.. Сё збыль, нӧйті-и... (чеччӧ) Бура и швачниті пель бокас. (швачӧбтӧ Шондібановлы пель бокас) Вот тадзи! Вот тадзи и швачӧбті! Сьӧлӧм бурмытӧдз! Екунивань!

ШОНДІБАНОВ. (кутчысьӧма юрас) Йӧймин али мый! Тадзи эгӧ сёрнитчывлӧй да!

ГРАЖДАНИН ИКС. Тайӧ тэныд водзӧс пыдди! Мича дӧрӧмсьыд да чӧскыд коньяксьыд!

ШОНДІБАНОВ. Аддзывлінныд! Ставныд аддзывлінныд?

СУДЬЯ. Лейтенант! Мезды! Шондібановсӧ мезды! (милиционер уськӧдчӧ торйӧдны Шондібановӧс да Гражданин Икс-ӧс — шеныштчӧ на да).

ШОНДІБАНОВ. (милиционер мыш сайсянь) Аддзывлінныд! Тадзи и нӧйтіс! Ёна нӧйтіс! У-у-у (петкӧдлӧ Гражданин Икслы кулаксӧ) кулиган!

ГРАЖДАНИН ИКС. Нӧйті! Зэв вылын юра да велӧдышті.

СУДЬЯ. Лейтенант, тадзи эз вӧв, тэ ӧд аддзывлін?

МИЛИЦИОНЕР. Буракӧ... (шевкнитӧ кияссӧ, сэсся видзӧдлӧ Мариялань) тыдалӧ, тадзи и вӧлі. Да. Тадзи и вӧлі. Шондібановлӧн мамыс да гӧтырыс аддзывлісны и, висьталасны.

СУДЬЯ. (Ирина Васильевналы) Гражданка Шондібанова, тадзи эз вӧв?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Ме, эськӧ, эг аддзывлы да... Но ӧд пиукӧс ассьым чужті-быдті да тӧда жӧ. Эз кокни киа вӧв да ӧні, кӧнкӧ, оз жӧ мортӧс вӧрзьӧд. Небыд сьӧлӧма вӧлі пиукӧй менам да, шаньӧн да... Коньӧрӧс вит во кежлӧ кӧсъянныд дзескыдінӧ йӧртны (чышкыштӧ синвасӧ)... Морттӧ нӧйтӧмысь, дерт, пуксьӧдасны...

ШОНДІБАНОВ. Мамӧ, эн бӧрд.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Кыдзи нӧ он бӧрд, пиукӧй. Быдтім-велӧдім батьыдкӧд да со кытчӧдз воин. Гӧтырыд висьталӧ, юан пӧ да он уджав. Кыдзи нӧ уджавтӧгыс, верстьӧ морт, олан? Ичӧтсянь уджавны велӧдім. Дышӧн эн вӧв, уджысь эн пышъявлы. Ытшкин-куртін ичӧтсянь, керка тшупны и вӧв доддявны кужан и... Ог тӧд, мый тэкӧд лоӧма. Дышмӧмыд али тшыксьӧмыд? Кокни олӧм корсян... Он нин миян моз лун-вой мырсьы-пессьы... (чышкыштӧ синвасӧ)... мед эськӧ да, но ӧд оз шед кокни олӧмыс миянлы, дона пиукӧй... тадзи нин Енмыс шуӧма, буракӧ...

СУДЬЯ. Гражданка Шондібанова, этійӧ гражданиныс нӧйтіс эз тэнсьыд питӧ? Нӧйтіс али эз?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Мӧсей вартӧма этылы (гогнитӧ юрнас Гражданин Икслань).

ШОНДІБАНОВ. Мамӧ! (ӧлӧдана)

ГРАЖДАНИН ИКС. Ӧти веськыд морт тай вӧлӧма жӧ тані.

МАРИЯ. Мӧдарӧ колӧ висьтавны, Ирина Васильевна!

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Ӧтарӧ-мӧдарӧась кӧть эн, Енмыс ставсӧ аддзӧ.

ПРОКУРОР. Сідзкӧ, пиыд мыжа?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Мортӧс кучкӧмысь, дерт, мыжман...

ПРОКУРОР. Сідзкӧ, пуксьӧдам питӧ. Вит во кежлӧ пуксьӧдам.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Ӧтчыд кучкӧмысь онӧ жӧ пуксьӧдӧй? Код юрнад мый оз овлы... Онӧ жӧ пуксьӧдӧй!

СУДЬЯ. Код ли абу, законыдлы веськодь. Законыд закон и эм! Чорыд!

МАРИЯ. Гражданин Судья! Ирина Васильевна велӧдчытӧм морт, нёль класс и помавлӧма, да мыйсюрӧ оз гӧгӧрво... Да сэсся ӧд сійӧ менам мыш сайын сулаліс, да, гашкӧ, эз аддзыв, кыдзи этійӧ... гражданин Ивановыс Шондібановлы пель бокас кучкис...

СУДЬЯ. Сідзкӧ, Шондібановыс абу мыжа?

МАРИЯ. Абу, дерт.

СУДЬЯ. Иванов! Тэ ассьыд мыжтӧ гӧгӧрвоан кӧть? Али он?

ГРАЖДАНИН ИКС. Код тӧдас, мыжа али абу. Со... (Гражданин Икс пӧрччӧ шляпасӧ да перйӧ кабала, судьялы сетӧ)

СУДЬЯ. (гораа лыддьӧ) Ме, Шондібанов Моисей Иванович, абу мыжа. Мыжа менам лолӧй. Мыждӧй энӧ менӧ, а сійӧс... Хм... Мыйся гижӧд тайӧ, Шондібанов?


Шондібанов чӧв олӧ. Гражданин Икс пӧрччӧ шляпасӧ да кыскӧ сэтысь мӧд кабаласӧ.


ГРАЖДАНИН ИКС. (лыддьӧ) Козьнала ассьым машинаӧс Иванов Иван Ивановичлы. Уліас Шондібановлӧн кырымпасыс. Весиг машина номерсӧ индӧма, лунсӧ и восӧ пасйӧма... Ньӧбны менӧ кӧсйис... босьт пӧ менсьым мыжӧс ас вылад, а ме пӧ тэныд машинаӧс козьнала...

МАРИЯ. Мӧсей, тэ тай дзик йӧй. Он жӧ машина козьнав?


Шондібанов шай-паймунлӧ, но сэсся звирк чеччыштӧ да кинас шенасигтыр горӧдӧ.


ШОНДІБАНОВ. Ылӧдчӧ! Ылӧдчӧ сійӧ! Эг нинӧм гижлы!

ПРОКУРОР. Тэнӧ, Шондібанов, унджык во кежлӧ позьӧ вӧлӧм пуксьӧдны. Ноко, Иванов, вайлы татчӧ гижӧдсӧ!

ГРАЖДАНИН ИКС. Шулӧмаӧсь тай коми йӧзыс: гӧльлы пӧ озырлуныд оз лӧсяв... Гӧльӧн вӧлі — гӧльӧн коля.


Гражданин Икс тэрмасьтӧг косявлӧ гижӧдсӧ посньыдик торпыригъяс вылӧ да содзтырнас койыштӧ эшафот вывсяньыс.


ПРОКУРОР. Сетӧны кӧ, босьтны колӧ. (зырыштӧ кияссӧ) Оз ков ышнясьны.

ГРАЖДАНИН ИКС. Йӧз эмбурнад он озырмы.

ПРОКУРОР. Кывзы, Шондібанов, тэ нӧ ассьыд машинатӧ збыль Ивановыслы кӧсйин сетны? Али эн? (Шондібанов чӧв олӧ).

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Мӧсей, пиукӧй, веськыда висьтав, бурджык лоӧ.

СУДЬЯ. Шондібанов, висьтась!

ШОНДІБАНОВ. Да.

ГРАЖДАНИН ИКС. Слабог, ӧтчыд кӧть эз ылӧд... Али яндзим лои... (серавлӧ) Ме ӧд тэныд шулі, Шондібанов... меся... ме — тэнад лолыд... меся, мортлысь ловсӧ он пуксьӧд... мортлысь ловсӧ он вермы йӧртны... серавлін... ме вылын... меся, эн серав... бӧрдны на лоӧ... Тюрьмаад пыран туйыс паськыд, петаныс векни... оз менӧ, тэнӧ пуксьӧдасны, тэнӧ дзескыдінӧ йӧртасны...

ПРОКУРОР. Тэ мӧй пуксьӧдысьыс!


Гражданин Икс дугдӧ серавлынысӧ. Креститчӧ. Сэсся бергӧдчӧ судьялань да прокурорлань. Сюся видзӧдлӧ на вылӧ жальпырысь.


ГРАЖДАНИН ИКС. Морт лов вузалӧмысь, (Шондібанов вылӧ петкӧдлӧ) ассьыс ловсӧ вузалӧмысь онӧ мыждӧй... но ковмас кӧ аслыныд — мыжтӧг мыжданныд... Сьӧкыд тіян уджныд. Тайӧ уджыс тіянӧс грекӧ вӧйтӧ.


Чӧв-лӧнь. Судья чеччӧ, кӧсйӧ мыйкӧ шуны, но сэсся бӧр шняпкысьӧ креслӧас.


ГРАЖДАНИН ИКС. Морт виысьӧс лыйлыны тшӧктанныд. Сэсся лыйланныд сійӧс. Гашкӧ, тадзи и колӧ. Кӧиныдлы еджыд гӧныд оз нин быдмы... Но мыйла нӧ... мыйла нӧ чайтанныд, мый бур вӧчинныд?.. Мыйла?.. Збыль вылас ӧд асьныд мыжманныд... Тіян законъясыд абу Енсянь, да сійӧн... Найӧс тіян кодь жӧ мыжмӧм йӧзӧн лӧсьӧдӧма... Мыжтӧм мортыс абу... Абу таладор югыдас мыжтӧм мортыс. Абу!..


Гражданин Икс мудзӧмпырысь пуксьӧ гӧрд скамья вылӧ, юрас кутчысьӧма.


ГРАЖДАНИН ИКС. (залӧ) Каин Авель воксӧ виис. Медыджыд грексӧ вӧчис, но Енмыс бырӧдіс мӧй сійӧс? Виис мӧй Каинсӧ? Виис мӧй?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Сё збыль тай висьталӧ. (Чӧвтӧ пернапас.)

ПРОКУРОР. Вай дугды, Иванов.

ГРАЖДАНИН ИКС. Енмыс ставсӧ кылӧ.

ПРОКУРОР. Дугды! Абу вичкоын!

ГРАЖДАНИН ИКС. Тӧдан-ӧ тэ, прокурор, Понтий Пилатӧс?

ПРОКУРОР. Понтий Пилатӧс? (скӧра серӧктыштӧ) Чайтан, Библия эг лыддьывлы? Лыддьывлі! (камыштӧ пызанас) Лыддьывлі! Но абу тэныд Ен нимсянь сёрнитны! Да бурӧ велӧдны! (чышкыштӧ чепӧсйӧм пӧсьсӧ) Гусясян! Шӧйтан-ветлан! Оланін ни прописка! Мортӧс нӧйтӧмыд! Тэ Ен водзас мыжа дай йӧзыс водзын!

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Дзикӧдз, коньӧрӧс, топӧдісны...

МАРИЯ. Он жӧ сійӧс дорйы, питӧ кӧсйӧны пуксьӧдны да.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Кыдзи нӧ он, шань сьӧлӧма да...

ШОНДІБАНОВ. Пыдди пуктана Суд! Сійӧ... (чуткӧ Гражданин Икслӧн морӧсас) ...сійӧ тешитчӧ миян вылын!

ГРАЖДАНИН ИКС. Шуин тадзи, да югыд анделъясыс дас во кутасны бӧрдны...

ШОНДІБАНОВ. Дӧрӧмӧс гусяліс. Нӧйтіс. Ӧні тӧдӧмӧн ылӧдчӧ да тешитчӧ миян вылын!

ПРОКУРОР. Вывті кузь кывъя, да вомсӧ колӧ тупкыны! Закон вылӧ ыршасьӧ! Государство вылӧ ыршасьӧ! Контр-ра! Лыйлыны колӧ татшӧмъяссӧ!

СУДЬЯ. (ӧлӧдана) Товарищ прокурор!

ПРОКУРОР. (судьялы) А мый нӧ! Гашкӧ, тэ сыкӧд ӧтвыв? А?


Судья йӧжгыльтчӧма повзьӧмысла, оз лысьт прокурорлы паныд мунны, чӧв олӧ.


СУДЬЯ. (чорыда шуӧ) Иванов! (но мӧдыс оз шыась)

СУДЬЯ. Иванов!

ГРАЖДАНИН ИКС. Менам нимӧй абу.

СУДЬЯ. Кыдзи абу?

ГРАЖДАНИН ИКС. (шевкнитӧ кияссӧ) Абу.

СУДЬЯ. Кӧні олан?

ГРАЖДАНИН ИКС. Эстӧн (петкӧдлӧ енэжас).

ПРОКУРОР. Эн йӧй улӧ уськӧдчы.

СУДЬЯ. Тыдалӧ, врачӧс ковмас корлыны... Лейтенант!


Милиционер котӧрӧн петӧ врачла, мукӧдыс чӧла виччысьӧны.


ПРОКУРОР. Врачыд тэныд оз отсав, Иванов.


Пырӧны милиционер да врач. Врачыс тошка, ӧчкиа, олӧма нин. Еджыд халата.


СУДЬЯ. (врачлы) Видзӧдлы этійӧ гражданинсӧ.

ВРАЧ. Кыдзи нӧ тэнӧ шуӧны, дона мортӧй? (новлӧдлӧ мӧлӧтторсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ да сэсся лэптӧ сійӧс Гражданин Икс юр весьтӧ).

ГРАЖДАНИН ИКС. Менам нимӧй абу, дядя доктор. Ме ӧд Шондібановлӧн лолыс.

ВРАЧ. Зэв бур. Зэв бур. Ноко, кывтӧ петкӧдлы... (восьтӧ вомсӧ) Зэв бур. Кӧні олан, зарни мортӧй?

ГРАЖДАНИН ИКС. Эстӧн, енэжас.

ВРАЧ. Патераыд абу мӧй?

ГРАЖДАНИН ИКС. Енэжас менам оланінӧй, дядя доктор. Енэжас.

ВРАЧ. Зэв бур. Зэв бур. Кыдзи нӧ, сідзкӧ, татчӧ, грека му вылас веськалін, мича анделӧй?

ГРАЖДАНИН ИКС. Шондібанов чукӧстіс, да быть ковмис лэччыны енэжсьыс. Гажтӧмтчӧ метӧг Шондібановыс.

ВРАЧ. Зэв бур. Зэв бур. Оланіныд, анделӧй, регыд лоас. Эн шогсьы. (кусньӧдлӧ Гражданин Икслысь ки-коксӧ). Ки-кокыд уджалӧ. Зэв бур. Зэв бур. (кызӧктӧ, гӧгӧртӧ Шондібанов гӧгӧр да сэсся бергӧдчӧ судьялань). Здоров! Во дас кымын зэв лӧсьыда пукалас, товарищ судья.


Врач босьтӧ ассьыс гӧрд креста чемодансӧ да петӧ. Прокурор, кисӧ гач зептас сюйӧма, матыстчӧ Гражданин Икс дорӧ, чургӧдӧм чуньнас ӧвтчӧ-грӧзитӧ.


ПРОКУРОР. Миянӧс он ылӧд, Иванов. Ок, он ылӧд. (матыстчӧ судья дорӧ, мыйкӧ шӧпкӧдӧ пеляс.)

СУДЬЯ. Встать, суд идёт. (Ставӧн чеччӧны.) Гражданин Шондібанов Моисей Ивановичӧс нӧйтӧмысь, уджавтӧмысь да пропискатӧг олӧмысь суд шуис мыждыны Иван Иванович Ивановӧс вит во кежлӧ.

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Коньӧрӧй... Вит воыд аттӧ дыр кутас кыссьыны... Нинӧм абусьыс дзескыдінӧ йӧртісны, коньӧрӧс...

МАРИЯ. Тӧдны кутас, кыдзи ылӧдчыны. (Шондібановлы) Машина кӧсйӧмыд тайӧ шышыслы сетны. Абу яндзим.

ШОНДІБАНОВ. Мария, дугды.

СУДЬЯ. Иванов, кӧсъян кӧ мыйкӧ висьтавны, висьтав. Гашкӧ, мыйкӧ абу закон серти? Верман лябсьыны Верховнӧй Судӧ. Кӧсъян кӧ, быттьӧ...

ПРОКУРОР. Лябсьынытӧ позьӧ. Но тэныд, Иванов, Верховнӧй Судыд оз отсав.

ГРАЖДАНИН ИКС. (петкӧдлӧ судья да прокурор вылӧ) Видзӧда тіян вылӧ да чуймала. (петкӧдлӧ залӧ) Збыль мӧй ставныд татшӧмӧсь? Кодӧскӧ мыжданныд да велӧданныд, а асьнытӧ бурӧн да шаньӧн чайтанныд. Асьнытӧ веськыд йӧзӧн лыддянныд. Мыжманныд — прокурорӧс да судьяӧс ньӧбанныд. Тадзи абу, Мария? (Мария чӧв олӧ.) Тадзи. Ньӧбӧмыд найӧс, Мария, ньӧбӧмыд. (матыстчӧ судья да прокурор дорӧ.) Талы, судьяыслы, да талы, прокурорыслы, веськодь, кодӧс мыждыны. Вештасны кӧ, Иисус Христосӧс выль пӧв крестӧ тувъяласны... мыжаӧсь... Ен водзас ставныд мыжаӧсь!


Ывлаын, кылӧ, кӧнкӧ ылын, гымыштӧ. Чардыштӧ да сэсся мӧдысьсӧ зэв нин ёна гымыштӧ, орччӧн нин. Суд залын кусӧ биыс да дзурс пемдӧ.


ШОНДІБАНОВ. Мый нӧ тайӧ?

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Свят, свят... Тӧв шӧр да, чардалӧ-гымалӧ... Татшӧмыс сё воӧн ӧтчыд овлӧ... Олӧм помыс тай, тыдалӧ, воӧма... (лыддьӧдлӧ-юрбитӧ) Иже еси на небеси, да святится Имя Твое...


Бара чардыштӧ-гымыштӧ. Кӧнкӧ ылын, кылӧ, гымакылӧ-мунӧ поезд да кузя тутӧстлывлӧ. Сэні, мунысь поездас, кодкӧ лёкысь серавлӧ, кодъяскӧ сьылӧны, кага бӧрдӧ, гудӧк, буракӧ, ворсӧ и... Он гӧгӧрво, нӧбалысь тӧлыс ставсӧ гудыртӧ да водзӧ нӧбӧдӧ.


ГРАЖДАНИН ИКС. Мыжаӧсь... Ен водзас ставныд мыжаӧсь...


Тӧлыс нӧбӧдӧ Гражданин Икслысь кывъяссӧ да поездлысь тутсӧмсӧ кытчӧкӧ водзӧ сап пемыдас. Кылӧ вичко звӧн да пемыдыс сэсся ньӧжйӧникӧн разалӧ, кизьӧрмӧ. Лӧньӧ. Прокурорлӧн гӧлӧсыс кылӧ: “Сё... кыксё... куимсё... нёльсё...” Марияӧн сетӧм взяткасӧ, тыдалӧ, судьякӧд юкӧ. Мария да милиционер окасьӧны, рӧмыд на да. Ирина Васильевна пидзӧсчань вылас сулалӧ, молитва шӧпкӧдӧ да юрбитӧ. Шондібанов пукалӧ, юрас кутчысьӧма.


ШОНДІБАНОВ. Лолӧй менам... Лолӧй... абу... абу...

ПРОКУРОР. (сьӧмсӧ лыддигмоз) Коді абу? ...А-а, лолыд абу... Абу кӧ и, абу... Нинӧм тэныд сыысь.

ШОНДІБАНОВ. Абу... абу...

ИРИНА ВАСИЛЬЕВНА. Збыль тай абу... (кытшовтӧ синнас гӧгӧрыс, Гражданин Иксӧс корсьӧ). Вошӧма... Сё дивӧ тай...

МИЛИЦИОНЕР. Пышйӧма! Шышыс пышйӧма!

ПРОКУРОР. Бӧлван! Мый дуввидзан! Котӧрт! Кый! Кый! Контраӧс! (Милиционер котӧрӧн петӧ).

ШОНДІБАНОВ. (вомгорулас) Лолӧй менам... лолӧй. (Ганёвтчӧ да пласьтмунӧ гӧрд скамья вывсянь джоджӧ. Мария да Ирина Васильевна уськӧдчӧны отсыштны сылы).

ПРОКУРОР. (жӧдзӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ) Подсудимӧй пышйӧмысь миянӧс, судья, юрӧдным оз шыльӧдны... Мый вӧчны!? Мый вӧчны!? Колӧкӧ, сійӧ збыльысь этылӧн (петкӧдлӧ Шондібанов вылӧ) лолыс? Колӧкӧ, збыль енэжас качис? А, судья? Сэки мый вӧчны? ... Оз кӧ сюр, ковмас сы пыдди кодӧскӧ пуксьӧдны... Шондібанов, гашкӧ, тэнӧ?


Пырӧ милиционер, кашкӧ, пӧсьсӧ чышкӧ. Джӧмдӧ, оз лысьт висьтасьнысӧ.


ПРОКУРОР. Ну?

МИЛИЦИОНЕР. Эз сюр!

ПРОКУРОР. Корсь!

МИЛИЦИОНЕР. Абу аддзывлӧмаӧсь петӧмсӧ! Тані сійӧ. Тані кӧнкӧ дзебсясьӧ!

ПРОКУРОР. Тэ мый, йӧйӧн миянӧс лыддян? Тані кӧ сійӧ, корсь, сідзкӧ!


Милиционер повзьӧма, корсьысьӧ. Вывлань юрсӧ чатӧртлӧ, весиг гӧрд скамья улӧ видзӧдлӧ да прокурорлӧн пызан сайысь корсьӧ.


ПРОКУРОР. Шышыс пышйӧмысь тэ мыжа! (Милиционерлы шуӧ) Оз кӧ сюр, асьтӧ пуксьӧда. Гашкӧ, Шондібановӧс. Гашкӧ, кодӧскӧ мӧдӧс! Ачым ачымӧс ог ӧд пуксьӧд, а план серти кодӧскӧ быть колӧ пуксьӧдны!


Прокурор жӧдзӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, сэсся джӧмдӧ, лэптӧ чуньсӧ да шыӧдчӧ залын пукалысьяслань.


ПРОКУРОР. А, гашкӧ... Ивановыс эм абу тані? Абу?... Судья! Эм кӧ тайӧ карас кӧть ӧти Иванов Иван Иванович, сійӧс и пуксьӧдам! Том ли пӧрысь, миянлы веськодь! План серти кодӧскӧ быть колӧ пуксьӧдны! Огӧ пуксьӧдӧй — асьнымӧс пуксьӧдасны! Лейтенант, корсь Ивановсӧ! Вайӧд татчӧ! Судитны кутам!


Нёльӧд петкӧдчӧм


Шондібановлӧн патера. Жырйыс тюрьма камера кодь — ӧшиньяссӧ решеткаалӧма. Диван пыдди пу нар. Уль пӧвйысь вӧчӧм, краситтӧм пызан сулалӧ. Краситтӧм лабич да джекъяс. Шондібанов куфайкаа да гын сапӧга. Тельняшкаа. Мария важ кодьыс мича, краситчӧма-баситчӧма, Шондібановӧс сывйыштӧма, мыш саяс сулалӧ.


МАРИЯ. Шондібанов, тырмас нин йӧйтавнытӧ.

ШОНДІБАНОВ. (мынтӧдчӧ) Эн нювсьы...

МАРИЯ. (шыльӧдӧ Шондібановӧс юрӧдыс) Зарниӧй менам. Мусаӧй менам. Мича анделӧй менам.

ШОНДІБАНОВ. Вай дугды, кывзынысӧ дыш.

МАРИЯ. (скӧрмӧ) Дыш кӧ, эн кывзы. Кагалы моз лоӧ ӧввӧ сьывны. Коймӧд во нин кӧч моз тіралан! Тьпу! (сьӧлыштӧ) Мужик шусьӧ! Купайкаасьӧма! Гын сапӧгасьӧма! Тюрьмаӧ дасьтысьӧ! Пуксьӧдісны кӧ сэкисӧ, кӧть нин мынлі эськӧ! Керкасӧ пежаліс! Ӧшиньяс решеткааліс. Кӧрт ӧдзӧс лӧсьӧдіс. Тюрьмаын моз нар вылын узьлӧ! Солженицынлӧн пӧ татшӧм жӧ гижан кабинетыс!.. Тоже мне Солженицын! Графоман! Вот тэ коді!

ШОНДІБАНОВ. Солженицыныдлы лӧсьыд. Сэні, Америкаад, тюрьмаясыс миян патераяс дорысь бурджыкӧсь. Свобода! Демократия! Сэсянь горзынытӧ лӧсьыд. Тані олігӧн видлы горзынытӧ! Ӧдйӧ эськӧ чирыштасны...

МАРИЯ. Коді нӧ тэнӧ чиршӧдлӧ? Ачыд аслыд тюрьма лӧсьӧдін да...

ШОНДІБАНОВ. Коді! Коді! Он мӧй тӧд, коді? Олі да нэм чӧж тіравны лоӧ! Тіран висьӧм босьтіс! Эпилепсия! Достоевскийӧс моз... Достоевский эпилепсияӧн жӧ висьлӧма! Ыджыд висьӧмӧн! Сідз кӧ нин шуны, ӧні Россияыс Достоевский моз жӧ висьӧ! Ыджыд висьӧмӧн! Эпилепсияӧн!

МАРИЯ. Вай дугды, Мӧсей...

ШОНДІБАНОВ. Россиясӧ, мортӧс моз жӧ, ыджыд висьӧмыс личӧдлас да бара босьтӧ! Перестройка! Демократия! Ыджыд висьӧм тайӧ! Кымынысь тадзи вӧлі Россияыскӧд?.. Пугачёв! Горбачёв! Ленин! Сталин! Пётр Великий! Иван Грозный! Воласны, висьмӧдасны Россиясӧ дай мунасны, быттьӧ эз и вӧвны... Тшыкӧдчысьяс! Олӧм гугӧдысьяс!

МАРИЯ. Куим во сайын таысь тэнӧ, Мӧсей, во дас кежлӧ зэв лӧсьыда эськӧ пуксьӧдісны.

ШОНДІБАНОВ. Пуксьӧдісны кӧ сэки, перестройкаӧдзыс, зэв бур эськӧ вӧлі. Диссидентӧн эськӧ лои. Солженицын моз эськӧ политическӧй убежище кори. Америкаӧ, колӧкӧ, муні. А, гашкӧ, Парижӧ!.. Эз везит! Ок, эз везит!

МАРИЯ. Абу на ӧд сёр дзескыдінӧ веськавнытӧ...

ШОНДІБАНОВ. Ӧнітӧ мый... Ӧні политическӧй убежищетӧ оз сетны. Пособие ни гражданство оз ло. Оланін ни. Ӧні унаӧн мунӧны. Йӧйяс. Кодкӧ сэні найӧс виччысьӧ! Йӧзыс Россияӧ локтӧны озырмӧдчыны, а найӧ мунӧны, йӧйясыд, кодкӧ вылӧ гӧрбылясьны-мырсьыны. Америкаад дорысь меным тані сё пӧв лӧсьыд.

МАРИЯ. Эз кӧ вӧв лӧсьыд, этійӧ (петкӧдлӧ гӧгӧрыс) эн эськӧ лӧсьӧд.

ШОНДІБАНОВ. А мый нӧ! Менам велавсьӧма нин! (Включитӧ магнитофон. Кылӧ: “По тундре, по широкой дороге...!” Шондібанов сывйыштӧ Марияӧс. Окасигтыр найӧ йӧктӧны, но кодкӧ, кылӧ, звӧнитӧ ӧдзӧс звӧнокнас).

ШОНДІБАНОВ. Кодӧс татчӧ омӧльыс вайӧдӧма. Олӧм оз сетны.


Мария восьтӧ ӧдзӧс. Милиционер пырӧ, кӧзыряйтӧ.


МИЛИЦИОНЕР. Здравствуйте. Бур рыт, госпожа Шондібанова. Бур рыт, господин Шондібанов. Ыджыд гӧстьӧс тіянӧ вайӧді.


Пырӧ шляпаа, бур паськӧм-кӧлуя мужичӧй. Ӧчкиа. Киас дипломат.


МИЛИЦИОНЕР. Вот... Америкаысь воӧма... Господин Хофман.

ГРАЖДАНИН ИКС. (пыскыля) Йа, йа... (лэптыштлӧ шляпасӧ. Шондібанов да Мария чуймӧмаӧсь).

МИЛИЦИОНЕР. Став бурсӧ, господин Хофман! (Сетӧ честь да петӧ).

ГРАЖДАНИН ИКС. (милиционерлы мышкас) Да пошёл ты, козёл... (Шыбитӧ шляпасӧ пызан вылӧ). Ну, здоров-во, Мӧсеюшко. (Сывйыштӧ Шондібановӧс, но мӧдыс бара на оз тӧд гражданин Иксӧс) Эн мӧй тӧд? (Сералӧ) Ме ӧд тэнад лолыд! Лолыд тэнад! Вунӧдін мӧй?

ШОНДІБАНОВ. Г-г-господин Хофман...

ГРАЖДАНИН ИКС. Кутшӧм Хофман! Иванов! Иван Иванович! Господин Иванофф. Джон Иванофф. Гражданин США.

ШОНДІБАНОВ. Да, ну... Збыль мӧй?

ГРАЖДАНИН ИКС. (перъялӧ дипломатсьыс водка дозъяс) Е-ес, е-ес, господин Шондібанофф!.. Моисей Иванович! Сэтшӧм ёна гажӧй бырӧма! Тэысь! Россиясьыс! Коми мусьыс! (восьтӧ водка доз) Этіысь! К чёрту Америку! Картупельыд да сола тшакыд эм абу, Мӧсеюшко?

ШОНДІБАНОВ. Ваня! Картупельтӧгыс да сола тшактӧгыс кутшӧм нӧ олӧм вермас лоны! Эм, дерт, Ваня! Марьюш, ноко, лӧсьӧдышт мыйкӧ пызан вылас. (Мария петӧ кухняӧ).

ГРАЖДАНИН ИКС. Да, Мӧсеюшко! (видзӧдӧ гӧгӧрыс) Видзӧда, да нинӧм абу вунӧдӧмыд. Ассьыд тюрьма лӧсьӧдӧмыд. О, кей! Частнӧй тюрьма восьтыны позьӧ. Кооператив. А мый нӧ?! Америкаын эмӧсь.

ШОНДІБАНОВ. Тайӧ, Ваня, менам гижан кабинетӧй.

ГРАЖДАНИН ИКС. Шыбит гижан уджтӧ, Мӧсей. Шыбит. Гижан удж помсьыд гачтӧгыд колян. Шыбит гижнытӧ, Мӧсей. Аслам фирмаӧ босьта тэнӧ. Морт моз кутан овны!

ШОНДІБАНОВ. Меным и сідзи лӧсьыда овсьӧ.

ГРАЖДАНИН ИКС. Олӧмсӧ он тӧд, да сійӧн тадзи шуан. Ок, аддзывлін кӧ тэ, кыдзи сэні, бугор саяс олӧны!

ШОНДІБАНОВ. Налӧн асланыс олӧм, миян асланым.

ГРАЖДАНИН ИКС. Мӧсей, Мӧсей. (ышловзьӧ) Гашкӧ, тэ ног и эм. Шулін тай куим во сайын, гажтӧм пӧ меным, да сійӧн и юа... (ышловзьӧ) Ок и гажтӧм овлӧ Америкаас. Татчӧ, этійӧ тюрьмаас, дзескыдінас кыскӧ!

ШОНДІБАНОВ. Лок татчӧ овны, гажтӧм кӧ сэні...

ГРАЖДАНИН ИКС. Локті эськӧ бӧр, да, но... но... бурджык сэні овны, а татчӧ гӧститны волыны. Код тӧдас, кодарлань олӧмыс бергӧдчас? Колӧкӧ, бара нинӧм абусьыс пуксьӧдавны кутасны, сэкся мозыд веськалан да сэсся он нин мынтӧдчы. Эг кӧ сэкисӧ пышйы, ӧніӧдз эськӧ пукалі.

ШОНДІБАНОВ. Пышйин тай...

ГРАЖДАНИН ИКС. Мыйӧн биыс кусі, ме котӧрӧн ӧдзӧсланьыс уськӧдчи. Сэсся туалетсяньыс форточка пырыс и уйкниті. Бур кӧть, улыс судтаыс вӧлі. Петі. Гӧгӧр чардалӧ-гымалӧ. Татшӧмсӧ нэмӧн эг аддзыв... Тӧв шӧр, лымъя гӧгӧр, а вот гымалӧ-чардалӧ... Овлӧ тай татшӧм дивӧыс. Лун кык ёртъяс ордын дзебсяси, а сэсся поезд вылӧ и, тю-тю-тю... Москваӧ. Олышті сэні, а сэсся и перестройкаыд воис. Олӧм воссис! Кооперативын уджышті. Виза да загранпаспорт ньӧби. Сьӧмыд кӧ эм, быдтор позьӧ ньӧбны. Меся, кӧть пӧрысьладор морт моз олышта. Муні. Гӧтраси. Ассьым фирма восьті. Ӧні татчӧ вои. Коми муыд озыр. Шепыштнытӧ мыйкӧ век сюрас.

ШОНДІБАНОВ. Мда. Ме вот ӧніӧдз судӧ корӧмсӧ виччыся. Эз на тай волыны-а... Вунӧдӧмаӧсь, буракӧ.

ГРАЖДАНИН ИКС. (кутчысьлӧ плешкас) Нитш юр! Дзик вуніс! (восьтӧ дипломатсӧ да перйӧ Шондібановӧн козьнавлӧм гӧрд дӧрӧмсӧ) Со! Тэӧн козьнавлӧм дӧрӧмыд!

ШОНДІБАНОВ. Абу на тай вунӧдӧмыд!

ГРАЖДАНИН ИКС. Кыдзи нӧ вунӧдан! Моисей Иванович! Нинӧм эг вунӧд! (кинас ӧвтчигтыр лыддьӧ Шондібановлысь кывбурсӧ)


Кӧть и ачым муна пемыд вӧрті,

лолӧй лэбӧ югыд енэж шӧрті.

Му выв олӧм абу мортлӧн ловлы,

тані ловлы сэтшӧм гажтӧм овлӧ! —

сійӧн лолӧй енэж шӧрӧ качис.

Но ӧд, но ӧд татчӧ кольччи ачым...

Ӧтнам муна пемыд шуштӧм вӧрті:

лолӧй лэбӧ югыд енэж шӧрті.


ШОНДІБАНОВ. Пемыд вӧрті мунӧм кодь и артмӧ. Шуштӧм. (Ышловзьӧ) Мамӧй абу нин... Сэкся лоӧмтор бӧрын регыд и оліс сэсся, шонъянӧй... Видіс менӧ. Енмысь пӧ ӧтдортчӧмыд, Мӧсей. Тадзи шулывліс. Лолыд пӧ тэнад пемыд, Мӧсей... Оз пӧ позь Ентӧгыс овны, Мӧсей... Тадзи шулывліс... Тэнӧ казьтывліс. Кувтӧдзыс эскис тэнад кывъяслы. Веськыд мортӧн тэнӧ чайтӧма, ен ног олысь мортӧн... Аддзывліс кӧ ӧні тэнӧ да кывзыштіс... Сьӧлӧм пасьвартысьӧн вӧлӧмыд... (шыбитӧ ӧдзӧсланьӧ Гражданин Икслысь шляпасӧ) Мун! Син водзын мед эн вӧв! Лолӧс кӧдзӧдысьӧн вӧлӧмыд!

ГРАЖДАНИН ИКС. (пасьтасьӧ) Моисей... Эг кӧсйы лёксӧ вӧчны... эг кӧсйы, Моисей Иванович...


Гражданин Икс мӧдӧдчӧ мунны, сэсся джӧмдывлӧ, бергӧдчӧ Шондібановлань — кӧсйӧ, буракӧ, мыйкӧ висьтавны, но сэсся ӧвтыштӧ кинас.


ШОНДІБАНОВ. Кор бара помассяс тайӧ олӧмыс... кор бара помассяс...


Шондібанов кутчысьӧма юрас, ганьласьӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Сэсся сайкалӧ. Казялӧ Гражданин Икслы козьнавлӧм дӧрӧмсӧ, лёкысь шыбитӧ джоджӧ.


ШОНДІБАНОВ. Локтӧма, абу яндзим! Ванька-американец! Пасьтасьӧма! Ышнясьӧ! Пеж лов!.. Ме пӧ тэнад лолыд, шуліс... Пеж лов, абу морт... дӧрӧмӧс менсьым новліс... пеж лов... (чеччӧ, шӧпкӧдӧ) Вӧтчыла бӧрсяньыс... суӧда... Виа... Виа пеж лолӧс! Ен водзас ог мыжмы. Пеж лов сійӧ, абу морт!


Шондібанов уськӧдчӧ ӧдзӧслань, сэсся бӧр бергӧдчӧ, кватитӧ пызан вылысь пурт, котӧрӧн петӧ, петігмозыс бисӧ кусӧдӧ. Пемдӧ.


ШОНДІБАНОВ. (пемыдас, ӧдзӧс сайын кылӧ) Ваня! Ваня! Бергӧдчыв! Ваня!


Гражданин Икс, тыдалӧ, бергӧдчӧма. Кайӧ пос кузя. Кок шы сертиыс сьӧкыдпырысь восьлалӧ.


ШОНДІБАНОВ. (шӧпкӧдӧ, но чӧв-лӧнь да бура кылӧ) Виа. Виа, пеж лолӧс...

ГРАЖДАНИН ИКС. Ӧвсьы... Ен могысь, ӧвсьы, Моисей...

ШОНДІБАНОВ. Виа...

ГРАЖДАНИН ИКС. Мӧсей, ӧвсьы! Асьтӧ помалан, ассьыд олӧмтӧ помалан! Татшӧм ыджыд мыж кӧсъян вӧчны! Ен могысь, ӧвсьы!

ШОНДІБАНОВ. Виа, пеж лолӧс! (лёкысь сералӧ) ...Ачыд шулін, ме пӧ тэнад лолыд, Мӧсей! (сералӧ) Тэ кӧ менам лолӧй, сідзкӧ, тэнӧ помавнысӧ меным и ковмас... Виа, пеж лолӧс!

ГРАЖДАНИН ИКС. Мыйысь? Мыйысь, Мӧсей?

ШОНДІБАНОВ. Мыйысь? Ылӧдчӧмсьыд! Менӧ да йӧзсӧ ылӧдлӧмысь! Ышнясьӧмсьыд! Вылӧ пуксьӧмсьыд!

ГРАЖДАНИН ИКС. Ӧвсьы, Мӧсей! Ен могысь ӧвсьы! Абу менам мыжӧй! Енмыс ставсӧ тӧдӧ да кылӧ! Абу мыжӧй!

ШОНДІБАНОВ. Енмӧн повзьӧдчан?! Тэнӧ, пеж лолӧс, бырӧдӧмысь Енмыс менӧ оз ӧтдорт! Доръяс на, гашкӧ...

ГРАЖДАНИН ИКС. Мортӧс да асьтӧ помалӧмыд, ассьыд ловтӧ помалӧмыд, Мӧсей, медыджыд мыжыс! Ӧвсьы!

ШОНДІБАНОВ. Тырмас! Тырмас пӧръясьнытӧ!

ГРАЖДАНИН ИКС. Эн-эн... Мӧсей... эн...

ШОНДІБАНОВ. Виа!


Кылӧ лёкысь горӧдӧм да такӧд ӧттшӧтш сцена вылын ӧзйӧ биыс. Горӧдысьнас Шондібанов, вӧлӧм. Креслӧысь звирк-чеччыштӧ, ланьтлӧма да. Абу збыль, вӧлӧм, ставыс тайӧ, а вӧтын сӧмын. Вӧтасьӧма мамсӧ да гӧтырсӧ, прокурорӧс да судьяӧс, милиционерӧс да весиг кутшӧмкӧ Гражданин Иксӧс. Шуштӧм вӧт вӧталӧма Шондібанов. Пуксьӧдны кӧсйисны Шондібановӧс, мортӧс виис, а, гашкӧ, ассьыс ловсӧ — вӧт сертиыс он гӧгӧрво... Вӧтын ставыс тайӧ вӧлі эськӧ да, но татшӧм вӧтсьыд сьӧлӧмыд вермас сувтны.


ШОНДІБАНОВ. (зыралӧ морӧссӧ) У-ф-ф... Вӧтасян мукӧддырйиыс, да йирмӧг босьтӧ... У-ф-ф... (Матыстчӧ сцена шӧрын сулалысь пызан дорӧ, кисьтӧ графинысь стӧкан тыр ва да юӧ) У-ф-ф... Водкасӧ тӧрыт унджык юсьӧма, вот и вӧтавсьӧ татшӧм шуштӧм вӧтсӧ... Тӧдлас кӧ кодкӧ татшӧм вӧттӧ, ӧдйӧ эськӧ кытчӧ колӧ нуасны... Тьпу-тьпу-тьпу. (тотшнитӧ куимысь пызанӧ да сьӧлыштӧ шуйга пельпомладорыс) Ен мед видзас. (Жӧдзӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ). Кутшӧмкӧ перестройка, демократия! Кутшӧмкӧ Горбачёв! Ф-у-у... Солженицынӧс вӧтавсис и... антисоветчикӧс... американецӧс... Ок, оз ошкыны татшӧм вӧтъяссьыд, тӧдласны кӧ... Оз позь, оз позь меным, Шондібановлы, писательлы, лауреатлы, партийнӧй организацияса секретарлы, орденоносецлы, тадзи мӧвпавны... Татшӧм вӧтъясыд бурӧдз оз вайӧдны... Ленинӧс лёк кылӧн, буракӧ, шусис и... Ф-у-у... (зыралӧ морӧссӧ) Но и вӧт! Тьпу! Сьӧлӧмӧй весиг гудыртчис. Туналана вӧт кӧ тайӧ, абу бур водзӧ... Судьяӧс да прокурорӧс вӧтаси... Кутшӧмкӧ Гражданин Иксӧс... Прокурорыс да судьяыс мед эськӧ вӧтассьӧны да... Ас йӧз... Тӧрыт на ӧти пызан сайын пукалім... А вот Гражданин Икс коді? (кутчысьӧ юрас, казьтывлӧ вӧтсӧ) М-м-м... Кыдзи и шуис?.. Ме пӧ... ме пӧ... ме пӧ тэнад лолыд... Тадзи, буракӧ, вӧтаси... Сэсся... сэсся... ме сійӧс... вии. Тьпу! Мыйся вӧт вӧтавсьӧма! (кисьтӧ ва да юӧ) Марья! (оз шыась) Марья! Мунӧма, буракӧ, кытчӧкӧ.


Шондібанов матыстчӧ пызан вылын сулалысь радиоприёмник дорӧ, личкыштӧ кнопка вылӧ. «Уважаемые товарищи. Центральный комитет...», — кылӧ Л. И. Брежневлӧн нузгӧмыс, да Шондібанов ӧдйӧпырысь включайтӧ «Маяк». «Выполняя решения XXV съезда КПСС...» — кылӧ, да Шондібанов кусӧдӧ радиосӧ. Пуксьӧ креслӧӧ. Воссьӧ ӧдзӧс. Пырӧ Гражданин Икс. Шляпаа. Кузь плаща. Дӧрӧмтӧм. Матыстчӧ Шондібанов дорӧ да тапнитӧ пельпомас.


ШОНДІБАНОВ. (дрӧгнитӧ, бергӧдчӧ) К-к-коді нӧ тэ?

ГРАЖДАНИН ИКС. Ог тӧд, коді... Гашкӧ, лолыд тэнад... (пӧрччӧ шляпасӧ).


ПОМ.

Гижӧд
Ыджыд висьӧм
Жанр: 
Ӧшмӧс: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1