УНДЖЫК ВӦРАН — ДЫРДЖЫК ОЛАН

Теплоход шуньгис ва ньылыд пыр водзӧ и водзӧ. Тшӧкыда сувтлывліс сиктъясӧ, лесопунктъясӧ, кодъяс сулалісны Эжва ю дорын.

Рытъявылыс нин Юра воис сиктӧ, кӧні олісны сылӧн дедыс да бабыс. Пельпом вылас ӧшӧдіс ичӧтик рюкзак, гӧстинеч тыраӧс, сэсся йӧз бӧрсяыс петіс пристаньӧ. Сійӧ жӧ здукас кодкӧ шамыртіс сійӧс. Видзӧдліс кузь тошка пӧль вылӧ да долыда горӧдіс:

— Дедук!

— О, карса гӧсьт! Важӧн виччысям. Бабыд быд лун пристаньӧ лэччылӧ, эн-ӧ тэ во. Но да гортын та йылысь тӧлкуйтам. Ок, бабыд кутшӧм рад лоӧ.

Джуджыд кыр кайӧм бӧрын, кор тыдовтчисны нин керкаяс, Юра висьталіс:

— Мамӧ меным кызь лун тшӧктіс овны тіянын. Эк и узьышта да гожъялышта. Чери кыйны позяс ветлыны и. Да ӧд?

— Гажтӧм лоӧ, ӧти узьӧм да гожъялӧм кӧ дум вылад. Ковмас и дедыдлы отсасьыштны.

Кор тыдовтчис лунӧ бана важиник керка, Юриклы паныд уськӧдчис бабыс. Но и кутліс да окаліс сійӧ ассьыс внуксӧ.

— Сёшайтӧй, оз тусьӧй! Дедтӧ да бабтӧ абу вунӧдӧмыд. Мыйкӧ нин виччысим, синъяс доймытӧдз вӧлі видзӧда ӧшиньӧд. Мамсяньыд письмӧ воис, волыны пӧ окотитчан миянӧс видлыны, да места вылӧ эг кут инасьны. Ен сыкӧд, со кутшӧм ыджда быдмӧмыд!

Бабыс пызан вылӧ заводитіс нин лӧсьӧдны ужын. Вайис черинянь, пӧжӧм йӧв, чӧскыд шаньга.

Дедыс посводзысь пыртіс тыртӧм ведра, пуктіс сійӧс Юра дінӧ.

— Тасянь вит керка сайын эм шор, ключ ва сэтысь петӧ. Босьт ведрасӧ да котӧртлы сэтчӧ ваысла. Гӧсьт воис да, чайсӧ огӧ жӧ кутӧ юны юкмӧс ваӧн.

Юралы кӧть эз вӧв окота ветлыны вала, но ковмис кывзысьны. Муртса удитіс вайны васӧ, дедыс бара нин:

— Юрка, том морт, петав ӧшинь улӧ пес пырт. Бабыд аски тэныд блин кӧсйӧ пӧжавны.

Карса детинка эз мӧд пыксьыны, пыртіс кык моздор кос пес.

— Ме тэныд узян места нин сарайӧ лӧсьӧді. Кос турун вылын кутан мушвидзны. Гут ни ном сэні абу.

Ужнайтісны. Чай юисны ӧмидза варенньӧӧн. Татшӧм чӧскыдасӧ Юра важӧн нин эз сёйлы-юлы.

Водӧм водзвылас дедыс тапнитіс косіник кинас Юралы пельпомас да шуис:

— Ме аски совхозлы потшсьыны кӧсйи ветлыны. Абу кӧ дыш, тшӧтш отсасьны ветлан.

— Позьӧ, — дыша вочавидзис внукыс. Ачыс мӧвпыштіс: кесйӧдлыны менӧ. Шойччыны локті, а сійӧ то ӧтитор тшӧктӧ вӧчны, то мӧдтор.

— Вот и бур.

— Кытчӧкӧ быд лун тапиктан. Али тшыг? Майбыр, быдтор эм, пензия сетӧны. Сизимдас арӧс тыртан, а умвыв эн на пуксьыв, — вомаліс старикӧс гӧтырыс.

— Тэ, Васильевна, чӧв ов. Уджыд морттӧ некор на эз тшыкӧдлы. Шемела песысьястӧ некӧн оз радейтны, морттуйӧ оз лыддьыны. Да и унджык вӧран — дырджык олан.

Мӧд луннас деда-внука лунтыр совхозлы потшсисны. Юра ваяліс дедыслы потшъяс, майӧгъяс, кодъясӧс вӧлі тэчӧма ӧти чукӧрӧ.

Воисны гортас да, бабыс вомаліс дедсӧ:

— Ачыд йӧйталан да и детинасӧ тшӧтш мудзтан. Паньсӧ кутны сёшайтыд оз вермы.

— Уджыд медся бур лекарство. Узяс да важсьыс ён чеччас.

Нёльӧд луннас дедыс бара шыасис Юра дорӧ:

— Бригадир ме ордӧ пыраліс, пастукыс налӧн висьмӧма, тшӧктӧ лун куим вежлыны сійӧс. Кокӧй вӧдитӧ на да, эг ӧткажит. Тэ, гашкӧ, тшӧтш мекӧд ветлан? Кокъясыд тэнад тэрыбӧсь, синъясыд сюсьӧсь.

Юра та вылӧ немтор эз вочавидз, но ас кежас мӧвпаліс: «Мый-сяма тані олӧм, пыр мыйкӧ тшӧктӧны вӧчны. Тӧді кӧ татшӧмторсӧ, эг эськӧ и лок. Карын менам другъяс, кӧнкӧ, быд лун купайтчӧны, чери кыйӧны, мороженӧй сёйӧны да гуляйтӧны, а ме...»

Куим лун чӧж, водз асывсянь сёр рытӧдз, Юра да дедыс видзисны лудъяс вылын совхознӧй мӧсъясӧс. Ӧти здук кежлӧ он удит пуксьывны, лоӧ вӧтлысьны кывзысьтӧм мӧсъяс бӧрся.

— Гожъявны вӧлі кӧсъян, а дӧрӧмтӧ эн на убӧлит пӧрччывны, — шуис дедыс.

— Лӧдзьяс курччасьӧны.

— Э-э-э... Лӧдзьясысь да номъясысь кӧ повны, не и овны.

Кор бурдіс пастук, Юра мӧдіс радлыны: «Ӧні сэсся и шойччыштны позьӧ».

Дум вылас усьлі мамыс, ичӧтджык чойыс. Окота ӧдйӧджык аддзысьны накӧд. Но сиктын вӧлі уна сэтшӧм серпас, кодъясӧс карысь он аддзыв. Видз вылын быдмисны быд сикас дзоридзьяс, сынӧдыс карын серти тані сӧстӧм. Быд асыв Юраӧс садьмӧдліс зарни паськӧма Петрӧван. Уна пӧлӧс чӧскыд вӧлӧгаӧн гӧститӧдіс бабыс радейтана внуксӧ. Рытъяснас баян ворсӧм шы улын том йӧз сьылӧны да йӧктӧны, водныд абу окота.

Некымын лун мысти дедыс бара шыасис внукыс дорӧ:

— Юрка, Пекла тьӧт талун воліс. Верӧсыскӧд ми ӧтлаын фашистъясӧс нӧйтлім. Война помасьӧм бӧрын ме со вои гортӧ, а сійӧ юрсӧ пуктіс. Корӧ отсавны Пеклаыс, пач тэчны. Гашкӧ, и тэ меным отсыштан? Ме кута пачсӧ тэчны, а тэ кирпич мыччалан.

Пач тэчӧмӧн эз на помасьны Юралӧн уджъясыс. То сельпоӧ ыстылас дедыс няньла либӧ сакарла, то колӧ ветлыны ключӧ вала, пыртны пес, то колӧ ыжъяслы вундыны да вайны веж турун, то чышкыны джодж, петкӧдны няйт ва. Дедыс велӧдіс сійӧс пилитчыны, поткӧдчыны, пес тэчны.

Кор Юра норасьліс мудзӧм вылӧ, дедыс сӧмын нюмъёвтліс да шуліс:

— Унджык вӧран — дырджык олан. Уджавтӧг овны гажтӧм. Сы вылӧ и сетӧма мортыдлы вын, вежӧр да ён кияс.

Кызь луныд ӧдйӧ и коли. Кор дедыс колльӧдіс Юраӧс пристаньӧдз, бара на висьталіс колана кывъяссӧ:

— Лишнӧйджык кӧ кесйӧдлі, эн лӧгась. Ме ӧд тэ вӧсна тӧждыся: мед лоан уджач мортӧн.

— Дедушка, ме мӧд во гожӧм бара на тіянӧ вола. Но?

— Милости просим, — рочалыштіс дедыс да топыда кутыштліс внуксӧ.