ТЮЛЕНЬ КУЧИК
Тулысысь бур кадыс абу. Тулыс скӧтӧс и ывлавывсӧ ловзьӧдӧ-югзьӧдӧ. Шондіыс ёна нин пӧжӧ нярӧдз шырӧм юртӧ. Небыд тӧвру Буско моз нюлышталӧ чужӧмтӧ, сӧмын оз парсав сэтшӧма. Ӧшинювса воссьыштӧм эжа вылын сӧніка гӧпъяс лӧзалӧны. Ок, лӧсьыд кӧмтӧг котӧртны гӧптӧдыс, небыд сӧнік кузяыс да сэсся сувтны доналӧм пос пом вылӧ. Кӧтасьӧминсьыс вӧляникысь вешъян, а бӧрсяньыд кок туйяс вочасӧн сылӧны, быттьӧ кодкӧ тыдавтӧм джодж ротӧн чышкӧ.
Витьӧ-вок шуӧ, льӧм пу улын пӧ лымйыс сісьмӧ. Но вит арӧса Ванюкӧс он ылӧдлы: муніс да пидзӧсчанясьӧмӧн зэв дыр дукаліс. Абу ылӧдлӧма: збыль сісь дук кылӧ. Солыштан кӧ бара, сісьмас-оз? Ещӧ кутшӧмкӧ курыд дукӧн на ӧвтӧ. Но курыдыс, буракӧ, льӧм вужйысь. Дзик йӧра яй кодь. Мӧд во нин эськӧ йӧра яйсӧ эз аддзывлыны да: батьыс Ванюклӧн воюйтӧ, Витьӧ-вокӧлӧн, буракӧ, абу и вӧлӧма. Наталь-ичинь, Паладь-ичинь да мамыс лыйсьынысӧ оз кужны, синным пӧ оз куньсьы. Мыйлакӧ куньса синмӧн жӧ узьӧны-а. Наросьнӧ видзӧдліс. Гашкӧ, шковгӧмсьыс полӧны да, оз висьтасьны?
Праздникнас яя шыд пулісны. Некодлы пӧтмӧн эз и сюрлы. Наталь-ичинь яйсӧ этша пуктӧма, мӧдысь кежлӧ пӧ колӧ кольны. Ӧтчыд кӧ кынӧм дундытӧдз сёйны, колӧкӧ, вежон позис сёйтӧг овны. А то пызан сайысь чеччан да вунӧма нин, сёйлін-эн. Голяыс пӧ Ванюклӧн дзик орны кутӧма. Йӧйтӧдлӧны эськӧ да. Орӧ кӧ ӧд вӧлі, важӧн нин куліс. Ыжъяслысь тай нӧ орӧдан да, кулӧны. А Светлана-чойлы тӧрыт на киас паньӧн вачкисны: ыджыд нин да, кинад эн кватьлав. А мый и кватьлавнысӧ? Ӧти картупельтӧ кӧ босьтіс, эз на ёна чин. Час, Витьӧ-вокыс быдмыштас да, кыйсьыны мунасны вӧрӧ. Сиктад прӧмысыд абу, он кӧ шыр кутав. Сэсся юыс воссяс да, вуграсьны кутасны: комтӧ бӧчка солаласны. Колӧ мамыслы висьтавны, мед войтва улас бӧчкасӧ оз сісьтыны. Батьыс локтас да ёна и чуймас: тайӧ пӧ тай тіян вердысь нин. Важ пищальсӧ Ванюклы сетас. Куимӧн йӧратӧ кыйны кайласны, вель уна яй позяс лэччӧдны. Батьыс ставсьыс ён, ваяс.
Оз тай лок война вывсьыс-а. Пышъялӧны, буракӧ, гитлеръясыс. Батьыс зэв бура лыйсьӧ да, эз кӧ пышъявны, важӧн нин ставсӧ лыйліс. Либӧ танкӧ дзебсьӧмаӧсь. Пӧльсӧ кӧ босьтісны, эськӧ кыкнад найӧ важӧн нин кытшалісны да, эз тай мун вот. А сэсся тшыглы жӧ куліс дай. Пӧльыслысь чужӧмсӧ Ванюк оз нин бура помнит. Помнитӧ сӧмын: паччӧр вылын ой-ёй паськыд мужик пукалӧ да ас дорас Ванюкӧс корӧ: «Ок вӧд, Ванюкӧй дай Ванюкӧй, некод абу сэтшӧм жаль. Ӧтнад тэ жаль. Куш лыыд кольӧма. Верднытӧ ог вермы да, вай кӧть силаӧс сетышта». Сэсся дзигӧдас да бӧрддзас. Тошторнас Ванюклысь шырӧм юрсӧ гильӧдӧ, а тошкыс ва. Дыр сэсся эз и ов, силатӧ сетіс да. Коркӧ кулӧма да, бабаяс первой бӧрдісны, сиктас пӧ медъён мужикыс вӧлі да тшыгйыс тай виис, а сэсся Чудин чуркйӧ нуисны. Ванюк сэки юаліс, кор бӧрсӧ локтас, да мамыс шуис, мый оз нин лок, сэтчӧ пӧ кольччӧма. Бӧрас гу вылас ветлісны. Челядьлы морт ӧти картупеля шаньгаӧн сюрліс. Кыськӧ тай корсьлӧмаӧсь рудзӧг пызьсӧ.
Тӧрытъя дорысь талун ыркыдджык. Пос помыс кӧдзыд да, кӧмтӧгыд оз котравсьы. Светлана школаын, мамысъяс уджалӧны. Витьӧ да Ванюк первой ворсыштісны войнаысь, но дышӧдіс: кыкнад гажтӧм ворснысӧ, да и кынӧм сюмалӧ. Няньтор ли, мый ли корсисны вель дыр, но нинӧм эз сюр. Сарайысь сам вылӧ заптывлӧм кос пелысьсӧ вокъяс важӧн нин сёйлісны. Но век чайтсис, мый кольыштіс на кутшӧмкӧ сайӧдын. Вочасӧн кокъясныс быттьӧ асьныс кыскисны звӧз кузя сарайлань. Пемыдас вель дыр бауӧн кыскасисны, но сарай джоджысь куим пелысь тусь куш сюрис. Витьӧ арӧсӧн ыджыдджык, сійӧ кык тусьсӧ сетіс Ванюклы: ме пӧ ыджыд нин, а тэныд быдмыны колӧ. Но Ванюклӧн кынӧмыс век на сюмаліс.
Сарайысь кайисны лӧскӧ: гашкӧ, кутшӧмкӧ туисысь ид тусь, либӧ чуманысь пызь чепӧль сюрыштас. Тӧдӧма кӧ вӧлі тшыгъялӧмтӧ, эськӧ быд пельӧсӧ жӧ водзвыв сукар сюялісны да. Лӧскысь нинӧм эз сюр. Лэччыны нин лӧсьӧдчисны, Ванюк друг крукасис ыджыд сапӧгнас да тшук эз шпаргысь сарай джоджӧдз. Витьӧ чужйис крукӧданторсӧ: пӧв пом модаа. «Мый нӧ тайӧ?» Ванюк гыжнас гирснитіс пӧв вылыссьыс буссӧ: «Ме ог тӧд, мыйкӧ тай сирӧсь-а».— «А-а! Ме тӧда! Тайӧ Карп-пӧль кыськӧ матросалігас вайлӧма. Кучик кутшӧмкӧ. Гашкӧ, ваувсалӧн да». Витьӧ чӧвтіс кучиксӧ лӧссянь. Кучик гольмуніс сарай джоджӧ. «Мый нӧ кӧсъян керны?» — юаліс Ванюк. «Лапкышт, лок шыд пуам».
Корсисны пӧрт. Петкӧдісны ывлаӧ. Витьӧ пестысис пывсян сайӧ, мӧтыр вылӧ ӧшӧдіс пӧртсӧ, сэсся пуксис, ыджыд мужик моз гартіс чигарка да кутіс пӧлясьны-шпуткыны. Ӧтчыд эськӧ мамыс карскӧдліс нин таысь, но ӧні матігӧгӧрын некод эз вӧв, куритчыны позис повтӧг. Ванюк, кӧть и вит арӧса, оз висьтав некодлы: батьыс кӧ воюйтӧ, а пиыс — предатель, мир смек. Абу вӧд гитлеръяс дор. Бипур ыргис, тшын пуркйис вывлань, пӧртйын чискис ва. Васӧ куимысь вежлісны, но недыр мысти сійӧ бара сьӧдӧдліс, сэсся пузьывліс. Челядь ньылалісны дульсӧ. Витьӧ ӧтарӧ сатшйӧдліс беддьӧн кучиксӧ: небзьӧма-абу.
Рӧмдіс. Мамысъяс — удж вылынӧсь. Светлана, буракӧ, мунӧма школасянь кранилищеӧ картупель бӧрйыны, эз жӧ на лок. Ванюклы эз терпитсьы: «Пусьӧма нин?» «Час, видлам,— Витьӧ сатшкис бедьнас.— Небыд, шогмас». Пӧртсӧ пыртісны гортас. Витьӧ нянь кӧвдалан пӧв вылын вундаліс кучиксӧ сартас юкалан коса-пуртӧн. Посньыдик торъяс вылӧ, мед бурджыка курччавсяс. Но кучикыс вӧлі чорыд на. Ванюк босьтіс ӧти тор. Сотіс кисӧ, но эз шыбит. Пуксисны пызан сайӧ. Черлыяс доймымӧн няклялісны нильӧг сьӧд кучиксӧ. Сэсся шуисны жаритны пач вылын. Витьӧ дон кӧрт пач вылӧ шелькъялӧмӧн тэчис кучиксӧ. Кучик нюкрасис, тшынасис, но небзьыны эз кӧсйы. Джынвыйӧ курччалӧмӧн Ванюка-Витьӧа ньылалісны ӧгырасьӧм торъяссӧ. Кучик сибдаліс пиньясӧ.
Керка пасьта разаліс чӧскыд дьӧгӧть дук.
