ТОМЪЯС

Сиа племянник Сергей Напалковлӧн югыд паметьлы

Ольга

Клим воштіс гӧтырсӧ, Ольгаӧс. Первой рытсӧ эз корсь, а мӧд луннас, смена помасьӧм бӧрын, мыйкӧ дыра виччысис на, кор триньӧбтас квартира звӧнокнас Ольгаыс, сэсся босьтіс дас шайта да петіс автобус сувтланінӧ, кутіс такси, корис нуны Сыктывкарӧ. Магазиныс, кӧні уджаліс Ольга, важӧн нин вӧлі пӧдса, та вӧсна Клим пырис Ольгалӧн мам ордӧ. Но и сэні эз вӧв гӧтырыс. Тьӧщаыс кынӧм висьмымӧныс повзис, шуис:

— Нӧрӧвитлы, зять. Тасянь матын олӧ пӧдругаыс, Анфиса, ӧтлаын уджалӧны. Гашкӧ, сійӧ тӧдӧ.

Анфиса вӧлі гортас, тшӧктіс пырны виччысьтӧм гӧстьясӧс.

Клим гӧгӧртіс синъяснас комната пытшкӧссӧ. Тӧдчис, мый Анфиса олӧ оз гӧля. Стен пӧлӧн джаджъясын тыр куйлісны книгаяс. Дерт, верӧсыслӧн на, наукаясса кандидатлӧн, кольӧмаӧсь кыз книгаясыс. Пытшкӧс зеркалӧа шкапын дзирдалісны хрусталь вазаяс, румкаяс. Пӧтӧлӧкын ӧшаліс исергаяса люстра.

Анфиса, дерт, ылӧсаліс, мыйла воисны рытсёрнас Клим да Ольгалӧн мамыс Нина Петровна, сы вӧсна ачыс и водзмӧстчис сёрнинас. Чирыштӧм гӧлӧсӧн, мыкталыштӧмӧн висьталіс:

— Громовсӧ лэдзӧмаӧсь... Вадимсӧ... Менӧ тӧрыт нин тшӧктіс Ольга ветлыны Клим ордӧ, висьтавны ставсӧ, но эг лысьт локнысӧ. Яндыси мыйлакӧ... Талун, мися, бытьӧн нин вола, но бара эг путьмы.

Ольга помаліс Сыктыв вожса чужан сиктас нёль класс, кор батьсӧ, Семен Михайловичӧс, вуджӧдісны карӧ, министерствоӧ отделӧн веськӧдлысьӧн. Ольга карын нин помаліс шӧр школа. Мамыслӧн корӧм серти (мамыс фельдшерица) шуис пырны Пермса медицинскӧй институтӧ. Сдайтіс став экзаменсӧ, но пыран баллыс эз тырмы, воис гортас. Первойсӧ инас эз ӧшйы, киас нинӧм эз лыб, но мам-батьыс лӧньӧдлісны нывсӧ:

— Удитан на, удитан, нылук, ставыс на тэнад водзын.

Ольга пырис уджавны музейса залӧ дежурнӧйӧн. Тӧв и тулыс колины, гожӧм воис, бара колӧ водзӧ велӧдчӧм йылысь думайтны. Батьыс шуис:

— Мый ёнасӧ майшасян? Пыр кооперативнӧйӧ. Гортын лоан и бур специальность босьтан.

Ольга та йылысь и мӧвпыштны эз кужлы, а сэсся чукӧртіс документъяссӧ да ачыс и пыртіс канцелярияас секретарыслы. Помаліс техникумсӧ, индісны уджавны карса магазинӧ.

Кызь арӧс нин вӧлі Ольгалы. Рытъяснас корсюрӧ кино вылӧ ветлывліс, пырджык ӧтнас либӧ пӧдругаыскӧд, асланыс магазинса вузасьысь Анфисакӧд.

— Мудзин, кӧнкӧ, нылук, кузь лунтырнад? — жалитана юалас мамыс.

— Велалі нин, мам, — шуыштас нылыс.

Ӧтчыд корисны магазинӧ мӧд предприятиеысь художник-оформительӧс выльмӧдны стендъяс, почёт да показатель пӧвъяс, реклама. Шӧр тушаа, зумыд пельпомъяса, бӧрвыв шыльӧдӧм сьӧд юрсиа да ёсиник сьӧд тошка художник Вадим Громов кажитчис пӧрысьджыкӧн ас арлыд сертиыс. Вежон чӧж уджаліс тані. Еджыдӧдз вушъялӧм кучик пинжака да джинсы гача, нёльӧд луннас сійӧ локтіс киас дзоридзӧн да фотоаппаратӧн. Магазиныс пытшкӧссяньыс калича на вӧлі. Кытшӧ чукӧртчӧм нывъяс-вузасьысьяс мыйкӧ чорыда варовитісны.

— Здрасте! — на дінті мунігмоз чолӧмасис Громов.

— Здрасте! — ӧти вомысь вочавидзисны нывъяс.

— Скуп детинаыд, чайті, миянлы мыччас букетсӧ, — шуис кодкӧ.

— Талун сійӧ снимайтавны кутас миянӧс, медбуръяссӧ пӧ почёт пӧв вылӧ, — шуис мӧд.

Кодӧс кор снимайтны, аслас кабинетӧ чукӧстліс магазинса директор. Кор ӧчередьыс воис Ольгаӧдз, сійӧ сулыштіс зеркалӧ водзын, лӧсьӧдыштіс кудритӧм да хнаӧн краситӧм юрсисӧ, пырис Вадим Громов дінӧ.

— Вот тадз, вот тадз, — шуаліс художник, нывлысь юрсӧ пӧлньӧдлігтыр. Сэсся тшӧктіс пӧрччыны уджалан халатсӧ, мыччис сьӧрсьыс вайӧм букетсӧ. — Тайӧ кадрыс уна рӧма плёнка вылӧ, художественнӧй фото сяма лоӧ.

Кольӧм лунъясас Громов ёна нин рыньшасис нывъяс бӧрся, тыдалӧ, Ольгаӧс и торйӧдӧма. Сійӧ рисуйтчывліс тані квайт час рытӧдз, магазин пӧдласьтӧдзыс водз мунліс. Талун, уджсӧ помалӧм бӧрын, сійӧ веськӧдчис отделлань, кӧні вузасис Ольга.

— Тайӧ тіянлы. Аддзысьлытӧдз! — Громов мыччис асывъя дзоридз букетсӧ Ольгалы и саяліс ньӧбасьысьяс пӧвстӧ.

Гортас воӧм бӧрын да сёйыштӧм бӧрын пыр жӧ босьтчис уджӧ, печатайтчис сёр войӧдз. Асыв кежлас снимокъясыс вӧліны дасьӧсь. Уна рӧма ыджыд фотопортрет вӧчис Ольгалысь. Дыр видзӧдіс, нимкодясис снимоквывса мичаник нывнас, сэсся гижис записка: «Ольга! Кута виччысьны тэнӧ ӧкмыс час рытын Юбилейнӧй площадь вылын. Вадим». Нывлысь портретсӧ гартыштіс трубкаӧ, гижӧдторсӧ сюйис сы пытшкӧ. Магазинӧ Громов воис сэк, кор тырыс нин жуисны йӧз. Медводз матыстчис Ольгалӧн отделӧ, видзаасис сыкӧд, мыччис трубкаалӧм портретсӧ, шуис негораа:

— Ас кежад разьӧй.

Ныв шпыньмуніс и пырис кӧлуй мерайтанінӧ. Разис трубкасӧ и ачыс аслыс эз эскы: сы вылӧ видзӧдіс гӧрд вом доръяса, лӧзсьыс-лӧз синъяса, зӧлӧтистӧй кудриа Ольга. «Збыльысь тай мастер вӧлӧма», — нюмъялігтыр думайтіс ныв. Кок увсьыс лэптіс усьӧм бумагаторсӧ, лыддис гижӧдсӧ ӧтчыд дай мӧдысь. «Вот дивӧыд, свиданньӧ вылӧ тай корӧ, — частӧджык кутіс чеччыны нывлӧн сьӧлӧмыс. — А мый? Гашкӧ и, ветла. Тӧдмала, мый сэтшӧм свиданньӧыс, абу нин ичӧт».

Быдтор йылысь лунтырнад думайтіс-гадайтіс Ольга. Сэсся и збыльысь телепит лои аддзысьлыны Громовыскӧд. Тӧрыт со дзоридз козьналіс, талун ыдждӧдӧм фотоснимок вайис.

Сентябрса рытыс вӧлі кос да шоныд. Клумбаяс на ӧзйисны сёр дзоридзьясӧн, виж биӧн сотчисны кыдзьяс да топольяс. Юбилейнӧй площадьлань Ольга локтіс корсьысьӧмӧн, оз-ӧ казяв Громовӧс. Ныв вӧлі чулки-сапӧга, еджыд плаща, ас кыӧм берета. Почтамт дорын и зурасис воча ныр зонмыскӧд.

— Веськыда кӧ, эг и чайт, мый тэ воан, — бур тӧдсакӧд моз паніс сёрнисӧ Громов.

— Аттьӧ портретсьыд.

Найӧ орччӧдчӧмӧн мӧдісны «Родина» кинотеатрлань. Кино заводитчытӧдзыс вӧлі час на, и ныла-зонма билет босьтӧм бӧрын ветлӧдлісны на кар кузя. Кино видзӧдігӧн зон малыштіс нывлысь ичӧтик чуньяссӧ, кӧсйис топӧдны, но мӧдыс мынтӧдчис, вештіс ассьыс кисӧ. Сэсся сідзи и пукалісны чӧла. Фильм помасьӧм бӧрын Громов корис Ольгаӧс лэччывны паркӧ, но ныв пыркӧдіс юрнас, сёр нин пӧ.

— Тэнад, колӧкӧ, кымын ме кодьыс, — содтӧд шуис Ольга.

— Тэ кодьыс дзик ӧти, колльӧдышта кӧть, — сераліс Вадим.

— Мудзи, ӧтнам муна. Менӧ некод оз ньылышт.

«А ме вот и ньылышта», — ылысмысь нывлань видзӧдігмоз думайтіс Громов.

Мӧд рытнас Вадим Громов локтіс магазин пӧдласигкежлӧ. Ывлаас и виччысис да вӧтӧдіс Ольгаӧс.

— Прӧйдитчыштам, — дженьыда шуис Громов. — Лэччылам Сыктыв берегӧ, сэні пукыштам. Ме войбыд думайті тэ йылысь.

Паркса аллеяяс кузя, кодъяс тырӧмаӧсь шурӧдчысь паськыд коръясӧн, ветлісны лыда йӧз. Громов нуӧдіс нылӧс медся тшӧкыд пуяса дженьыдик аллеялань, паськӧдіс лабич вылас газет, пуксисны.

— Тайӧ арыс и тайӧ паркыс талун сӧмын тэнад да менам, — ӧтарӧ долыдмис Громов.

«Гашкӧ, кымын нывкӧд нин пукавліс тайӧ скамья вылас, а ӧні со мекӧд. Мыйла и локті татчӧ?» — думайтіс Ольга.

— Тэ дыр кутан рисуйтчыны миян магазинын? — ылӧсас юаліс ныв.

— Аски медбӧръя лун.

— Мыйла тэ тошсӧ быдтан, Вадим? — кӧдзыдакодь бара юаліс Ольга, но ӧні видзӧдліс зонлань.

Громовлы сьӧлӧм сертиыс лои татшӧм юалӧмыс, и нимкодьпырысь шуис:

— Тэнӧ мед тошкавны... Надейнӧ, некод на эз тошкавлы, а?

— Со-о-о кыдзи, — нюжӧдіс Ольга и ачыс гажаа серӧктіс. — Метӧ чайтлі, мися кӧ, асланыс тошкысь художникъясыс кисточкаяссӧ вӧчалӧны.

— Но и но, — серӧктіс Громов. — А мыйла нӧ сідзсӧ чайтлін?

— Телевизор пыр унджык художниксӧ тошкаӧн петкӧдлӧны.

Зон пыр топыдджыка сибӧдчис ныв бердӧ.

— Оз ков, — сӧмын вевъяліс шуны Ольга, кыдзи Громов аслас чужӧмӧн вевттис сылысь духиӧн ӧвтысь бан бокъяссӧ.

— Та вӧсна и кыскин татчӧ? Ок тэ, художник, абу тай кутӧда вӧлӧмыд... — Ольга сувтіс, носӧвикӧн чышкис вушйӧм помадаа вом доръяссӧ, посни да тэрыб воськовъясӧн ылыстчис карлань. Зон вӧтчис, суӧдіс нылӧс.

— Тэ эн пукты менӧ медомӧль морт туяс. Радейта ме тэнӧ... — зілис лӧньӧдны нылӧс Громов.

Аскинас, удж бӧрын, ныв рытывбыд пукаліс гортас, видзӧдіс телевизор. Видзӧдіс, а думайтіс Вадим Громов йылысь. Мыйӧнкӧ да коли зонмыс ныв сьӧлӧмӧ, гашкӧ, збойлуннас, мырдӧн окыштӧмнас. Окыштіс кӧ, и мед, верстьӧ ныв нин. Радейта пӧ тай, шуис. Войнас узис омӧля, муртса ойбыртлас, а кутшӧмкӧ да вӧт нин вӧталӧ. Вӧрзьӧдіс, тыдалӧ, сылысь вирсӧ тайӧ Вадим Громовыс. Думайтсьӧ сы йылысь да и ставыс, мый сэсся керан. Тадзисӧ вӧвлі нин Ольгакӧд ӧтчыд, ӧкмысӧд классын велӧдчигӧн. Радейтчыліс сэки асланыс класса ӧти зон вылӧ, да зонмыс мӧд нылӧс вӧлӧм радейтӧ. Но ӧд талунъясӧ сэксякӧд эз позь ӧткодявны: вир-яйыслы ӧні унджыктор нин коліс.

Ольга эз кут пышъявны ни сайласьны Громовысь, а пыр частӧджык аддзысьлісны да колльӧдчывлісны, торйӧдчиганыс окасьлісны и.

Сэсся Вадимлӧн чужан луныс воис. Громов котраліс ӧти магазинсянь мӧдӧ, чӧскыдджыкторъяс корсяліс. Калбас и, сыр и, ӧгурцыысь да помидорысь салат и, пражитӧм чери и — унджыксӧ домӧвӧй кухняысь судзӧдіс. Пызан вылыс озыр на и лои. Ольга водзын ӧд коліс петкӧдлыны асьсӧ. Громов мыськис комната джоджсӧ, пельӧсъяссьыс чышкаліс вӧсни сунис кодь черань везъяссӧ. Крӧвать улас саймовтіс кык пудъя гирасӧ, кодӧс лэптавліс рыт и асыв. Сувтліс порог дорас, нуӧдіс синнас комната пытшкӧссӧ: ставыс, буракӧ, ас местаын. Виччысигас и арся луныс Вадимлы кузьӧн кажитчис. Ӧдва и воис урчитӧм часыс. Ольгаӧс Громов виччысис магазин дорас.

— Бур рыт, Ольга! — Громовлӧн руд синъясыс вӧліны сӧдзӧсь, кыпыдӧсь.

— Бур рыт, Вадим!

Громов небыдика кутіс нылӧс сойбордйӧдыс:

— Тэ ни ӧтчыдысь на эн вӧвлы ме ордын. Видзӧдлін эськӧ, кыдз-мый ола. Ветлам, пукыштам...

— Ладнӧ, ветлам.

Комната ӧдзӧс восьтӧм бӧрын ӧвтыштіс уна сикас чӧскыд дукӧн. Би ӧзтӧм бӧрын первой здукас Ольга чуймыліс, эз гӧгӧрво, мыйла тадзи лӧсьӧдчӧма Громовыс. Пӧрччисны вылыс кышӧдсӧ да кӧмсӧ, кӧзяин меститіс ставсӧ, сэсся тшӧктіс пуксьыны нылӧс пызан дорӧ, шуис:

— Прӧстит, мый водзвыв эг висьтав, талун мен кызь нёль арӧс тырӧ. Кыдзкӧ ӧд колӧ жӧ пасйыштны ангел лунтӧ.

— Да, да, кӧнешнӧ. — Друг мыйкӧ думыштчис Ольга, видзӧдліс ӧшиньланьыс, кодкӧд орччӧн сулаліс телевизор. Сэтысь и аддзис серлӧдлӧм пу рама пытшкысь ассьыс портретсӧ, шуис: — Чужан луннад куш киӧн оз волыны, а ме... пӧдароктӧг.

— Тэ ачыд меным меддона пӧдарок. — Громов восьтіс коньяк доз, кисьталіс ёсь пыдӧса ичӧтик румкаясӧ.

— Вадим, сё арӧсӧдз тэн овны, — тотшнитчисны ныла-зонма. Ольга кӧрліс векньыдик синкымъяссӧ, ёсиник чуньяснас тапкӧдыштіс курдӧм вомсӧ. Недыр мысти нывлӧн юрыс кольмыштіс быттьӧ, кокъясыс лигышмунісны. Сӧмын чужӧмыс, кыдзи кажитчис Громовлы, ещӧ на мичаджык лои: бандзибъясыс алӧймисны.

— Син пӧлаӧн ог кольччӧй. Ӧні миян ӧтувъя шуд вӧсна, — Громов бара кисьталіс.

— Вадим, мен тырмас...

— Татшӧм тост шуӧма...

— Бур тост шуин, Вадим. Но румкаысь унджык ме некор эг юлы. Ме и сідзи нин коддзи. — Румкасӧ бокӧ вештіс Ольга. Эз ю и Громов.

Вадим улӧссӧ орччӧдіс Ольгакӧд, сэсся пӧся топӧдлыны да окавны кутіс сійӧс. Шонді водзын йисыр моз сывны пондіс нылыд, вӧлисти вын-этшыс дзикӧдз быри.

— Вадим, эн дур кинад... Мен мунны кад... — нывлӧн вежсис гӧлӧсыс. Громов казяліс тайӧс, лэптіс Ольгаӧс моздорас, нуис крӧватяс да заводитіс водзӧ окавны чужӧмбанъяссӧ, пӧсь вом доръяссӧ, ӧдйӧ чеччысь морӧссӧ...

— Гӧтрасям, — тырӧм лов шыӧн медбӧрти шуис Громов, сэсся кусӧдіс бисӧ.

...Гортас воӧм бӧрын Ольга дыр мыссис ваннаын. Кӧть и вӧлі ёна мудз да эбӧстӧм, войбыд эз куньсьывны синъясыс. Вом доръяссӧ курччалігтыр мыжаліс асьсӧ Громов ордӧ мунӧмысь, видіс асьсӧ мисьтӧм кывъясӧн.

Мӧд рытнас Ольга, кӧть и сійӧс паныдаліс Громов, колльӧдчыны эз мун. Ас вежӧрӧ пӧ медводз колӧ воӧдчыны, да и висьӧм улӧ на сетчис. Сэсся, мыйла нӧ Вадимыс вывтіасис? Ольга муніс сы ордӧ медбур думъясӧн, а со кутшӧм яндысьтӧм вӧлӧма Громовыс: окалӧмнас и воштіс нывсӧ тӧлк вывсьыс. Воштас, дерт, татшӧмасӧ некор на эз окасьлы Ольгаыс да.

— Аскиӧдз, — прӧщайтчигӧн шуис Громов Ольгаяслӧн керка дорын.

Ныв виччысис, мый Вадим гарыштас гӧтрасьӧм йылысь, но сылӧн, тыдалӧ, мӧд сикас думъяс на вӧліны юрас. Ольгалӧн саялӧм бӧрын зонлӧн пытшкӧсыс быттьӧ тӧщӧ лои, сэтшӧм окота вӧлі лоны ӧтлаын. Громов веськӧдчис ёртыс ордӧ, нуӧда пӧ да пукалыштам кафеын.

«Север» кафеын прӧст местаясыс пӧшти эз вӧвны. Но со, орчча кык улӧс вылын некод оз пукав. Налы паныдӧн лоины кык том морт, поводнӧ нин гажаӧсь. Громов корис официанткалысь витсё грамм «Лучистӧй», мыйсюрӧ сёянтор. Та мында жӧ вина ещӧ корисны воча пукалысьясыс, кодъяс дугдывтӧг шпуткисны-куритчисны. Ӧтиыс тамышӧн видзӧдліс Громов вылӧ, герчкыштіс пиньяснас, быттьӧ курччаліс зумыд сёркни. Вадимлы ни ёртыслы тэрмасьны вӧлі некытчӧ, юисны ньӧжйӧник, мед сӧмын ӧдйӧджык рытыс коли.

— Зільджыка глӧтйӧй, миян краляяслӧн местаӧ пуксинныд, — шуис тамыш синмаыс вомкӧтшсӧ чышкалігтыр, тыдалӧ, кодъясӧскӧ пыр на виччысьӧмаӧсь. Мӧдыс вешкыралыштіс кузь пиньяса вомсӧ, ӧтарӧ да-дакайтліс.

«Абу тай прамӧй йӧз, — думыштіс Громов. — Сы вӧсна и некод оз пуксьы вӧлӧм татчӧ. Татшӧмъясыд и кокньыдасьны на вермасны. Кӧть и рочасьӧны, сёрни сертиыс комияс жӧ. Ничево, найӧ кыкӧнӧсь и ми кыкӧнӧсь, нинӧмла повны...»

— Ми тіян ныр улысь огӧ пайкӧй, сідзкӧ, лӧньджыка кутӧй асьнытӧ, — ӧлӧдіс Громовлӧн ёртыс, Борисӧн сійӧс шуисны.

— Со ӧд, и сорснысӧ лысьтӧны кыпйӧдлыны, — намӧдіс кузь пиньясаыс.

— Вай, бурджык, асьныд весасьӧй, сынӧдсӧ сӧмын тшыкӧданныд, — терпенньӧсьыс петмӧн лои Громовлы. А вина дука табак тшыныс и збыльысь вӧлі вукӧдана.

Громовлӧн кывъяс бӧрын тамыш синмаыс дзикӧдз пузис, эз кут ӧшйыны инас, нырбордъясыс мудзӧм меринлӧн моз паськавлісны.

— Петалам улича вылас, видзӧдлам, коді водзджык весасяс, — пуклӧсысь кыпӧдчигмоз шуис сійӧ. — Хм! Кӧчьяс, повзинныд!

— А мый? Гашкӧ, и петавны? — ёртыслань бергӧдчыліс Громов, кодӧс, доналас кӧ, регыдӧн он кӧдзӧд.

— Вадим, татшӧмъясыскӧд оз ков.

— Давай, давай! — ӧттшӧтш шуисны тамыш синмаыс и мӧдыс.

Лампаясӧн югзьӧдӧм ывлаыс слӧтитіс. Вӧлі ыркыд да улис, арся лесӧб поводдя. Уличӧ петӧм бӧрын тамыш синмаыс пыр и кутчысис Громовлы морӧсӧ, тракйыны заводитіс, сэсся и зургис кынӧмас. Но Вадим вӧлі сирӧд мыр кодь крепыд, эз весиг шатовмун, чукӧртіс став вынсӧ да скӧрлунсӧ и швачӧбтіс водзӧссӧ щӧка улас. Мӧдыс тімбыльтчис асфальт вылӧ.

— Тэ, Борис, эн суитчы, нинӧмла китӧ лякӧсьтны, — ёртсӧ ӧлӧдіс Громов, код вылӧ кулакнас зырӧдіс нин быгйӧсь вомаыс. Вадим метитчис сылы щӧка улас жӧ, но кулакыс вомас веськаліс. Мӧдыс шатовмуніс бӧрвыв, но эз усь, карснитӧмӧн сьӧлыштіс, и вирӧсь дулльыскӧд тшӧтш лэбовтіс пинь; юрнас жмитчис гостиницаӧ пыран ӧдзӧсӧ да дойысла ойзіс. Сы кості тамыш синмаыс ӧдӧбтӧмӧн бара уськӧдчис Громовлань, но Вадим конйыштіс, чужйис. Мӧдыс лёк ногӧн горӧдіс, пӧрис уль асфальт вылӧ и, тыдалӧ, воштіс садьсӧ.

Став тайӧ косьыс кыссис сӧмын минут-мӧд и аслыс Вадимлы кажитчис вӧт кодьӧн. Тамыш синма куйліс олӧм пас сеттӧг. Гашкӧ, и лолыс нин петіс да? Гашкӧ, и кодысла?

Кортӧг сувтіс милициялӧн машина. Сэтысь петісны сержант да радӧвӧй.

— Мый тані вӧчсьӧ? — юаліс сержант.

— Эшия, эшия, штервоыш пиньӧш киштіш, — Громовлань кинас индігмоз пыскыльтіс быгйӧсь вомаыс. — Шо, ёртӧш, тыдавӧ, вииш и, штервоыд.

Сержант юасигкості воис «Скорӧй», кафе дорас жӧ и кыйис тайӧ машинасӧ мӧд милиционерыс. Фельдшер видліс куйлысь мортлысь пульссӧ, тшӧктіс пыртны нӧсилкаӧн автомашинаӧ. Сійӧс нуисны больничаӧ, а Громовӧс, Борисӧс да жугалӧм вомаӧс — милицияӧ. Юасьӧм-висьтасьӧм бӧрын Борисӧс лэдзисны, шуисны, ковмас кӧ, матысса лунъясӧ корласны, а кыксӧ кольӧдісны.

Лун-мӧд мысти кафеӧ воліс следователь, аддзысьліс официанткакӧд, коді тӧлкӧн-статьӧн немтор эз висьтав, сӧмын намӧдіс:

— Кафеын некутшӧм пинь-зык эз вӧв. Воддза параыс, правда, дыр пукаліс. Тошкаыс ёртыскӧд сёрӧн нин локтісны, босьтлісны витсё грамм. На локтӧм бӧрын, сідзкӧ, и пансис зыкыс. Да быд алкоголик бӧрся ме ог вӧтлысь, мый найӧ вӧчӧны ывлаас...

— Миянлы колӧ тӧдны, мыйсянь заводитчис налӧн косьыс. Делӧыс судебнӧй... — зілис пычкыны следователь. Но мыйӧн вермис отсавны официантка? Сійӧ и збыльысь эз казявлы венӧ воӧмнысӧ. Громовыс, гашкӧ, нарошнӧ и петіс ывлаас, медым не шызьӧдны кафеын пукалысьяссӧ пинь-зыкнас.

Мыйта эз котрав Борис Вадимӧс дорйӧм могысь — ставыс лои весьшӧрӧ. Колӧ вӧлі нӧшта ӧти свидетель, дзик бокӧвӧй морт, коді эськӧ вермис Борис моз жӧ висьтавны збыльсӧ. А кысь сійӧс босьтан, некод сэсся эз тӧдлы да. Борис да Вадим уджалісны ӧти и сійӧ жӧ предприятиеын, сӧмын разнӧй должностьяс вылын. И со Вадим Громовӧс пуксьӧдісны кык во кежлӧ общӧй режима колонияӧ, кык мортӧс ӧтпырйӧ ёна дойдалӧмысь пӧ.

Первой кадсӧ Ольга инас эз ӧшйы, кыдзкӧ тай век жӧ уджаліс-а: сійӧ медсясӧ поліс сьӧктӧмысь. Кор тыдовтчис, мый абу кынӧма, бара на мортъяммис, кокнялыштіс сьӧлӧмыс. Вадимсянь письмӧяс кутісны воны. Ольга пыр жӧ и вочавидзліс: виччысьны пӧ кута, сӧмын пӧ асьтӧ сэні бура кут. Тайӧ кывъясыс вӧліны Вадимлы шонді югӧр кодьӧн.

Климент

Локтан вонас, август помын, Ольга петіс отпускӧ. Шуис ветлыны Ленинградӧ, мамыслӧн вок ордӧ. Чожыс сэні матӧ кызь во нин олӧ. Бӧръяысьсӧ Ольга воліс Ленинградас нёль во сайын; чожыслӧн пиыс, кодӧс вежайӧн шуис, уна музейӧ да Эрмитажӧ вайӧдліс. Ӧти залын Петр Первыйлысь юрсисӧ весиг аддзыліс. Нева берегын паськыд лӧнь юнас нимкодясис, уна лыда мича посъяснас да. Петропавловскӧй крепостьӧ воліс и. Быдса лун колис Петергофӧ ветлігӧн. Синтӧ ёрана зарни фонтанъяссӧ, торъя нин «Самсонӧс», дыр эз вермы вунӧдны. Петергофсянь Ленинградас бӧрсӧ локтісны Финскӧй залив кузя бордъя «Ракета» вылын. Сьӧлӧмсӧ вӧрзьӧдісны и «Аврора» крейсер да Пискаревскӧй кладбище вылӧ ветлӧмъяс. Ставсӧ тайӧс выльысь окота лои аддзывны Ольгалы, воськовтыштны Невскӧй улича кузя, кыті коркӧ ветлывлісны Пушкин да Гоголь, нывлӧн радейтана писательясыс.

Самолётын Ольгакӧд орччӧн веськаліс дженьыда шырӧм еджгов юрсиа зон. Сійӧ видзӧдліс ныв вылӧ да юаліс:

— Ленинградӧ?

— Да. А ті?

— Ригаӧдз. Стӧча кӧ, Рижскӧй взморьеӧ. Асьныд Сыктывкарысь?

— Да. А ті?

— Суседъяс ми. Эжвакарын ола, бумага лэдзам. — Нывбабалӧн кодь небыд, нюжйӧдлыштана тайӧ гӧлӧсыс друг лои тӧдсаӧн Ольгалы. Зон пӧрччис плащсӧ, тубыртіс да пуктіс юрвесьтса джаджъяс. Сылӧн костюмыс и уси тӧд вылас нывлы: Ольга отсаліс бӧрйыны татшӧм пемыдлӧз рӧмасӧ, куим лун сайын тайӧ вӧлі.

— Но кыдзи, костюмыд лӧсяліс? — юаліс Ольга, и зон ёнакодь чуймис, тыр синмӧн кутіс видзӧдны ныв вылӧ.

— Видзӧдтӧ, видзӧдтӧ... Магазинад кӧ, тӧді, а тані некыдз эг куж думыштны, мый тайӧ ті... — нюмъялігтыр кисӧ чургӧдіс зонмыс, висьтасис: — Клим. Климент Семуков. Курортӧ путёвка вӧзйисны, да и Прибалтикасӧ окота видзӧдлыны.

— Ольга, — вочавидзис мӧдыс. — Вотчан пӧраӧ мунанныд. И гӧтырныд лэдзӧма...

— Гӧтыртӧм. Некор на вӧлі семьитчынысӧ, посни чой-вокӧс коліс кок йылӧ сувтӧдны, мамлы отсавны, — ӧтарӧ варовмис Семуков. И самолёт жуньгӧм шы улын сійӧ сёрнитіс водзӧ: — Найӧ сиктын олӧны, вайӧны мен тшак-вотӧстӧ. Батьӧ? Кувсис, войнаса ранаясыс тӧдчисны. Ме помалі средньӧй школа, служиті армияын, сэсся целлюлозно-бумажнӧйын велӧдчи. Вот и ола Эжваын, бумага вӧчам, сменаса мастерӧн ме уджала. Квартира? Да, эм. Первойсӧ кыкӧн олім, Саша Чеботарёвкӧд, но сійӧ гӧтрасис, Раяыс ордӧ вуджис. Раяыс? Штукатур-маляр, комсомольскӧй путёвкаӧн Казаньысь волӧма.

— Пановтіс, сідзкӧ, тіянӧс Сашаыд... — Ольгалы дум вылас усис Вадим, и друг кусліс быттьӧ сьӧлӧмыс. Деливӧсьыс.

— Пановтіс тай. Бура олӧны. Кага виччысьӧны. Кыдзи нӧ челядьтӧг? Челядьыс пӧ и олан гажыс, — шулывлӧ менам мам.

— Кодлы на кыдз эськӧ да... — ылӧсас шусис мӧдыслӧн.

Варовитігад эз и тӧдлыны, кодыр пуксис самолётыс.

— Тіян билетныд кытчӧдз? — юаліс Ольга.

— Ригаӧдз. Тані пасйысьны сӧмын колӧ, кык час мысти и лэбӧ сэтчӧ самолётыс. Ригасяньыс водзӧсӧ сэсся электричкаӧн.

Ленинградын енэжыс вӧлі нёйкмӧдчӧма сьӧд кымӧръясӧн, сявгис-зэрис. Аэровокзалын Семуков матыстчис регистраторлӧн ӧшинь дорӧ, мыччис билетсӧ. Регистрация нуӧдысь нывбаба бӧр косӧдіс билетсӧ:

— Ригаӧ талун эз на лэб ни ӧти самолёт, метеоусловиеяс вӧсна. Тіян рейс йылысь юӧртам час мысти.

— Пасибӧ, — аттьӧаліс Семуков, матыстчис Ольга дінӧ, коді пукаліс залса лабичын.

— Ставыс бур? Лэбанныд? — юаліс Ольга.

— Сӧмын час мысти тӧдса лоӧ. Поводдя вӧсна абу лэбалӧмаӧсь.

— Ме инӧсь виччысьла тіянӧс, мед нин тӧді — лэбзянныд-ӧ?

Вокзалын йӧзыс жуӧмӧн жуис, унджыкыс том войтыр: студентъяс, тыдалӧ, тэрмасисны асланыс институтъясӧ:

— Ольга, ме вӧсна эн манитчӧй. Колӧкӧ, сутки ковмас «гожъявны» тані меным, — нывкӧд орччӧн пуксис Семуков.

— Виччысьлам. Тӧдсаясыд, гашкӧ, некод абу Ленинградас?

— Абу.

— Но вот, а ӧд узьны кӧнкӧ ковмас, оз кӧ ло самолётыд.

Репродукторсянь кыліс ливкйӧдлана мича гӧлӧс: Ригаӧ лэбзьысь сэтшӧмтӧ рейс пӧ метеоусловиеяс вӧсна вуджӧдсьӧ аски дас час кежлӧ. Семуков весиг пӧсявліс татшӧм юӧрсьыс, и кыкысь на ӧд ещӧ юӧртісны.

— Менам чож ордӧ мунам, — кыпыда шуис Ольга. — Гозъя кыкнанныс врачьяс, зэв шаньӧсь, гӧтырыс ленинградса. Тані велӧдчиганыс тӧдмасьлӧмаӧсь. Узян на ордын, а аски колльӧда татчӧдз. Чожӧ зэв варов, быдтор кутас юасьны тэнсьыд комиӧн.

— Татчӧ кольчча, абу лӧсьыд дӧсадитчынысӧ. Да и мый найӧ думыштасны тэа-меа йылысь? — пыксис Семуков.

— А мый найӧ думыштасны! — сераліс Ольга. — Ог ӧд гусясьны петӧй! Наперво мунам-а, вокзалад виччысигӧн кадыс зэв кузь. Со тай сувтісны кутшӧмкӧ автобусъяс, петім. Московскӧй вокзалӧдз колӧ мунны, сэсянь подӧн позьӧ: Невскӧй проспектсянь шуйгавыв кежам, Херсонскӧй улича вылын чожӧяс олӧны.

— Мед нӧ тэ ног лоӧ, ог вунӧд тэнсьыд бурлунтӧ, — тадзи аттьӧаліс нылӧс Семуков.

Чож гозъяыс гӧстьясӧс примитіс бура. Семуковкӧд ки на ки чолӧмасигӧн чожыс гажаа шуис:

— Ольга, аньтусь тэ миян, гашкӧ, верӧсыд да?

— Ёрт менам. Эжвакарын уджалӧ.

— Кывлі, унаысь кывлі радио пыр — лесохимиялӧн Эжва вывса гигантӧн шуӧны. Радлӧ сьӧлӧмӧй, кор кыла тайӧ нимсӧ, — дыр кутліс Климлысь кисӧ Ольгалӧн чожыс, Владимир Петрович. Сійӧ косньӧд чужӧма, Семуков кодь жӧ орӧс морт.

Кӧзяин корис Климентӧс пыді жырйӧ, кӧні сулалісны небыд креслӧяс да пызан, ӧти стен пӧлӧн вӧліны книгаяс.

— Миян кӧзяйство, Владимир Петрович, зэв ыджыд. Ставнас страна сійӧс стрӧитӧ, — висьтасис Семуков. — А ме сэтчӧ вои армия бӧрын, квайтымын кӧкъямысӧд вося арын.

Ставсӧ помнитӧ и ставыс син водзас Климент Семуковлӧн. Эжваӧ воӧм бӧрын сылӧн олӧмӧ пырисны сэтшӧм кывъяс, кыдзи главнӧй корпус, сульфат-целлюлознӧй завод, картонно-бумажнӧй фабрика. Лесопромышленнӧй комплекслӧн подулӧн шуӧны варочнӧй цех, кытчӧ сувтӧдӧма гырысь котёлъяс, нюжӧдӧма лыдтӧм-тшӧттӧм трубопроводъяс. Синмӧн шымырттӧмъя тайӧ цехас пу чагйысь артмӧ ляти, коді сэсся мукӧд цехъясын пӧрӧ картонӧ да бумагаӧ.

— Да-а-а, — нюжӧдіс кӧзяин. — А ме том дырйи мечтайтлі лоны художникӧн. Войнаыд ставсӧ тай торкис. Ме ӧд дас сизим арӧсӧн мунлі фронт вылад, средньӧй школа помалӧм бӧрын. Война бӧрас нин тані велӧдчи медицинскӧйын.

— Володя чож, Климент, пӧра ужнайтны, — корис Ольга комнатаӧ пыралӧмӧн. — Бӧрыннас сэсся варовитӧй.

— Локтам, аньтусь, локтам, — меліа вочавидзис чожыс.

Тадзи лоис Ольгалӧн выль тӧдса — Климент Семуков.

* * *

...Войнас, вольпасьын ӧтмӧдар бок вылас вальмасигӧн, вӧйысь морт моз Вадим Громов пыр ылысмис Ольгалӧн вежӧрысь. «Вунӧдны колӧ Вадимсӧ, нетужилов кодь сійӧ. Климент дзик мӧд — лӧнь, вежавидзысь. Чожӧлы кажитчис и, дельнӧй морт пӧ, — думайтіс Ольга. — Колӧкӧ, Климыс ӧні оз жӧ узь, а ме йылысь мӧвпалӧ. Воысь на дырджык Вадимлы пукавнысӧ, а Ольга виччысь, пӧрысьма томӧн-такӧн. Ог кут вот виччысьны дай, ёна тай колантор. Кытчӧ нӧ унмӧй вошис? Коді нӧ гуис? Мыйла нӧ тадзисӧ думайтсьӧ... Йӧйӧ, йӧйӧ», — асьсӧ нин дивитіс ныв.

Асывнас Ольга колльӧдіс Климӧс аэропортӧдз.

— Ме кута думайтны тэ йылысь, Ольга. Аддзысьлытӧдз, — медбӧрти шуис Семуков, кутыштліс нывлысь кисӧ и веськӧдчис самолётланьӧ мунысь йӧз бӧрся. Бергӧдчыліс да бара на ӧвтіс кинас Ольгалы.

«Со ӧд кыдз овлӧ: любитчи, йӧйыд. Гашкӧ, менсьым шудсӧ Клим и новлӧдлӧ да, — вокзал дорын сулалігӧн быдторсӧ думайтіс Ольга. — Вадим киыслы вӧлясӧ сетӧма, кӧть и мырдӧннад он мусмы. Тадзинад, колӧкӧ, кымын нылӧс нин тшыкӧдіс сійӧ; быдӧнӧс, колӧкӧ, вайны кӧсйысис; ӧні на, колӧкӧ, надейтчӧны сы вылӧ».

Ленинградын Ольга гӧститіс вежон чӧж. Гортас воӧм бӧрын пӧшти быд лун вотчыны ветлывліс Мордин вожса ягъясӧ. Аслас «Москвич» автомашинаӧ босьтлывліс механическӧй заводса рабочӧй, коді оліс Ольгаяскӧд ӧти керкаын. Уна пув вотісны, парма озыр вӧлі вотӧснас.

Отпуск помасьтӧдзыс Ольга паныдасис ӧти рытӧ пӧдругаыскӧд, Анфисакӧд. Вадимкӧд аддзысьлӧмъяс йылысь сійӧ некодлы на немтор эз чуйдыв, а ӧні вот окота лои юксьыны думъяснас, дивитас кӧть оз Анфисаыс. Не кӧ Климент Семуковкӧд паныдасьӧмыс, гашкӧ, и талун эськӧ Вадим йывсьыс чӧв оліс.

— Немтор эн дзеб, менам вомысь нинӧм бокӧ оз пет, — эскӧдіс Анфиса.

И Ольга висьтасис.

Кывзӧм бӧрас Анфиса ышловзис, сэсся и ас йывсьыс паніс:

— Ме тай со вӧлі верӧс сайын. Ачым мыжа, тӧді, мый ас серти пӧрысь сайӧ пета: недокунь кодь вӧлӧма, войбыд мышкӧн шкоргас-узяс, ме быттьӧ робот сы бокын, оз шылькнит ни лелькуйтышт. А метӧ чайтлі, мися, кага лоас миян, ӧтпырысьӧн, мися, ныла-пиаӧс вая. Нёль во олім, а сідзи тыртӧмӧн и коли. Юкси тай, кӧть и кандидат наук вӧлі. Оз курит ни ю, деньгатӧ уна вӧлі вайӧ и. Шань ачыс, но сідз эг и велав сы дінӧ. Мед нин кӧть табак дукӧн ӧвтіс, а ӧд духи дук дінсьыс век пӧльтӧ. Мужика дырйи нёньясӧ йӧнгыльяс кӧвъясьлісны, ковмис больничаӧ ветлыны, лекарствояс юны сетлісны. Вир-яйыдлы пӧ мыйсюрӧ оз тырмы, шуис сэк врачыс. Мыйла тэн ковмис Громовыс? Нужда тай вӧлі виччысьны сійӧс...

— Мыйла ачыд выльысь верӧс саяс он пет?

— Мусаӧс корся! Мустӧмыдкӧд ӧтлаасьӧмыд тшынаинсянь чадаинӧ веськалӧм кодь жӧ.

Анфисакӧд сёрни бӧрын Ольга эз на эновтчы Вадимысь, эз дугды письмӧасьӧмсьыс: мед пӧ бур боксянь асьсӧ петкӧдлас сэн, морт жӧ ӧд. Но магазинын уна йӧз пӧвстысь Ольга пыр частӧджык корсьліс синъяснас Климӧс, код дінӧ аслыснога вӧлі сьӧлӧм кылӧмыс. Ригаас мунігӧн шуис, кута пӧ думайтны тэ йылысь, а со, оз и тыдовтчыв, кӧть и отпускыс помасис нин Семуковыслӧн. Сэсся и казяліс ӧтчыд: орчча отделын Клим шапкаяс мерайтӧ, ӧтиӧс пуктылас юрас, мӧдӧс, но некутшӧм, тыдалӧ, абу сы серти. «Матыстчылас оз-а? — ёпкис нывлӧн сьӧлӧмыс. — Гашкӧ, яндысьӧ да?» Колӧкӧ, эз и шапка ради лок татчӧ, а нарошнӧ сійӧ отделас кежис, мед Ольгалӧн син улӧ веськавны. Зэв мича кролик ку шапкаяс куйлӧны да ньӧбис эськӧ, тӧв матысмӧ. Ольга кежыштіс шуйгавыв, мед бурджыка аддзыны Семуковӧс, сэсся частӧджык кутіс сылань нёджъявны. Ныв гӧгӧрвоис: Клим шапкасӧ киас бергӧдлӧ, а синкым увсяньыс сылань кыйкъялӧ. Лӧньыштіс Ольгалӧн сьӧлӧмыс.

Семуков матыстчис ныв дорӧ ылісянь нюмъялігтыр, шыасис:

— Здравствуйте!

— С приездом, Клим! Кыдзи взморьеыд?

— Зэв бур, тшӧги весиг, — малыштіс щӧкасӧ Семуков. — Ачыд кыдзи шойччин?

— Ленинградын гажтӧм оз босьт. Уджалан нин?..

— Талун рытъяӧ муна.

И сэк, кор Клим Семуков уджаліс рытъя сменаын, сійӧ аддзывліс кад волыны карӧ, пыравны Ольга дінӧ магазинӧ. Татшӧм аддзысьлӧмъясӧн и коли арыс да тӧлыс. Но кымын водзӧ, сымын унджык мыйкӧ эз кут тырмыны Климлы. Син водзас и сьӧлӧмас кутіс сӧмын Ольгаӧс, но висьтавнысӧ, тыдалӧ, збойлуныс эз кыпты, виччысис лӧсяланаджык стрӧка. Мартын, нывбабаяслӧн праздник водзвылын, Клим ньӧбис рынок вылысь дзоридзьяс, пыртіс Ольгалы удж вылас, чолӧмаліс праздникӧн.

— Пасибӧ, Клим.

Семуков видзӧдліс гӧгӧрбок, сӧмын нывлы кывмӧнъя шуис:

— А корасьны кӧ локта?..

Ныв шоныда видзӧдіс Климлӧн сӧдз синъясӧ, окота вӧлі кывны мӧд пӧрйӧ тайӧ кывъяссӧ, но кыкнанныс чӧв олісны. Тайӧ чӧвлуныс Климлӧн олӧмын кажитчис медсьӧкыд здукӧн: кутшӧм воча кыв сетас Ольга? Сійӧ сӧгласа гогнитіс юрнас.

Эз вермы унмовсьны локтан войнас Ольга. Мыйкӧ мучитіс, дзескӧдіс сылысь сьӧлӧмсӧ. Син водзас сувтлісны то Вадим, то Клим. Кӧсйис гӧгӧрвоны и ӧтисӧ, и мӧдсӧ, но эз вермы гӧгӧрвоны некоднансӧ, кыкнан йывсьыс тӧдіс зэв этша. Гашкӧ, виччысьны Вадимӧс, ӧткажитны Семуковлы? Абу на ӧд сёр. Дзебасысь перйис Вадимлысь письмӧ чукӧрсӧ. Кыскис конвертысь ӧти письмӧ, заводитіс лыддьыны: «Дона да муса Оленька! Тэ он вунлы менам дум вылысь. Кора прӧститны ставсьыс, мый тадзи лоис. Мунін кӧ сійӧ рытнас мекӧд, ӧні эськӧ вӧлім ӧтлаын. Эн думайт, мый ме лёк, юысь морт. Ме ачым ог вермы видзӧдны код юра йӧз вылӧ. Гашкӧ, сы вӧсна и ме петі сэки кафеысь, медым ланьтӧдны эсійӧ кык мортсӧ. Да ещӧ и ме вывті скӧр вӧлі сійӧ рытнас, тэ понда жӧ. Тэ гижан, мыйла ме чӧв олі гӧтрасьӧм йылысь. Сы йылысь и кӧсъя вӧлі сёрнитны мӧд рытнас, а тэ дузъялін, сетчин висьӧм улӧ да мунін гортад. Дона сувтіс тэнад сэкся дузъялӧмыд, ок дона. Локта и ставсӧ ладитам. Сӧмын виччысь, виччысь, виччысь. Помтӧг окала. Вадим». Лыддис мӧд, коймӧд письмӧ. Ставыс заводитчыліс и помасьліс ӧтмоза.

Шоныд, вывті шоныд воча кывъяс гижліс и ачыс Ольга. «Верми ӧд и водзсасьны сэки, парсавны чужӧмсӧ Вадимлысь, а эг тай со... — думайтліс Ольга сылы письмӧяс гижигӧн. — Гашкӧ и, збыльысь ачым мыжа ставсьыс? Гашкӧ, прамӧй морт Вадимыс?» Босьтіс письмӧ чукӧрсӧ да пуктіс местаас. Уна вын ӧні вензис ныв сьӧлӧмын. А Клим? «Клим, тыдалӧ, абу ышмысь, корасьӧмсянь паніс сёрнисӧ. Мыйӧн и тӧда, ышмысь али абу? Колӧкӧ, нэм чӧж кутас кыскавны, мый сыӧдз вӧвлі нин кодкӧ менам. Мамӧ тай шуліс коркӧ: лӧнь тыад пӧ оз на медбур чериыс ов, тойӧсь юра гыч на пӧ олӧ. Ой-ой-ой, шог и серам тайӧ жӧникъясӧн. Ог гижсьы, пета кӧ Клим саяс. Друг да лӧгавны кутас, сэтшӧм-татшӧм пӧ тэ. Мый и вӧчны? Анфиса тай эновтны тшӧктӧ Громовсӧ. Тшӧктас, дерт, сылы ӧд пӧсь ни кӧдзыд. Сэтшӧм шань письмӧяс гижавлім ӧта-мӧдлы, а пета мӧд сайӧ. Кутшӧм абу мичатор тайӧ. Дыр на Вадимлы пукавны, гижа ставсӧ веськыда, гӧгӧрвоас, гашкӧ, менӧ. Пета Клим саяс...» — тайӧ думъясӧн и унмовсис Ольга.

...Регыд мысти Ольга вуджис Эжвакарӧ, Климент Семуков ордӧ. Мамыс корис, мед нылыс вайӧдіс верӧссӧ татчӧ, гортас, но мӧдыс вочавидзис:

— Олыштам сэні, гижсям и локтам.

— Мыйла нӧ гижсьытӧгыс эськӧ?.. Да и гажтӧм лоӧ миянлы.

— Но, мам, овлӧ на тай: талуннас гижсьӧны, аскинас юксьӧны нин. Мед сэтшӧм серамсӧ не вӧчны. А Климкӧд ми частӧ кутам волывлыны, оз босьт тіянӧс гажтӧмыд. Мед сӧмын ладмим-а.

— Радейтӧмӧн ӧтлаасигӧн ладмытӧм йылысь оз думайтлыны, — шогаліс и скӧраліс мамыс. — Гашкӧ, радейттӧг верӧс саяс петан да?

— Климыс мен кажитчӧ, шань морт сійӧ, — лӧня дорйысис Ольга.

— Кажитчӧ кӧ, и олӧй часьливӧя. Миянлы батьыдкӧд некод оз ло лишнӧй, внук кӧть внучка... — мамыслӧн гӧлӧсын тӧдчис нывсӧ помтӧг жалитӧм. Да и тӧдны на, тыдалӧ, таӧн сетіс, мед эськӧ Ольгаыс бать-мам кӧленасӧ водзӧ паськӧдіс. Нина Петровна тшӧтш и свадьба йылысь гарыштліс, но нылыс орӧдіс: «горькотӧг» пӧ ладмӧдчам. Кыдзи нӧ пӧ фатасӧ да свадебнӧй платтьӧсӧ кышала, кор невестаыслы еджыд шӧвк кодьыс жӧ сӧстӧмӧн колӧ лоны, думайтіс сэки Ольга. Вадимӧс серти кӧ Климсӧ водзджык паныдаліс, ставыс эськӧ мӧд ног вӧлі: гижсян дворецӧ эськӧ локтіс — джуджыд каблука еджыд туфлиӧн, быг кодь фатаӧн да кок улӧдзыс шӧвк платтьӧӧн. А ӧні со Эжваас гижсьытӧг мунӧ. Деливӧ, дерт, мамыдлы тадзнад.

Том гозъялӧн первой тӧлысьыс коли вӧтын моз ӧдйӧ. Клим тӧдмӧдіс гӧтырсӧ Чеботарёвъяскӧд, ӧтчыд кузь рытывбыд на ордын пукалісны, чай юисны. Ар джынъя кагаыс киысь киӧ ветліс.

— Он и тӧдлӧй, асланыд регыд лоӧ татшӧм чачаыс, — нимкодясис каганас Рая. — Саша нывкаӧс виччысис, нывка и лоис со. Батьыс кодь жӧ сьӧд юрсиа, чиган доддьысь усьӧмтор.

Аслас Раяыслӧн эськӧ и чужӧмыс мугов, и юрсиыс смоль сьӧд, а век жӧ батьланьыс мунӧмӧн шуӧ кагасӧ. Таысь ещӧ на нимкодьджык Сашаыслы.

— Эн дӧзмы, дона друг, но мыйкӧ оз кажитчы мен тіян олӧмысь, — ас кежас шуис сэки Семуковлы Саша.

— Ме гӧгӧрвоа, мый кӧсъян шуны.

— Вот и бур, гӧгӧрвоан кӧ. А ӧні докажит, мый Ольгаыс тэнад гӧтыр. Али сэтшӧм испытательнӧй срок тіян? Гижсьытӧг олӧмыд шыра-каньӧн ворсӧм сійӧ. Тэ тӧдан менӧ, ог любит ме сэтшӧмторъяссӧ. Ме быдторйын веськыдлун радейта. Кор ӧд семьяад ставыс лючки-ладнӧ, сэки и удж вылад сьывны кӧсйыссьӧ. А тэ пыр мыйкӧ зумыш, быттьӧ сизим седун тэ вылын ӧшалӧ.

Семуков нинӧм эз вермы веськыдасӧ вочавидзны. Но ӧтитор тӧдіс бура. Вадим йылысь Ольгалӧн висьтасьӧм бӧрын сьӧлӧм вылас быттьӧкӧ сім коляс пуксис, мыйыськӧ повны быттьӧ кутіс. Клим эз тӧд Вадимӧс чужӧм вылас, но кужис кӧ ылӧдны Ольгаӧс, сідзкӧ, абу нин сэтшӧм и омӧль мортыс. Вермас на и водзӧ пондыны Вадимыс Ольга дінас, воас да. Тайӧ думъясыс и жугыльмӧдлісны Климӧс. Саша другыс быттьӧ лыддьӧма тайӧ думъяссӧ сы чужӧмысь, веськыда крапӧдіс. Сылы лӧсьыд, оз ков некод дінӧ вежӧгтыны гӧтырсӧ да. Кольӧм во со, Эжва посёлоклы дас вит во тырӧм честь кузя, Раяӧс медальӧн наградитісны, а ачыс Раяыс верӧсыслы нывкаӧс козьналіс. Нинӧм он шу, шуда семья.

Ловзьӧ керка пытшкӧсыс и Семуковлы, кор Ольгаыс гортас. Мӧд тӧлысь ӧтлаын олӧны. Эжвасянь ветлӧмӧн гӧтырыс уджалӧ, быд лун кежавлӧ мамысъяс ордӧ, абу-ӧ письмӧ кодсянь кӧ. Вадимлӧн бӧръя письмӧяс вылӧ некымынысь босьтчыліс гижны воча кыв, но быд пӧрйӧ нямравліс бумагасӧ: некыдз оз артмы, коліс ӧд висьтасьны, верӧс сайӧ пӧ петі. Сэсся тай гижис жӧ став збыльторсӧ. Вадимӧс мездытӧдз вӧлі на во джын, и ныв эскис, мый зонмыс гӧгӧрвоас ставсӧ тайӧс. Мӧд луннас уджавны мунігӧн письмӧсӧ карса почта кудйӧ и чӧвтіс. Ӧти ног кӧ, и кокняліс сьӧлӧм вылас, а мӧд боксяньыс кӧ, эз вӧв лӧсьыд. Бӧръя здукӧдзыс гижис Вадимлы шоныд письмӧяс и со тэныд — верӧс сайӧ петіс. Клим йывсьыс ошкана кывъяс чӧвтліс письмӧас, радейтам пӧ ӧта-мӧднымӧс, прӧстит пӧ, мый тадзи лоис.

Магазинын санитарнӧй лун вӧлі, Первомай кежлӧ пелькӧдчисны. Асывнас Ольга вежсис мамыс ордын, спортивнӧй гач да куртка пасьталіс. Эжваас сӧмын на медся коланасӧ нуис, ӧти чемоданӧ сӧвтӧмӧн. Лӧсьыд, карса керкаса ключыс и Ольгалӧн тшӧтш эм да. Рыт и асыв позьӧ пыравны бать-мам ордас. Ӧбедӧдзыс уджалісны магазинас, а сэсся ӧшинь увсӧ, уличвывсӧ пелькӧдісны. Ольга кодь нывъяс и уджалӧны медсясӧ. Ыджыд комсомольскӧй организация эм, горкомын бур тшӧт вылын сулалӧ. Тӧвар вузалан магазинъяс пӧвстын тайӧ медыджыд, кыксё сайӧ морт став уджалысьыс, а норасьӧмъяс пасъялан книгаын сӧмын ошкана кывъяс. Быд секция тышкасьӧ йӧзӧс бурджыка могмӧдӧм вӧсна.

Пелькӧдчӧм бӧрын, шойччыштісны да, восьса партийнӧй собрание нуӧдісны. Директорыс юӧртіс, мый первой кварталса уджысь коллективлы сетӧма торговля министерстволысь переходящӧй Гӧрд знамя, мый премияяс йылысь приказсӧ лоӧ ӧшӧдӧма. Докладчикыс, парторганизацияса секретарыс, аслас неыджыд докладын казьтыліс медся водзмӧстчысьяслысь нимъяссӧ, на лыдын и Ольга Цывуниналысь.

Кыпыд и гажа вӧлі асывсяньыс Ольгалӧн сьӧлӧм вылын. Гортын ставыс бур и удж вылын лючки. Рытнас бара пыраліс мамыс ордӧ вежсьыны и Эжваӧ воӧм бӧрын верӧссӧ эз нин су: сійӧ вӧлі смена вылын. Платтьӧнас и нёрыньтчис диванас. Лунтыртӧ лешсьӧмсьыс кылӧ ки-кокас мудзыс. Кунис синъяссӧ, регыд и ойбыртіс. Садьмис квартираӧ кузя звӧнитӧмысь. Ныв котӧртіс ӧдзӧслань, пытшкӧссяньыс восьтіс томансӧ, кӧсйис паськӧдны верӧсыслы сывбордсӧ и друг джӧмдіс: порог дорын сулаліс Вадим Громов — ӧтрӧвнӧ тшӧтшӧдӧм тошка, ичӧтик кӧзыра руд картуза, болонь плаща.

— Здравствуй, Ольга... Со кыдзи виччысьӧмыд... — тіраліс гӧлӧсыс Вадимлӧн.

Ныв шӧйӧвошис, вирыс ылькнитіс юрас, чужӧмбанас, и пельясас заводитіс тіньгыны; топӧдчис стен бердас, шуис:

— Ме тэныд юӧрті ставсӧ, гижи письмӧын... Тӧді кӧ, мый водзджык мездасны, важӧн нин эськӧ юӧрті. Вунӧдны колӧ, Вадим, мый вӧлі тэа-меа костын...

Вадим педзис джодж кузя и пӧшти нинӧм эз кыв, мый висьталіс Ольга. Громовӧс мездісны срокысь водз бур характеристикаӧн. Таӧдз гижис эз этша бумага, кӧні эскӧдліс, мый сійӧ сӧмын дорйысис. Уналаӧ ставсӧ спути-спуть гижліс и Борис, кодлысь висьталӧмсӧ пыдди пуктісны сэки нин суд вылын да таӧн мыйкӧ мында небзьӧдісны ёртыслы приговорсӧ. Та йылысь тырвыйӧ эз тӧд весиг ачыс Борис. Сэсся и сэні... Громовыс петкӧдліс асьсӧ бур боксянь: сьӧд удж вӧчны тырмис вын-эбӧсыс, частӧ тшӧктылісны мичмӧдны ӧттор-мӧдтор и кыдзи художник-оформительӧс. Мынӧм бӧрын сылӧн вӧлі ӧти дум: инасьны важ удж вылас, аддзысьны Ольгакӧд. Карын медводз локтіс Борис ордӧ, коді и висьталіс нывлӧн верӧс сайӧ петӧм йылысь: олӧны пӧ Эжваын, верӧссӧ шуӧны Климент Семуковӧн...

— Вадим, пӧра тэн мунны. — Громовлы воча сувтіс Ольга, кодлӧн синъясын эз тӧдчы некутшӧм кевмысьӧм ни каитчӧм, а ыпйис нывбаба збойлун. — Сёрмин, Вадим...

— Тэнсьыд снимоктӧ пыр новлӧдлі этані, — аслас морӧсӧ тапнитіс Громов, — новлӧдлі ен ӧбраз пыдди, а тэ, пӧръячка, со кутшӧм вӧлӧмыд...

Мунӧм пыдди Вадим пӧрччис плащсӧ, кыкнан кинас кутчысис нывлӧн сойясӧ. Ольга мынтӧдчис, вешйис ӧшиньлань, ӧлӧдіс:

— Аскомысь миян медосмотр, и, пӧжалуйста, эн шамрась, а то лӧзӧдны вермас.

Громовлӧн ӧтарӧ доналіс вир-яйыс, мӧдысь кӧ инмӧдчас ныв дінӧ, сэсся оз нин лэдзчысь, и асьсӧ кӧдзӧдӧм могысь думыштіс: «Ог кӧ тогӧд, гашкӧ и збыльысь бурджык лоӧ».

— Менам вӧвлін, менам и лоан. А Климтӧ виччысьла, расписка ме сылы коля — со тайӧ письмӧ чукӧрсӧ. — Громов перйис пытшкӧс зепсьыс плёнкаӧ тубыртӧм письмӧ чукӧр. Конверт вывсьыс Ольга тӧдіс ассьыс почерксӧ.

— Эн йӧйтав, Вадим. Метӧ чайті, мый тэ мортъяммин... Мун бурӧн, Клим вот-вот пырас... Письмӧястӧ ӧд тэ ради жӧ гижи, мед, мися, кадыс сэн сылӧн ӧдйӧджык коляс. — Ольга ӧтарӧ тупкыштіс платтьӧ морӧссӧ, видзӧдліс стенын ӧшалысь ыджыд гӧгрӧс часі вылӧ: кадыс, быттьӧ, сулаліс ӧти местаын, кӧть и дас ӧтиӧд час нин. «Пырас кӧ ӧні Клим, мый и думыштас? Вот юр яндзимыд!» — поліс Ольга. А Громов оз и думайт мунӧм йылысь, нылӧс тшӧктӧ пасьтасьны. Ольга пикӧ воис, сьӧлӧмыс щальдан выйын. Ачыс мыжа, мый нюжӧдчис Вадимлы бӧръя письмӧнас. Локтас вот Климыс, да тышкӧ воасны. «Мый бара-й лоӧ? Бара ӧд пуксьӧдасны Вадимсӧ, сійӧ ӧд мыжаыс лоӧ. Мӧдысь ковмас мортыслы пукавны ме вӧсна».

— Пета и суседъясӧс кора, — пӧгибӧ воис Ольга.

— Кор, кор. Тӧдмӧд накӧд менӧ. Висьтася, коді ме лоа тэныд, — ӧбидаыс сотіс Вадимӧс, и сійӧ дась вӧлі шуавны медомӧль кывъяссӧ. Громов кӧть и мый вынсьыс лӧньӧдіс асьсӧ, но вир-яяс ӧзйысь ярлуныс ыджыдаліс сыын. Сибӧдчис Ольга дінӧ и топӧдіс сійӧс из кодь чорыд морӧс бердас, заводитіс гӧгӧр окавны. Окаліс лов тыртӧдзыс.

— На! — Громовлы чужӧмас швачӧбтіс Ольга, кор мыніс сылӧн сывйысь. — Мужика нывбаба вылӧ каттьысян...

Ольга бара на видзӧдліс часі вылӧ. Медтыкӧ не сюрны Клим син улӧ Вадимкӧд ӧтлаын.

— Вадим, ен могысьӧн кора, мун, мися.

— Либӧ ӧтлаын мунам, либӧ Климтӧ виччыся. Кык кыв шуа сылы и муна: важ бӧрын, мися, выльысь окотанымӧс тешитім... — Громов сідзи эз и гӧгӧрво, мый сійӧ жугӧдӧ помӧдз ёнмытӧм семья кост олӧм.

Митрофановна

Вадимӧн Ольгаӧс нуӧдӧм бӧрын, кык лун мысти, найӧ овмӧдчисны Свобода уличавывса частнӧй керкаӧ. Кӧзяйкаыс, ар квайтымына тьӧтка, веськаліс шань, абу вӧвлӧма кага ни баля, верӧсыс кувсьӧма во сайын. Керкаыс кык судта, уліас ыджыд комната да кухня, сэтчӧ и овмӧдчисны том гозъя. Короминаыскӧд орччӧн моз пывсян да сайник, кытчӧ тэчӧма посниа поткӧдлӧм пес. Кӧзяйкаыс, Митрофановнаӧн шуисны, арлыд вылӧ видзӧдтӧг, вӧлі шыльыд чужӧма, оз шашкы ни оз пыскыльт, гашкӧ, и став пиньыс на вомас да; ваясны «Югыд туй» газет либӧ «Чушканзі» журнал, да помысь помӧдз ӧчкитӧг видлалас, журналсьыс тешкодинъяссӧ лыддигӧн синва петмӧныс сералас. Керкаас быд пельӧсын тӧдчӧ идӧрлун да пельклун, ас бӧрсяыс видзӧдӧ и. Кӧть и град йӧрас кутшӧмкӧ сьӧд удж вӧчӧ, Митрофановна некор абу торк мешӧк кодь. Вӧрасас оз тӧдчы пӧрысьлуныс ни, восьласыс абу дыгыд ни. Магазинӧ мунӧм водзвылын мичаа вӧччас-пасьтасяс, гын берет улӧ дзебас дзор юрси пратьяссӧ, видзӧдчыштас зеркалӧ водзын: со пӧ на ме кутшӧм! Збыльысь, он и сет Митрофановналы, мый сійӧ петіс нин квайтымынысь. Оз кӧсйы воштыны томдырся привычкаяссӧ Митрофановна — ӧд сійӧ дыр кад артисткааліс, сьывліс хорын. Мича вӧвлі том дырйиыс.

Ӧтитор жалитіс Митрофановна: челядьтӧг кольӧ нэмыс. Первойсӧ эз тӧд, ачыс али верӧсыс мыжа. Сэсся и муніс ӧтчыд больничаӧ петкӧдчывны. Сэні, грек вылад, мужик гинеколог дінӧ веськаліс, ас кодьыс арлыда кымына жӧ, нёльӧд дас вылӧ вуджӧма. Первойысьтӧ яндзим вӧлі таджгӧдчынытӧ, но быть ӧд. Леторос кодь вӧсни да кос чуньяснас дыр копошитчис врачыд, сэсся, ышловзис да, шуис, онӧ пӧ вермӧй сьӧктынытӧ...

Ветымын арӧс тыртігӧн нин Митрофановна висьтасис верӧсыслы, мыйла эз лолы челядьныс. А верӧсыслӧн кувмысти сы ордӧ воліс ӧти дӧвеч: лок пӧ ме ордӧ овмӧдчы, пес ни ва пӧ оз ков ваявны — ставыс пӧ ныр улад, кӧдзыд и пӧсь ваыс, газыс и. Тайӧ дӧвечнас вӧлі пенсионер, сійӧ врач-гинекологыс, кодлы сэки петкӧдчывліс Митрофановна. «Коми мортыд ӧд коз пу кодь винёв, лӧсялам на тэа-меа...» — эскӧдіс врачыд. «Кольӧма нин миян сійӧ кадыс... — ышловзис Митрофановна. — Чаюйтны колӧкӧ волывлы, а гортысь ме некытчӧ ог мун». Корасьысьлӧн волӧм бӧрын ӧтка олӧма нывбаба ещӧ на ёнджыка кутіс видзӧдны ас бӧрсяыс.

Митрофановна ордӧ овмӧдчӧм бӧрын и вӧлі Ольга медосмотр вылас.

— Ті верӧс сайын, Ольга Семёновна? — меліа юаліс нывбаба врач.

— Да, — повзискодь мӧдыс.

— Ольга Семёновна, тіянӧс ми сувтӧдам учёт вылӧ. Ті нӧбасянныд, вит вежонся нин... Ковмас корсюрӧ петкӧдчывны миянлы.

Радысла-ӧ, виччысьтӧмысла-ӧ, Ольга пуксис и кыпӧдчынысӧ оз вермы.

— Мый тіянкӧд, Ольга Семёновна? Пасьтасьӧй. Нимкодясьны колӧ, а ті бледӧдінныд. Со кутшӧм нимкодьтор лоӧ верӧсныдлы. Ті нӧбасянныд первойысь, и волнуйтчыны оз позь. Оз позь куритчыны, вина юны оз позь, сьӧкыдторъяс лэптыны оз позь. Пыр кутӧй тӧд вылад, мый тіын ӧні кык олӧм. Лоны мамӧн — сійӧ, пӧжалуй, му вылас медыджыд шудыс. Ми куим зонкаӧс быдтам, ок и вильышӧсь жӧ, кӧть мед ӧти на пиысь нывка вӧлі.. — Ольгалӧн пасьтасигкості унатор на удитіс висьтавны варов врач, коді век жӧ казяліс нывлысь майшасьӧмсӧ, и содтіс: — Эн думайтӧй вӧтлыны рушкутӧ, верманныд тшыкӧдны асьнытӧ нэм кежлӧ.

Воча кыв пыдди Ольга довкнитіс юрнас. Тӧдіс кӧ, мый кынӧма, эз эськӧ пет сэки Климлӧн квартираысь. Эз пет эськӧ некутшӧм ногӧн. Вӧчис бергӧдны позьтӧм ӧшыбка. Мыетш йӧй овлӧ ныв сьӧлӧмыд.

Сійӧ рытнас Ольга чӧв оліс. Мӧд луннас збоймӧдчис да и шуис Вадимлы:

— Тэ тӧдан, кутшӧмӧн пышйӧдін менӧ Клим дінысь? Ме нӧбася...

Йикиӧн сатшкысис тайӧ юӧрыс Громовлы сьӧлӧмас.

— Ылӧдчан? — эз эскы первойсӧ сійӧ.

— Ог. Со киын врачсянь бумага.

Вадим лигышмуніс, кулакъяс вылас мыджсис юрнас пызан дорышӧ, вежсьӧм гӧлӧсӧн шуис:

— Мый тэ вӧчин мекӧд, Ольга... Мун и вӧтлы рушкутӧ, йӧз кага мен оз ков. Ме ачым мужик!

Громов первойысь каитчис, мый Ольгаӧс вайӧдіс нем думайттӧг, вайӧдіс скӧрвылысь да пӧсьвылысь. Вадим йирис гыжсӧ, дількмунӧм сьӧлӧмыс эз аддзы инсӧ. Кӧть эськӧ юсьыны, но пукалігӧн на аслыс сетіс кыв: дзикӧдз чӧвтчыны винаысь, ӧтувтчыны Ольгакӧд да быдтыны челядьӧс. А со тай мый артмис: этатшӧм ён мужик и кутас чышкавны йӧз кагалысь зырымсӧ. Тьпу! «Гашкӧ, вена на ачымӧс?» — бара думайтліс Громов, асьсӧ лӧньӧдігмоз.

Лым сылӧм да му шупалӧм бӧрын Митрофановналӧн патерантъясыс отсалісны сылы пуктыны гортдорса йӧрӧ картупель, град гӧгӧрыс Вадим вӧчис бӧрӧзда, му шӧрас кыз бедьясысь да ризі-роткиысь сувтӧдіс полокалӧ, мед повзьӧдлӧ суседъясыслысь чипанъяссӧ да кайясӧс.

Кымын водзӧ, сымын ёнджыка кутіс тӧдчыны Ольгалӧн рушкуыс. Вадимлӧн корӧм вылӧ, медым гӧтырыс перйысис, ӧтмоза вочавидзліс:

— Ачымӧс тшыкӧдны? Гашкӧ, та вӧсна и ола му вылас, мамӧн лоӧм ради.

— Кодлысь нӧ вич-овнасӧ сетан?

— Эн шогав, рӧднӧй бать сылӧн эм.

— Каитчыны кутан, да сёр лоӧ, — ропкӧдчис Вадим. — Аслад кӧвъялӧмторйӧн сӧмын путкыльтан олӧмнымӧс. Ме ног кӧ вӧчин, гижсим эськӧ.

— Кыдзкӧ-мыйкӧ бать-мамлӧн овӧн нин ола... А мый путкыльтны, путкыльтін нин менсьым олӧмӧс.

— Ог тӧд, коді другсӧ видзис менам ветлігкості... Эн ӧмӧй тэ?

— Эг на сыэтш во, мед друг видзны. Менам верӧс вӧлі сійӧ...

— Ме нӧ эськӧ мыйӧн вӧлі?

— Рочӧн кӧ: никто.

— Никтоыдлӧн ӧд бӧжыс зэв дженьыд: талун тан, аски — сэн... — Вадимлысь татшӧм повзьӧдчӧмсӧ Ольга матӧ эз примит: мунан кӧ пӧ, и мун кытчӧ гажыд, тэтӧг пӧ гажа лоӧ, со тай, корсюрӧ вӧрзьӧдчылӧ нин кынӧмас ныв ли, пи ли. Сэсся, кор гозъя эз кутны узьлыны ӧти вольпасьын, Вадим пыр частӧджык вошласис удж бӧрын. Локтас коркӧ вой шӧр бӧрын либӧ мӧд рытӧдзыс оз петкӧдчыв. Ставсӧ тайӧс Ольгалӧн рушку вӧсна вӧчис, мый сылӧн гырк пытшкӧсын абу Вадимлӧн, а мӧд мортлӧн вирыс. Гӧтырыс лунтыр кок йылын, тойтмытӧдзыс уджыс сюрӧ. Карад ньӧбасьысьыд абу этша, быд локтысь видзӧдлӧ тэнад синъясӧ, сӧветла шыӧдчӧны: морӧс кудъяд кӧть мый эз пу, а йӧзыдкӧд меліӧн колӧ лоны, не петкӧдлыны ассьыд шоглунтӧ.

Вель уна кад коли, а том гозъя сідз эз и лоны сибыдӧн-мусаӧн ӧта-мӧд дінас, сьӧдас и олісны. Вензьыны кӧть и этша вензисны, но чӧв олӧмыс нӧшта на шуштӧммӧдіс Ольгалысь сьӧлӧмсӧ. Казяліс, дерт нин, том нывбабалысь майшасьӧмсӧ Митрофановна, но гозъя костӧ эз суитчыв. Думсьыс эськӧ и ропкӧдчис Вадим вылӧ этш тӧдтӧмсьыс да. Ольгалӧн удж вылысь воигкежлӧ Митрофановна чай пузьӧдліс. Ёсь пыдӧса электросамӧвар эм, но мыйлакӧ мустӧмтіс сійӧс. Шомӧн пузян самӧварсӧ радейтіс, кӧть и нокыс унджык сыӧн. Юкалӧм сартасыс Митрофановналӧн век эм запасын, пач свод вылас куйлӧ, кокъяса шом дозйыс оз тыртӧммыв ни.

— Бара на кыкӧн кутам чаюйтны, — пызан сайӧ пуксигмоз ышловзяс Митрофановна. — Бара на кӧнкӧ манитчис Вадимыд. Ветлінныд эськӧ гозъя театрӧ, филармонияӧ ли. Этатшӧм лӧсьыд пара эськӧ вӧлінныд.

— Некытчӧ оз кыскы менӧ. Мудза лунтырнад, кок пӧкъясӧй весиг ёнтӧны кылӧ, — пырджык вочавидзліс мӧдыс.

— Крепыд чайыс веськӧдас мудзтӧ. А субӧтаӧ пывсян вӧдита да петшӧра корӧсьӧн коктӧ зыралам, — сьӧлӧм сетана шуис Митрофановна.

Водӧм бӧрас дыр эз унмовсьлы Ольга. Мырд чайыс, быдсяма думъясыс пышйӧдлісны сылысь унсӧ. Асьсӧ сійӧ жалитіс этшаджык, жалитіс мамсӧ, коді некыдз эз куж виччысьны нылыслӧн олӧмын татшӧм крут бергӧдчӧмъяссӧ. Анфиса сэки эз вермы нинӧм содтӧдсӧ висьтавны Климлы да Нина Петровналы. Громовсӧ пӧ лэдзӧмаӧсь, Вадимсӧ, шуис, и ставыс. Нина Петровна сыӧдз Вадим йывсьыс эз на и кывлы, и эз тӧд, мый Вадимыс нылыслӧн медводдза мусукыс. Войбыд жӧ сэки эз куньлы синъяссӧ Нина Петровна. Верӧсыслы кыв ни джын эз висьтав, асывсӧ виччысис, магазин воссьӧмсӧ.

— Бурджык, нинӧм эн юав, мам. Ачым на нинӧм ог гӧгӧрво, — шуис Ольга. Мамыслӧн синваыс тюрӧбтіс, горшыс гӧрддзасис, но кыдзкӧ тай чорзьӧдчис да вермис жӧ ропкӧдны-а:

— Лок гортӧ... Тырмас керкаысь керкаӧ ветлыны...

Ольга веськыдасӧ немтор эз вочавидз, став лоӧмтор бӧрас шӧйӧвошис да ачыс на тӧлк выв эз пуксьы. Медсясӧ Ольга поліс Климкӧд вочаасьӧмысь. Дерт, гижсьытӧм мужикыд абу законнӧй верӧс. Но коді кутшӧм ӧд: вермас локны да и чужӧмас сьӧлыштны эта мында йӧз дырйиыс, либӧ бан бокас лӧсыштны. Вот юр яндзимыд! Мый лоны ло, но мед эськӧ удж помасьтӧдзыс воліс жӧ Климыс. А мый тон и локтас, Анфиса со висьталӧма Вадим Громовлӧн воӧм йывсьыс да. Тӧдӧ ӧд Климыс, кодкӧд тайӧ войяссӧ узьлӧ Ольгаыс, яндысьтӧмыд. Кыдзкӧ, дерт, колӧ чуйдыны Семуковыслы, мый Ольга муніс сы дінысь рушкуаӧн. Кыдз сідзи муніс? Эз ӧд ас кӧсйӧмнас мун.

Ловъя мортыд тай он щельӧ пыр, коліс кытчӧкӧ инасьны. Абу мыжа сійӧ, и ставыс. Ок и жуглісны жӧ нывлысь юрсӧ ылькйысь думъясыс, здукъясӧн йирмӧг и сырмӧм босьтліс. Оз пукав касса сайын да сійӧ нин кӧть бур, оз ков растрата вӧчӧмысь повны.

Удж помасьтӧдз часысь этшаджык колис, а Клим абу и абу. А вӧлі ӧд надеятор, мый кӧть бӧръя кывъяссӧ шуны волас. Семуков пыдди Вадим локтіс, Ольгалӧн отделысь выль костюмъяс заводитіс видзӧдавны. Громовыс, збыльысьсӧ, нывлӧн пышйӧмысь на поліс, вот и виччысьӧ удж помасьӧмсӧ.

Буретш тайӧ кадас автобус сувтланінсянь Клим котӧрӧн моз шелӧдіс, юрси йылӧдзыс пӧсяліс, но эз вевъяв, магазиныс пӧдса нин вӧлі. Сувтіс газетӧн вузасян киоск дорӧ, видзӧдыштіс улич кузя ветлысь-мунысьяссӧ и вель ылісянь казяліс тошка зонкӧд орччӧн восьлалысь Ольгаӧс. Семуков нямраліс сӧмын на ньӧбӧм газетсӧ, чужӧмыс ельдӧг кодьӧдз кельдӧдіс, ставыс дзугсис сы синъяс водзын. Гашкӧ, вӧтӧдны? А, вӧтӧдан да, мый и шуан?

«Мырдӧннад он мусмы... Сідзкӧ, мыйӧнкӧ ме омӧльджык Вадимсьыс... Гашкӧ, воддзаджыкыс, и збыльысь донаджык да... Мый нӧ эськӧ эз веськыда висьтав? Коліс жӧ шуны: ог пӧ радейт тэнӧ, муна пӧ тэ дінысь. Лэдзи эськӧ, эг эськӧ мырдӧн кут...» — думсьыс лӧньӧдіс асьсӧ Семуков, кор нин юрсӧ лэдзӧмӧн бӧр довгис автобус сувтланінӧ.

Эз нин эськӧ кӧсйы, да аски асывнас Семуков бара на локтіс карӧ. Сьӧлӧмсӧ кутшӧмкӧ ног коліс бурмӧдны. А кыдзи? Пырас Ольга дінӧ, шуалас сійӧс медомӧль кывъяснас, швыркйыв бергӧдчас и мунас. Мед сэсся думайтӧ Ольгаыс: со кутшӧм вылын юра пӧ вӧлӧма Климент Семуковыс. Но сувтіс сылы воча и воши кыв-ворыс. Ольга водзджык шыасис, гусьӧник, мед некод эз кыв, кевмана шуаліс:

— Прӧстит, Клим... Мыжа ме... Прӧстит, Клим...

Таысь ӧтдор эз жӧ сюрны кывъясыс, сідз эз и вермы висьтавны аслас кынӧм йылысь. Семуков нем гӧгӧрвотӧг видзӧдіс том нывбабалӧн гӧгрӧсіник мича чужӧм вылӧ и воши сылӧн вын-эбӧсыс чуктӧдны медомӧль кывъяссӧ.

Касса дорсянь кодкӧ чукӧстіс Ольгаӧс: тшӧктіс пӧ пыравны директор.

Та бӧрти Клим дугдіс волывлыны Ольгалӧн уджаланінӧ. Колис тӧлысь куим. Тайӧ каднас вермӧны бурдны ӧдана дойяс, бурдыштіс сьӧлӧм дойыс и Семуковлӧн. Смена вылысь гортас воӧм бӧрын нюжӧдчыліс крӧватяс, вугыр босьттӧдз лыддьыліс газет-журналъяс. Помысь помӧдз, интереснӧ кӧть абу, лыддьыліс «Здоровье» журнал. Дыр шензис, кор ӧти номерысь тӧдмаліс: странаын пӧ вонас шӧркодя юксьӧны ӧкмыссё тысяча гозъя. Код тӧдас, пыртіс-ӧ асьсӧ да Ольгаӧс тайӧ йӧз лыдас. Тадзи лыддьысигӧн и вайис киӧдзыс почтальон заказнӧй письмӧ. Письмӧыс Ольгасянь вӧлі. Гижӧма ставсӧ, кыдз-мый Эжвасьыс мунӧмыс лоӧма, и мый коркӧ выль во кежлӧ Климсянь кагаӧс чужтас. Ӧнія олӧм йывсьыс нинӧм абу пасйӧма: абу ошйысьӧма ни абу кулитчӧма. Семуковлысь быттьӧ чардби чашйис морӧс пытшкӧссӧ, сэтшӧм сьӧкыд вӧлі лыддьыны письмӧсӧ. Окота пӧ аддзысьлыны, — кырымпас бӧрас нин содтӧма Ольга. Письмӧсӧ лыддьӧм бӧрын Семуков став вир-яйнас кыліс, кыдзи бырӧма Ольгасьыс гажыс.

Рытъя сменаӧдз шойччӧм пыдди сійӧ кокниа пасьтасис, мӧдӧдчис карӧ. Луныс шоныд, онялӧ, тӧвру весиг абу. Элпӧкаса кузь трубаясысь сьӧд тшыныс каттьысьӧ веськыда лӧз енэжас. Карӧ воӧм бӧрын Семуков чеччис автобуссьыс Пионеръяслӧн дворец дорӧ. Нырбордъяссьыс пӧсьсӧ чышкигӧн вӧлисти казяліс, мый тэрмасигад вунӧдӧма бритчыны. Кежис Сӧветскӧй уличавывса парикмахерскӧйӧ, шырсис-бритчис, одеколонӧн тшӧктіс пызйыштны. Том на парикмахерыс, вель дыр ноксис, но эзджык Климлы нога артмы: кӧсичаӧдыс вылӧджык босьтіс да пельыс ёнджыка турвидзны кутіс. Мед турвидзӧ кӧ, оз тай тӧдтӧм нывкӧд свиданньӧ вылӧ мун.

Магазин кильчӧ вылын Семуков шай-паймуніс: мыйла пӧ локті верӧса нывбаба дінас. Но эз кут дыр думайтны, окота аддзысьлынысӧ, да и локтіс. Сьӧлӧмыдлы паныд тай он сувт.

Семуков первой кежис кӧмкот вузалан отделӧ. Тасянь бура тыдаліс, эм-ӧ Ольгаыс. Со тай сійӧ мышкӧн сулалӧ, коскыс кодзувкотлӧн кодь вӧсни. Сэсся таланьӧ чужӧмӧн бергӧдчис: чангыльтчыштӧм ичӧтик ныра, читкыля еджыд юрсиыс вевттьыштӧ плешсӧ. Климлы кажитчыліс, мый магазинъясын вузалан став аканьяссӧ вӧчӧны Ольгалӧн чужӧм серти. Ныв эз куж виччысьны, мый буретш талун, тайӧ здукас локтас сы дінӧ Клим, и вочаасьӧм бӧрын кыкнанныс повзисны, тіралыштісны сӧмын вом доръясныс да вазільмисны синъясыс. Йӧз дырйиыд тай он уськӧдчы ӧта-мӧдыдлӧн морӧс бердӧ, кӧть эськӧ и ок ёна бырӧма гажныс да.

— Виччысьлы, ӧбед кад регыд менам, — часі вылас видзӧдлігмоз шуис Ольга.

— Пос помас пета, куритча сэн.

Ывлаыс мича, йӧзыс ӧтпӧлӧсӧн ветлӧны. Клим пемыдлӧз гача, восьса кӧлыса еджыд дӧрӧма, юр тупкӧстӧм. Воис Ольга: дженьыд соска шабді платтьӧа, сандалиа.

— Пырам «Пармаӧ», сёям сэні, — корис Клим.

— Вевъялам часнад?

— Йӧзыслӧн ӧбедыс помасис нин, вевъялам.

«Пармаын» прӧст местаыс и збыльысь уна вӧлі. Клим индаліс официанткалы, кутшӧм сёян-юан вайны. Прамӧй сёрни, дерт, эз гынмы. Пырджык сӧмын видзӧдісны ӧта-мӧдлы синъясаныс, кодъяс висьталісны унджык любӧй сёрни серти.

— Клим, гӧтрасьны тэн колӧ... Гашкӧ, вунӧдны сэк верма... — Ольгалы эз пыр некутшӧм сёян.

— Мыйкӧ, дерт, решитны колӧ. Вот и локті тэ дінӧ, та йылысь жӧ и кӧсйи юавны. А кыдзи Вадимыд? — Ольгалӧн кынӧмлань видзӧдліс Клим.

— Перйыны тшӧктіс, да аслам юрӧн на ола.

— Оз радейт сійӧ тэнӧ... — Клим вель дыр чӧв оліс, тӧд вылас усис Ольгалӧн письмӧыс, сыкӧд лёка торъялӧмыс. И сьӧлӧм доймытӧдзыс жаль лои Семуковлы вӧвлӧм гӧтырыс, шуис: — Либӧ бӧр эськӧ локтін...

— Эн омӧльт асьтӧ, Клим. Тырмымӧн сійӧ, мый тэа-меалӧн кага лоӧ... Вунӧд менӧ, ог сулав сы донсӧ, мед тэ жалитін менӧ. Тӧдмӧда аслам медбур пӧдругакӧд, гӧтрась сыкӧд... Сьӧлӧмӧй сэк местаын лоӧ.

«Пармаысь» петӧм бӧрын найӧ бара на мунісны орччӧн, восьлалісны чӧла, и бура кылісны ӧта-мӧдыслысь ышлолалӧмсӧ.

Удж вывсьыс Ольга воис мукӧд лунъясӧ серти тӧдчымӧн кыпыдджыкӧн. Митрофановна ноксис град йӧрас, китырыс чегъяліс лук турун, бӧрйӧмӧн нетшыштіс некымын морковь, мыччис Ольгалы. Кӧзяйкаыс первойысь кыліс сылысь вомгорулас сьылӧм.

Вӧт нисьӧ вемӧс

Сулаліс сентябрь. Но жугльӧдліс Климӧс эз арся ывлаыс. Бур, мый удж вылас ставыс лючки-ладнӧ, кадыс сэн кольӧ ӧдйӧджык да гажаа. Цехыс, кӧні уджаліс сменнӧй мастерӧн Семуков, предприятиеын лыддьыссис медбуръяс лыдын, и быд кварталын на коллективыслы вичмывліс премия. Талун, шойччан лун водзвылын, автобусысь чеччӧм бӧрын сійӧ эз веськӧдчы гортас, а уджалан паськӧмнас и пырис «Гастрономия» магазинӧ. Нянь тупӧсь да кызь чипан кольк ньӧбис, коньяк доз. Сумка ни сетка эз вӧв сьӧрас, да моздорас и нуис. Ольгакӧд тӧндзия сёрни бӧрын сылы нӧшта на деливӧ лои. Аддзысьлытӧдзыс кутшӧмкӧ надеятор вӧлі, гашкӧ пӧ, думыштас да, бӧр локтас Эжваӧ. Кысь нӧ локтас Вадимӧн тадзи янӧдӧм бӧрад. Со тай выльысь тшӧктӧ гӧтрасьны, бур гӧтыр пӧ кевма. Клим ӧні плавъяліс ваын ӧтка кер моз, а кодарӧ кӧ коліс сынны, эз позь вӧйтчыны вабергачӧ, вина-зеллялы эз позь сетчыны ни. И сійӧ эз сетчы, оз нин помнит весиг, кор бӧръяысьсӧ юліс курыдторсӧ. Гортас воис да мыссис ваннаын, бритчис шыльыда, сэсся и пуксис кухня пызан сайӧ. Ӧтнасӧнсӧ некор на эз юлы да ачыс аслыс тешкодьӧн кажитчис. Куим кольк дорвыв юис ёсьладорсӧ и пугаладорсӧ розьӧдӧмӧн, сэсся и коньяк румка пӧрӧдіс. Та бӧрти нюжӧдчис крӧватяс, но эз ланьт, быдсяма думъясыс силитчӧны-локтӧны, ставыс вӧт нисьӧ вемӧс кодь кутіс лоны.

...Со найӧ, дас-дас кык арӧса ныв-зонпосни, кикольысь ворсігтыр котӧртӧны Важ Эжвалань купайтчыны. Сикт весьттіыс сійӧ кузякодь ляпкыд, сэсся водзӧсӧ паськыд да друг джумъя, чери кыйысьяс кык лопта пелысӧн муртса судзӧны пыдӧссӧ. Нывкаяс ляпкыдінас польтікасьӧны, киныс кӧні судзӧ, а зонкаяс джуджыдінас уялӧны, мукӧдыс сывъясьӧмӧн варччӧны, венласьӧны и, коді медылӧ суныштас. Сунавлісны ичӧтик пур вывсянь. Татшӧм пурсӧ вуграсьысьяс быд гожӧм вӧчлісны. Ӧти жар лунӧ и чуйдіс кодкӧ: вайӧ пӧ чукӧстам нывкаясӧс да гуляйтӧдыштам пурнас ю кузяыс. Муртса и лёктор эз ло сэки: пуклӧсыс ганьгис, и медічӧт нывкаыс тювгысис ваас. Зинаӧн шуисны сійӧс. Первойӧн Клим суныштіс сы бӧрся, сэсся и мукӧд зонкаяс. Инас воӧм мысти нин нывка висьтасис, киӧн и кокӧн пӧ йӧткаси вывлань, а некыдз ог кыпты, сэсся и някыртіс кодкӧ юрсиӧд. Клим вӧлі мездысьнас. Сійӧ гожӧмнас Зина коймӧд класс помаліс, Семуков квайтӧдӧ вуджис.

Дасӧд классын, кор Климлӧн ныр горулын ёна нин кутіс тӧдчыны ловгӧныс, горт дорӧдзыс ӧти рытӧ колльӧдіс Зинаӧс. Колльӧдчӧмыс эз ло виччысьтӧм. Сиктса культура керкаын Сӧветскӧй Армия лун кежлӧ дасьтісны коми спектакль. Том йӧзлысь рольяссӧ ворсісны Зина да Клим. Сцена вылын налы колӧ вӧлі окыштчыны. Пӧшти тӧлысь репетируйтісны спектакльсӧ, сэки эз окыштчывны, а премьера дырйиыс Клим и чупнитіс нывкалысь вом дорсӧ. Спектакль помасьӧм бӧрын культура керкаысь ӧттшӧтш петісны ныла-зонма. Налы пӧпуттьӧ муннысӧ, керка кост олӧны. Ывлаыс ыркыд, тӧлыс гартӧма лымсӧ джуджыд толаясӧ, потшӧс праслаяс весиг оз тыдавны, сӧмын майӧг йывъясыс чурвидзыштӧны. Мир туй вылас подмӧма лымйыс, тракторъясӧн да машинаясӧн ветлӧмысь йизьӧма. Горт весьтас воӧм мысти Клим эз кеж дзиръяланьыс, а водзӧ на муніс нывкӧд орччӧн. Зинаыс бӧръя кык вонас ёна быдмис, лӧз вез кодь вӧлі квайтӧд классӧ ветлігӧн, а ӧні куим чунь вомлӧсӧн и ляпкыдджык Климысь, ки-кокыс яйсялыштіс и. Ӧні сійӧс некод нин оз нимты дзолядырся мозыс сартас кока Зинаӧн. Со весиг мичаник нывлысь рольсӧ тшӧктісны ворсны спектакляс.

— Клим, ме частӧ думайтла тэ йылысь. А мыйла — ачым ог тӧд... — Зина сувтіс зонлы паныд, нигӧн кепысьнас чышкыштіс сы пельпом вылысь посни кос лым чиръяссӧ, окыштіс бан боксӧ...

...Клим сыркмуніс тайӧ думъяссьыс, восьтіс синъяссӧ: пемыд комнатаын ӧтнога тотшкис стенын ӧшалысь гӧгрӧс часі, быттьӧ лыддис тшӧтш Семуковлысь бӧрӧ кольӧм вояссӧ. Ланьтан ӧмӧй тадзнад, кор вежӧрад ылькйӧ кольӧмыс и талунъяыс, гажӧдыштлӧ и нормӧдыштлӧ сьӧлӧмтӧ. Бисӧ ӧзтытӧг видзӧдліс ывлаас: сэні жуисны йӧз. Бара на некымынысь ньылыштіс коньяксӧ, пробкааліс сулеясӧ. Кӧсйис петавны Саша ордӧ, но некытчӧ эз мун, непӧру: сӧмын видас другыс, вина дуктӧ кылас да. И Клим бара аслас крӧватьын, сӧмын тай ойбырыс оз босьт. Сы водзӧ ру пиын моз сувтіс Ольга улыс дӧрӧм кежсьыс, юрсяньыс кок улӧдзыс ставнас еджыд, чургӧдыштӧ Климлань сойяссӧ. Верӧсыс воча нюжӧдӧ кияссӧ, шыльӧдыштӧ тупкӧстӧм морӧсъяссӧ, кодъяссянь ӧвтыштӧ льӧм дзоридзӧн да кодъяс костӧ быттьӧ артмӧма ключ ва визувтанін. И Клим азыма да пӧттӧдзыс юӧ тайӧ ключсӧ и льӧм дзоридз дуксӧ. Ольга лигышмунӧ, топӧдчӧ бандзибнас верӧсыслӧн чутласьысь чужӧм бердӧ, тырӧм лов шыӧн шӧпкӧдӧ:

— Ми кыкӧнӧсь... ме ставнам тэнад...

— Пыр кежлӧ?

— Да.

Клим ылыстчӧ Ольгаысь, видзӧдӧ сы вылӧ ловъя акань вылӧ моз и думыштӧ: «Этатшӧм мича менам гӧтырӧй...», сэсся жугыльмыштӧм гӧлӧсӧн шуӧ:

— Пола ме тэнӧ воштӧмысь.

Бергаліс ӧтмӧдар бок вылас Семуков висьысь морт моз. Юрсӧ быттьӧ пӧльтісны насосӧн, эз кут инасьны ни юрлӧс вылас, ни юрлӧс улас, а пельясас ӧтарӧ дзенгис: «Громов! Громов! Громов!..» Кӧть и шӧрыштӧм нянь тупӧсьыд выльысь кӧттӧг оз гӧгрӧсмы, первойсӧ Семуков пыр на оліс Ольга вылӧ кутшӧмкӧ надеяӧн. Ӧні став надеяыс вошис.

Клим кыпӧдчис крӧватьысь, ӧзтіс комнатасьыс и кухнясьыс бисӧ. Кос сёяныдлӧн абу ыджыд споринаыс — гажмис, буракӧ. «Муна и чергӧда Громовсӧ, сӧбакаӧс...» — быттьӧ чӧртъясыс тойлісны быдсяма думъяссӧ. Чеччис, пасьталіс кучик куртка, тэрмасьӧмӧн петіс ывлаӧ. Эз на удит воськовтны кильчӧ поссӧ, сылы воча сувтіс нывбаба.

— Анфиса! — Семуков пыр жӧ тӧдіс. — Анфиса? А Ольга нӧ кӧні?

— Клим, ме ӧтнам. Кытчӧ татшӧм сёрӧнсӧ? — нывбаба кутыштіс Семуковӧс сойӧдыс. — Ольгасяньыд привет вайи...

— Да, коді ме ӧні сылы? — кинас ӧвтыштіс Клим...

— Бергӧдчы гортад, шойччыны тэн колӧ, — Анфиса крепыдджыка кутіс Климӧс, гӧгӧрвоис, мый сійӧ ёна нин гажа.

— Шань нывбаба тэ, Анфиса... Аддзыси кӧ Ольгаӧдз, коралі эськӧ...

— Вот и корав, кыкнанным тай колостякъяс, — виччысьтӧг артмис мӧдыслӧн, яндзим весиг лоис.

— Мый нӧ ми тані сулалам? Пырам керкаас. — Клим, тыдалӧ, дзикӧдз вунӧдіс Громов йылысь.

Комнатаын ӧвтыштіс табак тшынӧн. Чӧскыдӧн кажитчис тайӧ дукыс Анфисалы. Курткасӧ пӧрччытӧг Клим нёрис крӧватяс, куньӧм синъясӧн нин муртса кывмӧнъя шуаліс:

— Ольга, мен жар... Ольга...

Анфиса пуксис крӧвать дорышӧ, пӧрччис Климлысь курткасӧ, разис сылысь дӧрӧм кизьяссӧ. А аслас ӧтарӧ нормис сьӧлӧмыс, эз вермы кутны синвасӧ, быттьӧ куим шудтӧм морт — ачыс, Клим да Ольга — йӧршитчисны сы морӧсӧ. И нывбаба друг шай-паймуніс: стенын ӧшалысь часі петкӧдліс час вой, сідзкӧ, муніс нин карӧ медбӧръя автобус. Кӧть мый, а ковмас узьмӧдчыны Клим ордӧ. Юр яндзимыд! Мыйла нӧ яндзим чоя-вока моз узьӧмсьыс? Ольгалысь ӧд кывзысис да локтіс. Прӧстыня и юрлӧс сюри, шебрасыс и. Пӧрччысис улыс дӧрӧмӧдзыс. Асьсӧ гардеробса зеркалӧсьыс аддзӧ: гӧгӧр со кутшӧм мича да лӧсьыд. Топӧдны эськӧ этійӧ доймысь морӧс бердас мусаник зонмӧс. Мый нӧ ме думайта, йӧйыд? А кыдзи нӧ думайттӧгыс? Со тай орчча зонмыс, вод бокас да и шымыртчы сы бокӧ, колӧкӧ, небзьӧдыштас морӧстӧ. Вермас, дерт, ун йывсьыс Ольга пыдди. А садьмас-палялас да, сэки мый? Ещӧ топӧдлас, али материтас? Со ӧд мыйын делӧыс. Гашкӧ, и збыльысь бокас водны. Ольгалысь нимсӧ шуалӧ да, кыдзи вода? Ог!

Нывбаба кусӧдіс бисӧ. Кималаснас диванӧдз локтіс, шебрассӧ кок улас йӧткыштіс. Ыджыда лолалӧмысла морӧс кыпъялӧмсӧ оз вермы лӧньӧдны. Дзескӧдӧ липыс, но кыдзи нӧ сытӧг йӧзад узян. Кунис синъяссӧ, но унмыс кӧнкӧ ылын на кытшлалӧ, дум вылас Ольгакӧд сёрниыс воис:

— Анфиса, прӧстит менӧ татшӧм сёрнисьыс, но сьӧлӧмсянь висьтала: тӧдмась Климкӧд, зэв ӧд сійӧ шань. А то лёк гӧтыр веськалас, да меным тшӧтш косьмыны ковмас.

— Мый тэкӧд, Ольга? Кыдзи нӧ мырдӧнсӧ ме гӧтырнас сылы лоа? Любовтӧгыд ӧти сайӧ петалі нин...

— Шуа тай, кажитчас, мися, тэныд Климыс.

— А ме сылы?

— И тайӧс тӧд вылын куті. Ставыс тэнад ас местаын.

— Тэ нывбаба синмӧн донъялан менӧ. А мужичӧй синмӧн кӧ? Эг на казявлы, мед жугӧдчис кодкӧ ме вӧсна... Гашкӧ, сӧмын эсійӧ дядьӧыслы и колантор вӧлі.

— Вай ветлы Клим ордас, — асланьыс синіс Ольга. — Привет висьталан месянь, сэсся ачыд кыдз кужан...

— Мыйла эськӧ ачыд он ветлы! Прӧща кор да бӧр на примитас.

— Кутшӧм мыжысь нӧ прӧщасӧ кута корны? Да и кутшӧм синмӧн нӧ кута вӧзйысьнысӧ?

Со и збоймӧдчис Анфиса да локтіс Семуков ордӧ. Керка ӧшинь увтіыс вель дыр ветлӧдліс, оз лысьт пырнысӧ да. Сэсся квартираас би ӧзйӧм бӧрын и матыстчис подъездас. Но и сэки эз тырмы смеллуныс кайны коймӧд судтаас, кӧсйис нин бергӧдчыны да бӧр мунны автобуслань. Шуд вылӧ ли, грек вылӧ ли тай ачыс Климыс петіс, ныр на ныр зурасис сыкӧд.

Чӧскыда и унмовсис Анфиса, дыр мысти кӧть-а. Клим водз садьмис, пӧсялӧмысла да вом пакталӧмысла. Бур, мый уджавнысӧ мӧд сменаӧ мунны. Кӧсйис уськӧдны тӧд вылас рытъясӧ, но узьӧм бӧрад ставыс вунӧма. Ӧзтіс бисӧ да вӧлисти на казяліс диванын узьысь нывбабаӧс. «Код тайӧ? Ольга!» — первойсӧ вирдыштіс сылӧн, сэсся и важ вӧт моз мыйсюрӧ кутіс усьны дум вылас. Босьтіс джоджас исковтӧм шебрассӧ, тупкис узьысь гӧстяӧс. Слабог, эз садьмы да. Гашкӧ, ёртыс ордӧ мунны? Анфисасӧ ӧтнассӧ татчӧ кольны? Климлы узьны жӧ окота, квайт час на абу. Мый нӧ эськӧ полан, йӧюк? Анфиса абу повзьӧма, а тэ, мужик, кельдӧдан. Трусикӧдзыс личӧдчӧмӧн и водіс. И сэки ымӧстіс кылӧ нывбаба, кодаркӧ бок вылас бергӧдчис, асьсӧ, тыдалӧ, гортсьыс чайтӧ. Шебрасыс, сё трасичаыд, бара исковтіс джоджас. Кӧть и битӧм нин, велаліс синмыс пемыдас. Пӧгиб тай, бара колӧ чеччывны да шебрӧдны гӧстяӧс. Кокъяссӧ вывлань кусыньтӧма да кыдзи ӧні тайӧс вӧчан? Кок чунь йылас восьлаліс Семуков. Гӧрбыльтчис шебрасла и шӧйӧвошис: кутшӧм чӧскыда ӧвтӧ нывбабалӧн пӧсялӧм морӧсыс.

Ок ёна нин бырӧма гажыс Климлӧн нывбаба мелілунысь. Бырис кӧ гажыд, эн и пов, гач ещӧ новлан. Со тай: быттьӧ енмыс аслас моздорын вайӧма тэнад ныр улӧдз тыр вир-яя тайӧ нывбабасӧ. Он кӧ инмӧдчыв, нэмыд кутан жалитны-каитчыны. А морт нэмыд и сідзи нин дженьыд: кельчи гыбыштлӧм дыра пӧ и эм. Но, меліав жӧ, меліав, нёрыньтчы джопкан кодь морӧс вылас и пӧся кутлы да окав. Вӧтӧн и вемӧсӧн виччысьӧ татшӧм мелілунсӧ Анфиса, а тэ, мужик, нинӧм он гӧгӧрво. Ставсӧ гӧгӧрвоа! Кутлыны понда Анфисаӧс, а син водзын кутас сулавны Ольга! Нывбабаӧс шебрӧдтӧг и водіс Клим аслас крӧватьӧ, тупкысис юрлӧснас...

Диван вылын дыр на бергаліс да унаысь ымӧстліс Анфиса — лӧсьыдик нывбаба, кодлӧн сьӧлӧмын вензисны кык вын: Клим дінӧ сибӧдчывны кӧсйӧм да сӧвесть. Вермис мӧдыс, вермис Клима-Ольга костысь кувтӧм на муслуныс. Татшӧм жӧ кык вын венласисны тайӧ здукас и Семуковлӧн морӧсын.

Асывнас, карӧ воӧм бӧрын, магазин воссьытӧдз вӧлі на кад, и Анфиса медводз аддзысис Ольгакӧд.

— Тӧдан, кӧні ме войколалі? — шыӧдчис сійӧ, и ачыс жӧ вочавидзис: — Эжваын...

— Ветлін нӧсь?

— Асывнас локті.

— Ылӧдлан ӧд.

— Ог, мися.

— Но и кыдз? Ставсӧ дорвыв висьтав... — Ольгалӧн вежсис видзӧдласыс, заводитісны тіравны вом доръясыс. Казяліс тайӧс пӧдругаыс, шуис:

— Вежӧгтан...

— Ог!

— Эн ӧканитчы, вежӧгтан.

— Ог тӧд...

— То-то... Сідзкӧ, радейтан...

— Радейта!

— Мыйла эськӧ мӧдӧдан менӧ сы дінӧ?

— Мед гӧтрасинныд — со мыйла! Сэки и вежӧгтыны ог кут.

— Код вӧлі Климыд... Унмовсьтӧдзыс пыр тэнсьыд нимтӧ казьтыліс... А ме норми да и бӧрддзи. Пукалі сэтчӧдз, мый автобус вылӧ сёрми, узьмӧдчыны ковмис. Да эн пов тэ, эг сы бокӧ вод. Правда, матыстчыліс асъявылыс, сьӧлӧмӧн кылі, кыдзи юрсянь кокӧдз видзӧдӧ, тыдалӧ, шебрӧдны кӧсйис. Тӧді ӧд: видзӧдӧ ме вылӧ, а думайтӧ тэ йылысь. Та вӧсна и тырмис вынӧй, мый эг топӧдчы сы бердӧ, а ӧд кутшӧм окота вӧлі... Менам медся кокниа сьӧктан пӧраыс вӧлі...

— Абу нин дзик том, а йӧй на тэ, Анфиса, — тіралан гӧлӧсӧн ылӧсас шуаліс Ольга. — Гашкӧ, и дзигӧдчылінныд, да соссян?

— Со крест, — пернапасасис весиг Анфиса. — Кодлыкӧ мӧдлы мойвиас тэнад Климыд. Гӧтрасьны пӧ колӧ, тадзи мен шуис асывнас.

Светлана

Анфисалӧн волӧм бӧрын Климент Семуков быттьӧ бара на кывліс Ольгалысь гӧлӧссӧ да лов шысӧ, но найӧ пыр ылысмисны и ылысмисны, кӧть и сійӧ волывліс магазинӧ, мед аддзывны вӧвлӧм гӧтырсӧ. Бӧръяысьсӧ волігӧн Ольга вӧлі петӧма нин отпускӧ, и Клим матыстчис Анфиса дінӧ. Сылы воча сулаліс кузиник тушаа, косньӧд чужӧма, сьӧд шляпаа мужичӧй. Найӧ мыйкӧ сьӧлӧмсяньыс варовитісны, но став сертиыс, сёрниныс дыр на оз помась, и матыстчис. Чолӧмасьӧм бӧрын Анфиса довкнитіс юрнас:

— Тӧдмасьӧй.

— Борис, — водзджык чургӧдіс кисӧ шляпаа мужичӧй.

— Клим.

Борис пыр и гӧгӧрвоис, мый тайӧ и эм Ольгалӧн воддза верӧсыс. Сэк, кор Вадим пукаліс на, сылӧн тшӧктӧм серти Борис частӧ волывліс татчӧ. Ольга дінӧ пыравлігӧн и тӧдмасьліс Анфисаыскӧд. Ыджыд сёрни кӧть и эз пансьыв, сійӧ век жӧ зільліс казьтыштны пукалысь ёртсӧ, эскӧдны Ольгаӧс, мый Вадим абу шыбитана морт. Климлӧн матыстчӧм бӧрын Борис регыд и муніс.

— Дугды шогавнытӧ, Клим, — велӧдан гӧлӧсӧн шуаліс Анфиса. — Кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын со мича ныв. Тырмас, майбыр, тэнад пай вылӧ.

— Ичӧтджык воксянь письмӧ воис, — мӧдарӧ сёрнисӧ бергӧдіс Семуков. — Армияын сійӧ служитіс Новосибирскын. Сэні и гӧтрасьӧма, инасьӧма удж вылӧ, карас пӧ автобусӧн йӧзӧс кута новлӧдлыны. Волыны кӧсйӧны... А ӧд кутшӧм надея мамыс кутіс сы вылӧ, отсасьысь пӧ регыд локтас...

— Семьитчис кӧ и мед, водзджык челядьыс быдмасны. А тэа-меалӧн мый? Некодӧс моздорӧ босьтны, некодӧс шылькнитны... Ачыд дыр на дӧвечавны кутан?

— Енмыс кӧ тӧдӧ...

— Волы рытнас миянӧ. Эн повзьы, ог кут коравны. Слӧна чайӧн гӧститӧда, цветнӧй телевизор видзӧдам, а?

— Абу лӧсьыд, гашкӧ, да... — эз вермы пырсӧ вочавидзны мӧдыс, сэсся кӧсйысис жӧ.

— Договорились, — рочыштіс нывбаба, — виччысьны кута.

Анфиса ордӧ локтігӧн Семуков ньӧбис дзоридзьяс, тубыртіс газетӧ. Куш киӧн гӧститны оз жӧ мун. Муртса и триньӧбтіс звӧнокыс — кӧзяйка восьтіс ӧдзӧссӧ: дженьыд соска пемыдгӧрд кримплен платтьӧа, морӧсас югыд чеп йылын лётъяліс гӧгрӧс медальон.

— Пыр, пыр, дона гӧсть, — кыпыдлун тӧдчис Анфисалӧн гӧлӧсын, сэсся тшӧктіс пӧрччысьны, корис матыстчыны пызан дорӧ, кӧні пукалісны нин мужичӧй да нывбаба. — Борякӧд ті тӧдсаӧсь нин, а вот Светакӧд аддзысянныд первойысь, тӧдмасьӧй: менам воча чой.

Клим видзӧдласнас мытшасис Светланалӧн синъясӧ, кодъяс кажитчисны кисьмӧм льӧмысь на сьӧдджыкӧн. Пызан вылын сулалісны хрусталь дозмукъяс, тасьтіясын нӧкъялӧм помидорысь салат, кузь голяа графин тыр пувъя морс. Кӧзяйка ӧтарӧ корис гӧстьясӧс сёйны-юны.

— Тӧданныд, мый ним кузя ми чукӧртчим талун? — шуис Анфиса. — Борякӧд аски ми мунам загсӧ, нуам гӧтрасьӧм йылысь шыӧдчӧм.

— Поздравляйтам! — ӧттшӧтш моз шуисны Клим да Светлана.

Климлы паныдӧн пукаліс Светлана, коді чужӧм-ӧбликнас мыйӧнкӧ да муніс воча чойыслань: кузь син лысъяса, пельпом вылас павгысьӧм сук руд юрсиа, сьыліас абу ни ӧти чукыр, быттьӧ шыльӧдӧмаӧсь сэт пӧсь утюгӧн. Светлана казяліс, мый Семуков частӧкодь видзӧдлывлӧ сыланьӧ, и пыр ӧтарӧ лӧсьӧдыштіс восьса морӧса платтьӧсӧ.

Сёйӧм-юӧм бӧрын кӧзяйка включитіс радиола. Клим петіс йӧктыны Светланакӧд и бура кыліс, кыдзи чунь помъясыс вӧйтчыштӧны нывлӧн яя мышкуӧ, кыдзи сысянь духи дукыс кольмӧдӧ зонлысь юрсӧ. Мӧд танецсӧ йӧктыны Климӧс корис Анфиса, Светланакӧд петіс Борис.

— Но, кыдзи Светаыс? — шӧпкӧдӧ Семуковлы Анфиса.

— Ог тӧд... Быттьӧкӧ тай ничево-а...

— Лӧсяв Светаыскӧд. Высшӧй образование сылӧн, правда секретарь-машинисткаӧн уджалӧ.

— Кӧсъян, мед ме коралі Светасӧ?

— Да, кӧсъя. Мӧд ногыс ті онӧ кӧдзалӧй Ольгакӧд, тырмас мучитны ӧта-мӧднытӧ.

— Светаыдлӧн ӧд и метӧг, кӧнкӧ, эм? — шай-паймуніс Клим.

— Ме тӧда сӧмын ӧтитор: сійӧ верӧстӧм на.

— Сыын и делӧыс, мый ме нинӧм ог тӧд сы йылысь...

Да, Климлы коліс сэтшӧм гӧтыр, коді эськӧ и ортсысяньыс, и пытшкӧссяньыс мича биӧн ӧзъяліс. Татшӧмӧн и вӧлі сылы Ольгаыс. Куш кӧ ортсысяньыс мича, сэтшӧм бабаыд дзоридз видзан доз кодь жӧ: пытшкӧсыс тӧщӧ и ыркыд. А кутшӧми эськӧ Светаыс? Мыгӧрнас тай воча чойыс кодь жӧ-а, быттьӧ кыкнаннысӧ ӧти луын кисьтӧмаӧсь: ӧтсудтаӧсь, кызіникӧсь, Светаыс сӧмын гитара модааджык, коскыс тӧдчӧджык.

— Аски тэн кутшӧм сменаӧ? — юаліс Анфиса.

— Войсяӧ.

— Светланалӧн субӧтаӧ да вӧскресенньӧӧ шойччан лунъясыс. А войман кӧ талун?

— Войма кӧ, тэ ордӧ узьмӧдча... Водзӧссӧ ӧд эн на мынты сэкся узьӧмсьыд, — нюмъяліс Клим.

— Молодец! Лоам водзӧ вылӧ чоя-вока кодьӧн, — Анфиса крепыдджыка топӧдчис Клим бердӧ. — Ӧні Светаӧс йӧктыны кор, да эн чӧв ов. Прӧстит, мый велӧда...

Семуков йӧктіс Светланакӧд, кутіс нылӧс коскӧдыс чуньяссӧ паськыда шевгӧдӧмӧн. Но сёрнитнысӧ бара на эз сюрны кывъясыс. Светланалӧн юрдзибйыс зонлӧн синъяс весьтын, и сылӧн нырӧ торъя нин ёся ӧні сатшкысис духи дукыс. «Полысь мортыд пань тыр ваӧ пӧдӧ, черань везйӧ джагалӧ», — тадзи коркӧ шулывліс батьыс, кор висьтавлывліс челядьыслы аслас воюйтӧм йылысь. Ӧні тайӧ кывъясыс друг воисны дум вылас Семуковлы.

— Света, кор свадьба вылад корлан? — ылісянь паніс сёрнисӧ Клим.

— Некод оз вай да... — чатӧртчис зонланьӧ Светлана и синъяснас веськыда сотіс сылысь чужӧмсӧ.

— Вот ме и вая... Петан кӧ быттьӧ...

— Ӧта-мӧдӧс тӧдтӧгыс нӧ кыдзи?.. Анфиса, правда, мыйсюрӧ висьтавліс тэ йылысь...

— Тӧдмасям... Петалам кухняас. — Клим йӧктігтыр и нуӧдіс Светланаӧс кухняӧдзыс, тупкис занавесалӧм ӧшиня ӧдзӧссӧ. Первойысь окыштчигӧн кыкнанныс пӧсялісны, кыкнанныслӧн ёнджыка мӧдіс чеччыны сьӧлӧмыс. Ныв восьтіс форточкасӧ, ывласянь пӧльыштіс уль кӧдзыд руӧн. Улича кузя шочиника мунісны автобусъяс, ас машинаяс.

Нӧшта недыр варовитӧм бӧрын гӧститанінысь Климкӧд тшӧтш петіс и Светлана.

— Гортӧдзыс колльӧд, смотри! — ӧлӧдіс Семуковӧс Анфиса.

— Ладнӧ, асьным кыдзкӧ-мыйкӧ... — нурбыльтіс мӧдыс.

— Правильнӧ. Ми абу нин челядь, — сэтчӧ жӧ содтіс чойыс и поскӧд лэччигӧн на кутчысис Климлӧн сойӧ...

Светлана помаліс пединститут, индісны уджавны Ижемскӧй районӧ. Но некыдз эз кӧсйыссьы мунны Сыктывкарысь, кӧть и чужліс ачыс коми парма-вӧр помасянінас, ылі-ылі Кельтма вожса ичӧтик сиктын. Бать-мамыс пенсия вылӧ петігкежланыс и ньӧбисны карысь ӧти комнатаа кооперативнӧй квартира. Унджык кадсӧ Светлана оліс общежитиеын, а бӧръя курсас, кор нин квартираыс лоис дась, вуджис сэтчӧ. Сэсся и Ижмаӧ пыдди Светлана веськаліс больничаӧ, аппендицитысь операция вӧчисны. Районӧ мунӧмыс эз ло, а карса школаясын велӧдан местаыс эз вӧв. Вот и инасис ӧти предприятиеӧ секретарь-машинисткаӧн...

Светлана восьлаліс Клим бердӧ сибыда топӧдчӧмӧн. Мунны кӧ Эжваӧ, колӧ нин кежны веськыдвыв, автобус сувтланінӧ. Уличьяс крестасянінын ныв кыскыштіс Климӧс, шуйгавыв пӧ миянлы. Кӧрт перилӧа коридорӧд кайисны мӧд судтаӧдз. Быдтор йылысь думайтіс Семуков татчӧ локтігӧн и быд пӧрйӧ воліс мӧвпӧ, мый воськовтас кӧ нывлӧн квартира порог вомӧн, бӧрсӧ петны нинӧмла.

— Воим, — мыйлакӧ ышловзис Светлана, и повзискодь сьӧлӧмыс: «Мый нӧ ме вӧча?»

Климлы ставыс тані вӧлі тӧдтӧм, и порог вомӧн воськовтігӧн сійӧ сунтшиктіс шуйга кокнас, тайкӧ ныр вылас эз усь пемыдас. Комнатаас вӧлі диван-крӧвать, пызан, кык улӧс, выльӧн на вольсалӧм уна рӧма ас кыӧм джодждӧра.

— Прӧстит, Клим, мый татшӧм квартираӧ вайӧді, пу ни палич на ӧд менам, — тіралыштіс гӧлӧсыс нывлӧн. — Талун Эжваад он нин веськав, пӧрччысь...

Асывнас кухняын шыблас ведраысь Клим казяліс куритӧм папирос идзьяс. Ставыслысь помсӧ няклялӧма ӧтмоза, сідзкӧ, ӧти и сійӧ жӧ мортлӧн. Дзугыльтчис Климлӧн сьӧлӧмыс: «Кодкӧ тай, ёлки-палкиыд, волывлӧ...» Кӧсйис пыр жӧ юавны Светланалысь, но мырдӧнысь чӧв оліс, гашкӧ, ачыс куритчӧ. Сувтіс ӧшинь дорас, видзӧдіс кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ и кытысь немтор эз аддзы.

— Кӧдзыд мен, — нёдзласигтыр шуис Светлана и пыдӧджык йӧжгыльтчис шебрас улас.

Мӧдыс нинӧм эз вочавидз, гашкӧ, эз и кыв весиг нывлысь гӧлӧссӧ. Светланалы сэк лыйыштіс юрас: «Папирос помъяс... казяліс, тыдалӧ...» — сэсся пыр и аддзис петан туй:

— Кӧсъян кӧ, куритчы. Менам пӧдругаяс ставныс табак кашник кодьӧсь, воласны да керка тыр тшынӧдасны.

Семуков лӧньыштіс, сэсся и збыльысь ӧзтіс сигаретсӧ, некымынысь дорвыв ньылыштіс табак тшынсӧ и бӧр кусӧдіс.

— Но, Клим, тэ дыр на сэн? — ружтовкерис Светлана.

— Давай ближе к делу, кыдз шуласны, — орччӧн водігмоз керыштіс Семуков. — Тэ локтан ме ордӧ али кыдз?

— Медводз, Климушко, гижсьыны колӧ, законнӧй гозъяӧн мед лоим. Сы бӧрти и мукӧд проблемаяс йылысь позьӧ мӧвпавны.

— Тэнад и аски на шойччан лун, сідзкӧ, талун тэ мекӧд мунан. А гижсьыны, да, непременнӧ гижсям.

Светланалысь сьӧлӧмсӧ быттьӧ мавтыштісны выя бордйӧн, сыметь лӧсьыд лои сылы тайӧ кывъяс да Климӧн меліалӧм бӧрын.

Эжваӧ воисны автобусӧн. Семуков такси кӧсйис кыйны, да Светлана ӧлӧдіс: нинӧмла пӧ деньгасӧ тӧв йылӧ шыбитны. Клим заводитіс лӧсьӧдчыны войся смена кежлӧ. Сэки и перйис зепсьыс деньга кӧшельсӧ, пуктіс пызан вылас, шуис:

— Кӧзяйничайт, Света. Со сьӧмыс, ветлы магазинъясӧ, ньӧб, мый колӧ.

Квартираыс вӧлі паськыд ӧшиньяса, кыпыд да югыд. Светланалы эз кажитчы ӧтитор: комнатаса сынӧдыс. Восьса форточкаӧд ывласянь ӧвтыштліс чӧскыдтӧм дукӧн тӧлыс вайис таланьӧ трубаясысь тшынсӧ. Ӧтнасӧн кольӧм бӧрын Светлана думсьыс заводитіс артасьны: «Телевизор эм, холодильник эм, гардероб эм. Туясны на первой кадсӧ, позьӧ карса квартираӧ нуны. Но и тайӧ патерасӧ колӧ кутны: не киритчыны татысь Климыслы, а овмӧдлыны татчӧ менсьым тӧдса гозъяӧс, деньга вылӧ, дерт. И квартирнӧйсӧ асьныс кутасны мынтыны...» Восьтіс гардероблысь веськыдладор ӧдзӧссӧ, сэні ӧшаліс Климлӧн бур паськӧмыс. Шобис пинжак зепъяссӧ, сюрис паспортыс и сберкнижка. «Нёль тысяча шайт... — шӧпкӧдіс вомгорулас книжкасьыс пасйӧдсӧ. — Срочнӧй вкладыс, сідзкӧ, чӧжӧма мыйкӧ вылӧ... Гашкӧ, и мӧд книжка на эм?»

Да, Климент Семуков да Ольга унаысь панлісны сёрни сы йылысь, мый медводдза кага чужигкежлӧ ньӧбасны автомашина. А тӧвся туйӧн и гӧститны кутасны журъявны Климлӧн мам ордӧ. Сэкся деньгасӧ Семуков эз на вӧрзьӧдлы, а ӧні со тшукис выль нывбабалӧн киӧ. «Ковёр да стенка колӧ ньӧбны, — документъяссӧ важ местаас пуктігмоз думайтіс Светлана. — Уна рӧма телевизор колӧ и...»

Светлана босьтчис ныръясьны гардероб мӧд джынъяс. Нывбабалысь улыс паськӧм чукӧрсӧ аддзӧм бӧрын лигышмунліс кок йывсьыс, сыэтш ылькнитіс вежӧглуныс. «Керала вот!» — скӧраліс сійӧ. Эз, дерт, керав, мерайтавны кутіс. Нинӧм эз лӧсяв. Кыдзи нӧ Ольгаыслӧн тӧрас, сылӧн коскыс Гурченколӧн кодь и эм да.

Выльлунӧ, кыдзи и пыр, Светлана воис удж вылӧ директорыс серти ёна водз. Лӧсьӧдіс бумагаяссӧ: мый колӧ печатайтны медводз, а мый бӧрынджык. Пызан йӧрсьыс перйис зеркалӧ да помада, мавтіс вом доръяссӧ. Сылы паныдӧн кык пӧвста ӧдзӧс, кытчӧ гӧрдӧн гижӧма: «Директор». Чеччис да первой аслас жырйысь киськаліс ӧшиньвывса дзоридзьяссӧ, сэсся и воча кабинетсьыс. Директор аслас кабинетын и суис секретарсӧ.

— Бур асыв, Светлана Евдокимовна! — быд пӧрйӧ ним-овнанас ыдждӧдліс сійӧс директор, матыстчис да чупнитіс на нывлысь бан боксӧ.

— Бур асыв, Юрий Васильевич! Сӧмын... сӧмын водзӧ вылӧ дугдам тадзисӧ меліасьӧмсьыс, ас кежын аддзысьлӧмъяссьыс и.

— Мый тэкӧд, Светлана Евдокимовна? Кодкӧ ӧбӧдитіс али мый? — директор да секретарь сувтісны воча ныр.

— Эз. Ме верӧс сайӧ петі... Ачыд гӧгӧрвоан: ми абу ӧта-мӧднымлы параяс, кызь арӧс костнад со пияныд нин меным как раз. Вунӧдны колӧ, мый вӧлі тэа-меалӧн...

— А ми ӧд, Светлана Евдокимовна, муртса нин юксьӧмӧдз эг воӧй гӧтыркӧд. Предложение тэныд кӧсъя вӧлі сетны. — Директор шылькнитіс дзор кӧсичаяссӧ, тэрыба кутіс жӧдзны джодж кузя. — Этатшӧм виччысьтӧмтор... А ме, между прочим, тӧрыт на волі тіянӧ, битӧм вӧлі квартираыд да эг кут триньӧдны.

— Верӧс ордӧ вуджи.

Юрий Васильевичлӧн дженьыд кыз голяыс весиг пӧсяліс, разис дона костюм кизьяссӧ, топӧдыштіс гач тасмасӧ, быттьӧ здукӧн кило-мӧд омӧльтчис. Ёся триньӧбтіс телефон, но директор кыпӧдыштліс трубкасӧ и ыджыд шыӧн бӧр чӧвтіс местаас. Пызанвывса ыджыд гӧгрӧс зажигалкасянь ӧзтіс папироссӧ. Жаль, дерт, со кутшӧм том нылӧс воштӧ да.

— Кык тӧлысь чӧж олі тэ йылысь думъясӧн. Кызь вит арӧсаӧн ачымӧс кыла вӧлі, вынаӧн, пӧшти бордъяӧн. И на те... — некыдз эз вермы лӧньӧдчыны директор, тіраліс весиг джуджыд розя щӧкаыс.

— Ми жӧ, Юрий Васильевич, лун-лун ӧтлаын лоам.

— Сійӧ и лёк, мый сӧмын лун-лун. Сьӧлӧм бурмӧдӧм ради ылӧд нин кӧть: кутам на, шу, аддзысьлыны, кыдзи и водзті.

— Олӧмыс петкӧдлас... Юрий Васильевич, гашкӧ, вежан ме вылӧ приказтӧ. Секретарь-машинисткаала, а удждонсӧ инженерлысь босьта, шуасьны вермасны бухгалтерияад.

— Сійӧ нин менам делӧ. — Сьӧд лакӧн югъялысь пызан сайӧ пуксис директор. — Тэнад высшӧй образование, лыддьыссян кадръяс отделса инженерӧн. Ӧні пуксьы ас местаад и ме дінӧ пока некодӧс эн лэдз.

Светлана кӧть и казьтыштіс ачыс, век жӧ поліс, мый директор кӧ вежас ӧнія приказсӧ, то сійӧ быд тӧлысь кутас босьтны ветымын чӧлкӧвӧйӧн этшаджык. Но Юрий Васильевичлы эз вӧв приказӧдз, сійӧ поліс ӧтиторйысь: Светланаӧс помӧдз воштӧмысь.

Регыд, загсын гижсьӧм бӧрын, Семуковъяс вуджисны карса кооперативнӧй квартираӧ. Гӧтырыслысь кывзысьӧмӧн Клим эз киритчы Эжваысь, кӧть овмӧдчисны сэтчӧ Светланалӧн тӧдса гозъя: и гӧтырыслӧн, и верӧсыслӧн вӧлі карса прописка. Сёрнитчисны сідз: выль олысьяс кутасны сетны быд тӧлысь дас вит шайтӧн. Таысь ӧтдор асьныс жӧ патерантъяс кутасны вештысьны коммунальнӧй услугаясысь. Дас вит шайт йывсьыс Климлы гӧтырыс соссис, ӧд Семуков жалитіс том гозъяӧс да эз тшӧктыв босьтны деньгасӧ.

Кузь нэм да бур шуд, выль олысь!

Ольга оліс бӧръя кадсӧ морӧссӧ кузь ки чышкӧдӧн кӧрталӧмӧн. Копрасьны лои сьӧкыд, да и киас нинӧм нин эз пыр. Митрофановна вӧлі сылы мӧд мамӧн, быд ногыс ышӧдіс нылӧс, мый ставыс лоӧ бур.

— Ныланӧй, тэ зэв на том. И шудыс, и радлуныс, и шогыс — быдтор на тэнад водзын. Сӧмын ӧтитор кора: мынтӧдчы Вадимсьыд, омӧль бать лоӧ сыысь, — Ольгаӧс ас бердас топӧдыштӧмӧн лыддьӧдліс Митрофановна. — Йӧз юбка бӧрся сійӧ кыйкъялӧ, кык лун нин со бара эз волы.

— Ачым ме муна, бать-мам ордӧ вуджа.

— Некытчӧ ог лэдз. Кагатӧ кута видзны, асьтӧ и кагатӧ небыд корӧсьӧн пывсьӧдны. Менам абу рӧдвужӧй, керкаӧс тэ вылӧ гижӧда. Нэм чӧж нинӧмӧн эг висьлы, а кагатӧ вот сідз эг и вайлы. Ӧні корсюрӧ бытшкыштлӧ шуйга бокӧ, друг кулӧмысь пола.

— Эн повзьӧдчы, Митрофановна. Ме ачым кулӧмысь пола, кагаӧй пӧ кынӧмам вомӧн ног куйлӧ, врачыс кодкӧ лун висьталіс. — Ольга разис халат кизьяссӧ, чургӧдіс рушкусӧ кӧзяйкаланьыс. — Чунь улад кылӧ, шуйга бокас со юрыс.

— Ме эськӧ нинӧм ог гӧгӧрво тайӧ делӧад да. Кыла, бок вылас тай и куйлӧ дитяыд. Кыдзи нӧ сэсся?..

— Больничаӧ водны тшӧктӧны, видлам пӧ веськӧдны кыдз колӧ.

Митрофановна небыдика шылькнитіс нывлысь еджыд кынӧмсӧ, лабутнӧя шуис:

— Некор эг эскыв енлы, а талунсянь юрбитны кута, эм менам ӧти мичаник ӧбраз. Тэ вӧсна да кага вӧснаыд кута юрбитны, мед ставыс лючки лоӧ. А ӧбразыс ӧд кутшӧм? Тэ кодь жӧ мичаник Богородица кутӧ моздорас ассьыс писӧ, Христосӧс. Часлы, петкӧдла...

— Аттьӧ бур сьӧлӧмсьыд, Митрофановна. Нэм чӧж ог вунӧд тэнӧ. Толькӧ ӧтиторйысь прӧстит, мый та дыра чӧв олі: кагаыдлӧн батьыс абу Вадим. Ме нин верӧс сайын вӧлі, сьӧкыд и, кор Вадимыс мырдӧн нуис менӧ Клим ордысь... Сэсся и Вадим перйыны тшӧктыны кутіс, а ме эг кывзысь. Вот и йӧйталӧ Громовыс.

— Правильнӧ вӧчӧмыд, асьтӧ тшыкӧдны абу мунӧмыд. Кӧн нӧ эськӧ Климыс?

— Выльысь гӧтрасьӧма...

— Ай-ай-ай! — бокъясас шлап-шлапкерис Митрофановна. — Чуйдін кӧ водзджык, Вадимтӧ эськӧ тодмышкалі татысь, Климтӧ эськӧ вайӧді.

Мӧд луннас Ольга водіс республиканскӧй больничаӧ. Вой кежлас кынӧм бердас жмитлісны сідз шусяна валикъяс, кӧсйисны увлань юрӧдны плодсӧ, но дыр ыръянитчис. Вайсьӧм водзвылас тай врачьясыд кыдзкӧ вевъялісны жӧ ставсӧ ладмӧдны-а.

— Пи... Нёль кило да сё грамм... Кузьтаыс ветымын вит сантиметр... — висьталіс олӧма медсестра, кор нин Ольга мыніс дойсьыс да нимкодясис аслас шудӧн.

Больничаӧ сумка тыр сёян-юанӧн волывлісны Ольгалӧн мам-батьыс, Митрофановна да Анфиса. Дежурнӧй пискаа примитліс сёянторсӧ, мед шоматор нинӧм эз веськав. Тубрассӧ куим кагалы тырмымӧн нин ньӧбалӧмны. Анфиса мӧдӧдавліс тшӧтш и записка. Бӧръя письмӧас вӧлі гижӧма: «Ольга! Тӧрыт ме ордӧ пыраліс Клим. Висьталі, мися, пи чужис тэнад. Ӧзйыліс и бӧр жугыльмис, сетіс ветымын шайт, ньӧбӧй пӧ, мый колӧ. Ме ньӧби коляска, вайи Митрофановна ордӧ. Вадимыд кӧлуйнас нин сэсь мунӧма, шутьлялігтырйи пӧ муніс, шуӧ кӧзяйкаыд. Ме, надейнӧ, кывзыси тэнӧ да, ыджыд ӧшыбка вӧчи, мый тӧдмӧдлі Климтӧ Светаыскӧд. Борис дивитӧ жӧ менӧ таысь. Абу ёна гажа Климыслӧн синмыс, мыйкӧ, тыдалӧ, дзебӧ да оз висьтав. Гашкӧ, и Светаыс мыйкӧ дзебӧ сыысь да? Кӧть и воча чой, ме ӧд сы йылысь зэв этша тӧда. Омӧль мывкыда кӧ Светаыс, меным жаль лоӧ Климыс-а. Регыд Выль во. Петан больничасьыд, да вола видлыны. Анфиса».

Эня-пиаӧс шуисны лэдзны больничаысь декабрь кызь витӧд лунӧ. Ольга асывсяньыс звӧнитліс бать-мам гортас, юӧртіс та йылысь. Кык час кежлӧ найӧ воисны пемыдлӧз «Волгаӧн» больнича кильчӧ дорӧдзыс. Ёна тубралісны выль ичӧт мортсӧ, сэсся Семён Михайлович, Ольгалӧн батьыс, меліа да видзчысьӧмпырысь босьтіс моздорас ассьыс медводдза внуксӧ. Ольга пуксис мамыскӧд бӧръя пуклӧс вылас, батьыс внукнас — шофёрыскӧд орччӧн.

— Удж бӧрын купайтам кагатӧ, а тэ нёньӧд да тубрассӧ вежлав, — ӧнія кодь кыпыднас важӧн нин эз вӧвлы Нина Петровна. Сійӧ видзӧдлывліс нывланьыс и ӧтарӧ думайтіс: «Гортысь сэсся некытчӧ ог лэдзӧй». «Ог ӧд и мун некытчӧ», — быттьӧ вочавидзисны нылыслӧн мудзӧм синъясыс.

Семён Михайлович пыртіс внуксӧ пыді жырйӧдзыс, разис югыдлӧз лентасӧ, сэсся и рузумсӧ. Куимнанныс видзӧдісны ичӧтик узьысь мужичӧй вылӧ да нимкодясисны.

— Мам, пырав локтігад Митрофановна ордӧ, висьтав, мый ме гортын нин. Волас мед.

— Кежала, нылук. — Ольгалӧн мамыс и батьыс тӧдісны нылыслысь вежавтӧм олӧмсӧ и эз казьтыштлыны ни Клим, ни Вадим йылысь. Мам-батьыс помтӧг радлісны сыысь, мый нылыс абу на воштӧма асьсӧ и Выль во кежлӧ вайис со меддона козинсӧ — внукӧс!

Кӧть и пузчужӧм кагаыд нинӧм оз аддзы, чукырӧсь и пиньтӧм — Ольгалы кажитчис, мый пиыс дзик батьыс кодь, Клим кодь, сідзкӧ. Мӧд луннас, Ольгаясын чай юигӧн, Митрофановна чуйдіс, кутшӧм ним сетны кагаыслы.

— Миян суседъяс, первой пи чужӧм бӧрас, чукӧртісны гӧстьясӧс: вайӧ пӧ ӧтвылысь пинымлы нимсӧ бӧръямӧй. Лунтыр мужикъяс юисны, пока ним сылы сетісны, — паніс сёрнисӧ Митрофановна. — И мый жӧ? Медся гажаыс и шуӧ, кылӧ: весь пӧ юрнымӧс жуглам, вайӧ пӧ Иванӧн шуам дай. Сэсся и мӧдлӧн гӧлӧсыс кыліс: вӧлӧма на пӧ тай миян пӧвстын вежӧраыс, важӧн нин пӧ ӧд Иван нимсӧ чуйдыны коліс. Иванӧн и шуисны, муткыль кодь детина ӧні быдмӧ. Ме каганыдлы эськӧ ыджыд батьыслысь нимсӧ пукті. Со кутшӧм мичаа кылӧ: Семён Климентьевич, Сеня...

— Но, кыдзи, пап? — батьыслань видзӧдліс Ольга.

— Абу паныд ме: нимыс Будённыйлӧн, вичыс Ворошиловлӧн! Мед быдмас на кодь жӧ бур мортӧдз. Сідз ӧд, Петровна? — Семён Михайлович радейтіс военнӧй литература, тӧдчана полководецъяслысь мемуаръяс. Книжнӧй шкапас медся тыдаланінын куйліс маршал Жуковлӧн книгаыс. Лыддьӧма нин сійӧс коркаысь коркаӧдз абу ӧтиысь, но рытъясын шойччигӧн бара на босьтліс киас, видзӧдавліс торъя местаяс. Татшӧм книгаясыс Семён Михайловичлы уськӧдлісны тӧд вылас ассьыс боевӧй томлунсӧ. Морӧсас Слава орденӧн помавліс войнасӧ сержант Семён Цывунин.

— Зэв мича ним сетін, Митрофановна, — ньылыштіс мырд чайсӧ Нина Петровна. — Кӧсъя жӧ вӧлі Семён ним вӧзйыны, со и воим ӧти кывйӧ. Кузь нэм да бур шуд выль олысьлы!..

Митрофановна волывліс татчӧ быд лун, ичӧтик Сенялы збыльысь лоис вежаньӧн.

— Вадимыд телевизорсӧ колис. Кытчӧ ме сійӧс вошта? — ас кежаныс ӧтчыд гарыштіс сійӧ.

— Меным сылӧн нинӧм оз ков. Каитча, мый та дыра терпиті сійӧс, олӧмӧс тшыкӧдіс... — ышловзис Ольга.

— Некыт на эз тшык тэнад. Мыччыв веськыд ки пыдӧстӧ, видзӧдла визьяссӧ, — Митрофановна босьтіс Ольгалысь небыдик кисӧ, чӧв олыштӧм бӧрын нюжӧдіс: — Ку-у-зь нэма тэ, ныланӧ! Со этійӧ визьыс чуньяс костӧдзыс пырӧ. Шуд визьыс орлӧ ӧтилаті, но водзӧсӧ бара на мичаа мунӧ. Кагатӧ на некымынӧс ваян и: со этійӧ визьыс уна вожъяса пу кодь дзик.

— Тэ прӧста лӧньӧдан менӧ, — эз эскы Ольга.

— Помнитлы менсьым кывъясӧс. Тетрадь менам эм, сэні ставсӧ гижӧма и рисуйтӧма ки вылын гадайтчӧм кузяыд. Мӧд тетрадьын вӧтъяс йылысь ставсӧ гижӧма, гороскопыд эм и... Ставыс тэн кольӧ, тэ вылӧ гижӧді нин керкаӧс став эмбурнас и абунас. Кор больничаад вӧлін, сэки горисполкомас ветлі. Мам-батьыдлы ачыд коркӧ висьталан, а то ещӧ дӧзмасны ме вылӧ.

— Мужикыдлӧн рӧдня вылӧ эськӧ гижӧдін, аслад кӧ абу сэтшӧмыс некод.

— Эм верӧс чойлӧн нылыс, но мустӧмта ме сійӧс. Зэв кузь кывъя пыр вӧлі, коркӧ менӧ бездетнӧй сукаӧн нимтыштліс, да некыдз ог вермы вунӧдны. Керкаыс ӧд зэв ён, бур фундамент вылын и шифер вевт улын. Ачыд тӧдан, кыдзи шоныдсӧ кутӧ, ӧти гор и ломтан, а сутки чӧж онялӧ. Оз кӧ кут ковны, вузалан дай.

— Тэ сідзи сёрнитан, Митрофановна, быттьӧ и збыльысь кувны лӧсьӧдчан. Повзьӧдлан тэ менӧ.

— Кавалеръяс йылысь ӧд ог кут сёрнитны, кӧть эськӧ и воліс на ӧти корасьысь да... Бура шулӧма поэт: любви все возрасты покорны пӧ. Кодлы кыдз, дерт. Кодкӧ лун пес пыртігӧн сьӧлӧмӧ ётшнитіс, вот и повны куті сы бӧрти.

— Мамӧлы висьтала, мед валидол ваяс, нитроглицерин ли.

— Тэ, ныланӧ, кор удж вылад мунан, кагатӧ видзны мен вай, сэк некутшӧм лекарство оз ковмы.

Ольга виччысис, мый коркӧ шуас тайӧ кывъяссӧ Митрофановна, и вочавидзис:

— Кытчӧдз вермыны кутан, видз. Ставным радӧсь лоам...

...Сэзь енэжын кодзувъяса матысмис Выль во. Чӧсмасянторъясӧн озыр пызан сайын пукалісны Ольга, Нина Петровна, Семён Михайлович да Митрофановна. Сӧмын ичӧтик Сеня, мам нёньяссӧ тэрыба чурскӧдӧм бӧрын, узис пыді жырйын да вӧталіс миянлы тӧдтӧм вӧтъяс. Ӧти пельӧсын сулаліс пашкыр коз, кодлӧн вожъяс вылын ӧшалісны Мороз-пӧль и Снегурочка, пӧртмасьысь мукӧд чачаяс. Куслісны да ӧзйылісны коз гӧгӧрыс кытшовтӧдӧмӧн уна рӧма лампочкаяс. Кык рыт Семён Михайлович мичмӧдіс-баситіс базарысь ньӧбӧм тайӧ козсӧ, код йылӧ ещӧ и пысаліс часі-будильник. И сійӧ ӧні частӧ видзӧдлывліс часіланьыс, мед эськӧ муніс стӧча жӧ, мед эськӧ тотшкис телеэкранвывса часікӧд ӧтмоза. Кымын матысмис вой шӧрыс, сымын ёнджыка тіпиктіс сьӧлӧмыс Семён Михайловичлӧн. Сійӧ ёна жалитіс нывсӧ, но ассьыс жальлунсӧ зілис не петкӧдлыны Ольгалы. «Внук эм, а зять абу, — дзескӧдліс тайӧ думыс Семён Михайловичӧс. — Мый кута висьтавны сэк, кор Сеня кутас юасьны аслас бать йылысь?»

Нылыс вӧсна майшасьӧмсӧ ас сьӧлӧмас видзис и Нина Петровна. Кор асланыс жырйӧ гозъя водлісны ӧти крӧватьӧ, дыр варовитлісны шӧпкӧмӧн, сёрниныс заводитчыліс и помасьліс Ольгаӧн да Сеняӧн. А кольӧм вой верӧсыс шӧпкӧдіс гӧтырыслы: «Машина вылӧ заявка сеті, «Запорожец» вылӧ, моторыс тай бӧжладорас». — «Водзас кӧть бӧрас, мед сӧмын котраліс-а, мен став машинаыс ӧткодь». — «Курсъяс вылӧ кута ветлыны, кык тӧлысь и велӧдчынысӧ, рытъяснас», — узьӧм пыдди варовмӧ верӧсыс. — «А машина гӧгыльсӧ кутны велалан? Он дойд миянӧс?» — «Быдӧн велалӧны да...» — «Гашкӧ, ньылыштан ӧти родером?» — «Ог, лекарствотӧг унмовся», — «Узь нӧсь. Бур вой». — «Но, ачыд узь жӧ».

Машина йылысь думъясыс волісны Семён Михайловичлы и Выль вося пызан дасьтігӧн, но тайӧ пӧрйӧ чӧв оліс. И со телеэкран вылын тыдовтчисны Кремлёвскӧй курантъяс. Тӧдса шыясыс некор волытӧм вылӧ колльӧдісны важ во. «...Дас, дас ӧти, дас кык!» — часілӧн кучкалӧм шыяс бӧрся гораа лыддьӧдліс Семён Михайлович, и киас лыйӧбтіс быгъя шампанскӧй, ёся триньӧбтіс часі-будильник: Выль во гажа гӧлӧсӧн воськовтіс Цывунинъяс ордӧ.

— Выль воӧн! Выль шудӧн! — чолӧмалісны ӧта-мӧднысӧ пызан сайын пукалысьяс.

— Мӧд румкасӧ ме юа ичӧтик Семён вӧсна. Мед мувывса сылӧн став тшӧтшъяясыс олісны мирӧн, медым налӧн сёрниысь бырис сэтшӧм кыв, кыдзи «война», — Семён Михайлович думыштчис, мыйкӧ кӧсйис на шуны, но пановтіс сійӧс Митрофановна:

— Татшӧм тост вӧснаыд абу грек и мӧд румкаӧн юны. Уськӧда тӧд вылӧ ассьым томлунӧс, сьыла тіянлы медся радейтана сьыланкывйӧс.

— Сьыв, Митрофановна, сьыв, — корана шуисны ӧти вомысь Нина Петровна да Ольга. И кыліс Митрофановналӧн мича на гӧлӧсыс:

Джуджыд керӧсын, гажа нӧрысын

Ӧтнас ён керка сулаліс дыр;

Юсянь зэв вылын, сиктсянь зэв ылын,

Сӧмын тыдаліс вӧр да сьӧд мыр...

Арсентий Иванович да мукӧд

Гӧтырыслӧн корӧм серти Клим вуджӧдіс сылӧн сберкнижка вылӧ куим тысяча шайт. Приданнӧй пыдди пӧ тайӧ лоӧ, — шуис Светлана, и Выль во кежлӧ нин Анфиса пыр судзӧдіс аслыс шоколад рӧма дублёнка-пась. Кухняӧ сувтӧдісны столӧвӧй сервиза шкап, комнатаӧ ньӧбисны пемыдгӧрд эжӧда куим креслӧ, сюйисны телефон. Светлана аслас эмбурӧн эз кӧсйы кольччыны Анфисаысь, кодлӧн быдтор вӧлі юр выв тыр, кагаысь ӧприч. Директорыс, Юрий Васильевич, некор нинӧмӧн эз ӧтдортлы ассьыс секретарсӧ, сӧмын шензьӧдіс сійӧс ӧтитор: ӧдйӧ кутіс гӧгрӧсмыны Светлана Евдокимовналӧн кынӧмыс. И юрас воліс тешкодь мӧвп: «Гашкӧ, месянь кӧвъясьӧма да?» Светлана быд ногыс зілис топӧдны кынӧмсӧ, но тадзи позис вӧчны сӧмын первой кадсӧ. А сэк, кор эз нин кут лӧсявны некутшӧм платтьӧ, петіс отпускӧ.

— Кад нин ӧмӧй воис? — юаліс Клим.

— Кыдз ӧд врачьяс шуисны... — кӧдзыда крапкис Светлана, быттьӧ гӧгӧрвоӧдіс тайӧн: «Эн суитчы, тэтӧг тӧда».

Ӧти судтаӧн вылынджык оліс вӧвлӧм шахтёр, ӧні пенсионер, Арсентий Иванович. Интаас на уджалігӧн вӧчлӧма кык комнатаа кооперативнӧй квартира вылӧ договор. Локтӧм бӧрас киысь ньӧбис дачнӧй участок, кӧні сулаліс пелькиник керка. Первойсӧ суседъясыс эз гӧгӧрвоны, мыйла ӧтка мортыслы кык комнатаа квартираыс да ещӧ на дачаыс. Арсентий Иванович эз вӧв варов, некод эз тӧд сылысь ни воддза, ни ӧнія олӧмсӧ. Весиг медся жар лунъясӧ, кор мунліс магазинӧ либӧ петаліс ветлӧдлыштны улич кузя, пасьтавліс ассьыс сьӧд пинжаксӧ, кодлӧн морӧсын пыр ӧшалісны Краснӧй Звезда, Трудӧвӧй Краснӧй Знамя да «Знак Почёта» орденъяс. Тадз жӧ и пырис сійӧ ӧні Светлана ордӧ.

— Пуксьӧй, шойччӧй, Арсентий Иванович, — креслӧлань кияснас индіс Светлана. — Кӧсъянныд, чай пукта.

— Сыт и пьян, кыдз шуласны. А пуксьыны вот пуксьыла, неыджыд сёрни эм, — мышкыра, паськыд пельпома, Светланалӧн серти на кызджык рушкуа, ыджыда лолалігтыр Арсентий Иванович пуксис креслӧӧ, весиг кылӧ дзуртыштіс сійӧ. — Кык лун мысти вот мӧдӧдча лунвылӧ, шахтёрскӧй курортӧ. Кӧсъя квартира ключӧс тэн кольны... Дзоридзьясӧй жальӧсь, киськавтӧг кӧ колясны. Сюрас кӧ кадыд, гашкӧ, киськавны кутан, вежоннас кыкысь, а? Тӧлысь кымын кута ветлыны.

— Дерт, киськала, Арсентий Иванович. Ме лун-лун гортын лоа.

— Пасибӧ кӧсйысьӧмсьыд. Кайлам, сета ключсӧ, петкӧдла дзоридзьяссӧ и.

Арсентий Иванович ордӧ пырӧм бӧрын Светланалӧн весиг синмыс кылавліс, сыэтш гӧгӧр воис сьӧлӧм вылас. Ӧти стенын орччӧн ӧшалісны куим ыдждӧдӧм портрет.

— Коді эсійӧ погона нывбабаыс? — шӧрса портрет вылӧ индіс Светлана.

— Сійӧ гӧтыр менам, Верочка, медицинскӧй службаса лейтенант. Портрет улас, гӧрд дӧра тор вылас, сылӧн, наградаясыс: ӧтиыс — Отечественнӧй война орден, мӧдыс — «За отвагу» медаль.

Кор ӧзйис война, коми ныв Вера Попова буретш велӧдчис Архангельскса фельдшерско-акушерскӧй школаын. Сійӧс помалӧм бӧрын вӧзйысис фронт вылӧ, веськаліс сапёрнӧй ротаӧ фельдшерӧн. Сэсся кузь боевӧй туй муніс Литва, Карпат гӧраяс, Польша пыр. Сапёръяслы, кӧні вӧлі и радӧвӧй Арсентий Куликов, командование сетіс приказ — вӧчны Буг ю вомӧн пос. Сӧмын на нюжӧдӧм поссӧ бомбитісны фашистскӧй самолётъяс. Бара ковмыліс вӧчны выльысь и выльысь. Тані ранитчӧм салдатъяслы медводдза отсӧг сетысьяс лыдын вӧлі и Верочка Попова. Сэсся и ачыс ранитчис, нуисны госпитальӧ. Война тӧдмӧдліс, война и торйӧдіс Арсентий Куликовӧс да Верочкаӧс. А выльысьсӧ сибиряк Куликов аддзысис фронтӧвӧй пӧдругаыскӧд 1946 вося гожӧмын, сэки и семьитчисны, овмӧдчисны Интаӧ. Верӧсыс муніс уджавны шахтаӧ, гӧтырыс — поликлиникаӧ. Гозъя олісны пыр ӧти лов шыӧн, но сӧмын нёль во мысти, больничаясын дыр лечитчӧм бӧрын, Верочка вайис пиӧс, шуисны Николайӧн. Быдтісны, велӧдісны, сэсся Николай пырис Ленинградса университетӧ, иностраннӧй кывъяс велӧдан факультетӧ. Со, пиыслӧн портретыс мамыскӧд орччӧн.

— Ыджыд журналистӧн лоас, ок ыджыдӧн! — нимкодясьліс батьыс, кор Николайсянь волісны то немецкӧй, то английскӧй открыткаяс. А пиныс, средньӧй школаас на велӧдчигӧн, пыр кӧсйысьліс лоны журналистӧн. Тешкодь букваяса открыткасӧ Арсентий Иванович мыччыліс гӧтырыслы, шмонитліс: — Верочка, видзӧдтӧ, кымын кыв вылын вермӧ гижны. Регыд и телевизор пыр кутам видзӧдны, кыдзи сӧветскӧй журналист Николай Куликов босьтӧ интервью, шуам, Францияса президентлысь либӧ ФРГ-са канцлерлысь.

— Но, но, Арсентий... — верӧсыслӧн пельпом вылӧ нёрыньтліс юрсӧ Верочкаыс. — Сылы и Сыктывкарысь на уджыд сюрас. Сэки ставӧн нин сэні лоам, ӧтлаын, сэсся гӧтралам Николайӧс, внукъясӧс кутам быдтыны. Шуда и гажа лоӧ миян пӧрысьлунным, мед сӧмын выль война эз ыпнит.

Но дженьыд нэма вӧлӧма Вера Куликова. Эз мойви пукавны сылы пиыслӧн свадьба вылын. Бой поле вылын сійӧ колис ловъяӧн, а со, медся мирнӧй лунъясӧ, медся мирнӧй профессияа мортлӧн олӧмыс ори томӧн-такӧн: Вера веськаліс автомобильнӧй катастрофаӧ, кувсис операционнӧй пызан вылас. Николай сэки велӧдчис нёльӧд курсын. Со мый вӧсна и эз вӧв уна сёрниа коркӧя варов шахтёр, йӧз дінӧ сибалысь сибиряк, ӧні пенсионер Арсентий Иванович Куликов. Эз вермыв сійӧ лӧня казьтывны аслас гӧтыр йылысь, — ӧд Верочкаыс сылы пыр на кажитчӧ ловъяӧн. Шоча кольлӧ вой, кор эськӧ гӧтырыс эз уськӧдчыв вӧтӧ. Бӧръя вӧтыс и збыльысь вӧлі ловъя морткӧд сёрни кодьӧн. — «Гажтӧмтчан, кӧнкӧ, метӧг? Мен тай кӧдзыд и гажтӧм тэтӧг-а», — Арсентий Ивановичлӧн крӧвать дорӧ сувтіс еджыд кузь платтьӧа гӧтырыс. — «Верочка, тайӧ тэ?! А ме чайтлі тэнӧ кулӧмаӧн...» — «Мый тэ, Арсентий? Видлы кӧть, со кутшӧм пӧсь чужӧмбанӧй, ки-кокӧй эськӧ и кӧдзыд да. Николайнымӧс гӧтравны локті, пуны-пӧжавны кута... Шылькнит чужӧмбанӧс, Арсентий». — «Киӧй лыжалӧма, Верочка. Ачыд копыртчыв. Ловъя кӧ нӧ, мыйла татшӧм кӧдзыда видзӧдан ме вылӧ?» — «Вот и локті шонтысьны, мунышт стенланьыс, нёриньтчыла бокад...» — гӧтырыс кутіс копыртчыны крӧватьлань, и сійӧ здукас ойӧстӧмӧн черӧбзис Арсентий Иванович. Пуксис, шӧпкӧдіс аслыс: «Быд вой видлыны волӧ, бокам водны кӧсйӧ. Верочка... Верочка... Локта лунвылысь и гу вылад лэбзьыла...»

— А кӧні пиныд, Арсентий Иванович? — юаліс Светлана, кор кӧзяиныс помаліс гӧтырыс йылысь висьталӧм-казьтылӧмсӧ.

— Сійӧ зэв ылын. Университет бӧрас военкомат пыр мӧдӧдісны переводчикӧн. Мӧд ног кӧ, армияын служитӧ. Со, бӧръя фотоыс тайӧ альбомас.

Снимок вывсянь Светланалань видзӧдіс старшӧй лейтенант званиеа томиник морт, коді паськыдик тшӧтшыд нырнас ёна муніс батьыслань.

— Дыр на кутас служитны Николайыд? — альбомсӧ ылӧсас листалігмоз бара юаліс Светлана.

— Во кымын на. Локтігкежлас ме сылы быдтор нин дасьті, Моровоысь дача весиг ньӧби. А кыдзи нӧ? Ӧти пи, сійӧ и эм менам олан гажыс.

— Гажтӧм тіянлы ӧткӧннад, Арсентий Иванович.

— Нинӧм он вӧч, терпитны лоӧ.

Тадзи Светлана кольччис Куликовлы горт овны. Быд пӧрйӧ, кор сійӧ пыравліс киськавны дзоридзьяс, кутчысьліс альбомӧ. Листавліс ӧні тэрмасьтӧг да дыр, и тӧдтӧм чужӧмъяс вылӧ видзӧдігӧн мыйкӧ чорыда думыштчыліс. Гашкӧ, дивитліс либӧ жалитліс асьсӧ. Мыйла нӧ Климыс бӧръя кадӧ лоис быттьӧ вурыштӧм вома? Эз-ӧ сьӧлӧмас бара йӧршитчы Ольгаыс, аслас пиыс? А кутшӧм лоӧ олӧмыс сэк, кор Светлана чужтас кагасӧ тӧлысьӧн водз, гашкӧ, и нӧшта на водзджык? И медым разьны став тайӧ гӧрӧдъяссӧ, Светлана мӧдӧдіс мамыслы телеграмма: лок пӧ, виччысям.

Мамыс, Сусанна Матвеевна, вӧлі нин пенсия вылын, но пыр на велӧдіс начальнӧй классъяс. Верӧсыслӧн, Евдоким Варфоломеевичлӧн, кувсьӧм бӧрын оліс ыджыд пиыс ордын, коді чужан сиктас трактористаліс. Евдоким Варфоломеевич дыр кад веськӧдліс совхозлӧн отделениеӧн. Бӧръя кадыс пытшкӧс висьӧмӧн лябсис, дыркодь видзисны карса больничаын, тыас весиг операция вӧчисны. Инвалидность пӧ сетам, шуисны врачьясыс. Пенсияӧдз пӧ уджала нин, сэсся пӧ карӧ овны локта да сэки помӧдз бурдӧдча, вочавидзис налы. Но карса больничаысь сиктӧ воӧм бӧрын Евдоким Варфоломеевич йӧз син водзас ӧдйӧ и косьмис. Сійӧ эз куритчыв, винатӧ эз юлы, но ракыд тай кӧвъясьлӧма кыськӧ. Верӧсыслӧн кувмысти Сусанна Матвеевна кӧсйис вузавны карса патерасӧ, да нылыс паныд сувтіс: вузавнытӧ пӧ некор абу сёр. Со тай, Семуковъяс ӧні тані и олӧны.

Кык лун мысти и воис мамыс Сыктывкарӧ. Аэропортӧдз воча ветліс Светлана, Климыс лунъяын вӧлі. Сусанна Матвеевна ӧдва тӧдіс ассьыс нывсӧ, ёна вежсьӧма нӧбасигад да.

— Шоча тай гижан гортад, пӧшти нинӧм ог тӧдӧй, кыдзи оланныд, — элясис мамыс.

— Ошйысьны немторйӧн, кулитчыны ог жӧ кӧсйы. Мый сэсся гижан? Ковмин, да вот асьтӧ кори.

— Позис ӧд письмӧӧн корны, а не телеграмма вартны, повзьӧдін быдсӧн. Вокыд ас кыйӧм сола чери мӧдӧдіс, инав кытчӧкӧ. Самолёт пасьтанас паркйыны кутіс да тайкӧ эз чилгыны мешӧкӧс. Вай тшайтӧ пузьӧд, горш потӧ-косьмӧ.

— Час, час, ставыс лоӧ, мам, — кухняын бергаліс Светлана.

— Зять нӧ кӧн? Удж вылын?

— Рытнас локтас.

— Менӧ кытчӧ водтӧданныд, некытчӧ нин кокнад тувччыны да?

— Куснясьысь крӧвать ньӧбим, раскладушкаӧн тай шуӧны.

— Дивӧ тай, аслам патераын сэсся дӧра крӧватьын кута узьлыны. Невестаыс ӧд жӧник ордас мунлӧ, а тэ — мӧдарӧ.

— Мам, кад мысти ставсӧ ладмӧдам. Эжваын Климлӧн татшӧм жӧ квартираыс, сэн олысьясыс регыд прӧстмӧдасны сійӧс.

— Мый? Тэ менӧ Эжваӧ кӧсъян мӧдӧдны? Тайӧ патерасӧ батьыдкӧд ми гозъя вылӧ ньӧблім.

— На, тшайтӧ наперво ю. Сэсся каям да Арсентий Ивановичлысь дзоридзьяссӧ киськалам.

— Кутшӧм сэтшӧм Арсентий Иванович? — чуймис мамыс, дугдіс ырскыны чайсӧ.

— Вӧвлӧм шахтёр, олӧмыс дзик жӧ тэлӧн кодь, дӧвечалӧ, — Светлана йирис ас солалӧм небзьыштӧм чери чигсӧ. Номсасигад быттьӧ мыськыштіс сьӧлӧмсӧ вом вежанторйыд. — Ӧні лунвылын Арсентий Ивановичыс, локтас да, тӧдмӧда тіянӧс.

Нылыслысь бӧръя кывъяссӧ эз пыдди пукты Сусанна Матвеевна, шуис:

— Аски Тентюковоӧ ветла, гажӧй бырӧма чужан сиктысь, рӧдвужысь, томдырся пӧдругаясысь. Видзӧдла чужан керка местаӧс тшӧтш, сэні выль коромина пӧ сулалӧ ӧні. Дыр нин эг волы, ставсьыс гажӧй бырӧма...

Сусанна Матвеевна нэм чӧжыс учителялігад велалӧма ас бӧрсяыс видзӧдны. Чай юӧм бӧрын сувтіс зеркалӧ водзӧ, чышкис посни бӧрӧздаяса голя вывсьыс да чужӧмсьыс пӧсьсӧ, топӧдіс балябӧжас гартыштӧм кӧсасӧ. Гӧрд цветъяса платтьӧыс, пельясас лётъялысь кузьмӧс исергаясыс, кокни ветласыс мыйкӧ мында дзебисны сылысь збыль арлыдсӧ, томмӧдыштісны. Сӧмын тай нылыслӧн кодь сьӧд синъясас тӧдчис чусмӧмлун. Веськыдладор нимтӧм чуняс зарни чунькытш туктӧма. Туктас, дерт, верӧс сайӧ петӧмсяньыс эз кыскыв да.

— Торъявтӧдзыд дыр на тэд? — юаліс мамыс.

— Ёна нин тай кылӧ чужъясьӧ-а. Ачым весиг ог тӧд, кор вӧзйысьнысӧ кутас, первойысь на ӧд.

— Ылӧсас кӧть тӧдан жӧ?..

— Тӧда, тӧда, мам. Регыд нин. Сійӧн и кори тэнӧ: горт овны да кага видзны.

— Светук, менам вынӧй зэв на уна. Кага видзӧмнад овнытӧ ог вермы. Кытчӧкӧ инася на уджавны татчӧ, кутшӧмкӧ учреждениеӧ дежурнӧйӧн кӧть. Эн думайт, мый горшлун ради тадзисӧ шуа, — меным и пензияӧй тырмымӧн. Тэ нӧ сэсся нэм чӧжыд секретаравны и кӧсъян? Йӧзсяньыс мӧй абу яндзим?

— Менсьым и тан мускӧс оз зырт. Учитель сертиыд унджык сьӧмсӧ босьта. Верӧса морттӧ мырдӧннад оз мӧдӧдны районад.

— Метӧ чайтлі, мися, мамыдлӧн туй кузя мунан, нэмыд учителявны кутан. Ок, Света, Света! Государство велӧдіс тэнӧ, а водзӧсыс кӧн?

— Мам, вай эновтам тайӧ сёрнитӧ.

— Ветлам нӧсь, кытчӧ вӧлі нуӧдан, — чӧв олыштӧм бӧрын шуис мамыс. — И сёрнитігкості менӧ некор эн вомав. Тэ меным ныв, мый кӧсъя, сійӧ и шуа.

Эня-ныла кайисны коймӧд судтаӧ. Арсентий Ивановичлӧн кык жыръя квартираыс вӧлі ыркыдджык весиг ывлаыс серти, и Светлана тшӧктіс мамсӧ лолыштны диванӧ нёриньтчӧмӧн. Йӧз диванӧ пӧ ог вод, вочавидзис Сусанна Матвеевна и кутіс видзӧдавны комнатаяссӧ.

— Со ӧти стенкаыс мый дон сулалӧ, — дзоридзьяс киськалігмоз сёрнитіс Светлана. — Кык ӧшӧдтӧм ковёр сулалӧ сэні пыді пельӧсас, Интасьыс на, тыдалӧ, вайлӧма.

— Ӧтнасӧн и олӧ тані сэсся?

— Ӧтнасӧн, дерт. Шуа тай, мися, тӧдмӧда тіянӧс. Дача на эм и, керка и быдтор сэні.

— Ог гӧгӧрво, мыйла телепитчан менӧ сыкӧд тӧдмӧднысӧ?

— И гӧгӧрвонысӧ нинӧм. Ӧтвывтчинныд кӧ сыкӧд, Арсентий Ивановичыскӧд, со мыйта озырлуныс эськӧ мойвиис тэн.

— Смекайтчан али мый тэ ме вылын локтӧмӧн тшӧтш, — дӧзмӧм тӧдчис мамыслӧн гӧлӧсын. — Менам аслам ставыс тырмымӧн.

— Збыльысь шуа, ог смекайтчы. Жаль лоӧ, мӧд нывбабаӧс кӧ кодӧскӧ вайӧдас татчӧ. А тэ грамотнӧй, интеллигентнӧй пенсионерка. Эн вунӧд, мый тэнад ныв эм, внукӧс со виччысян.

— Кутшӧм чепняысь нӧ войтыштӧмыд, сё лешак? Миян рӧдын тай нӧ горшыс некод эз вӧв-а, — пиньӧ воисны эня-ныла. — Ланьт вай татшӧм сёрнинад, ог кӧсйы кывзыны.

— Ог ме тэнӧ гусясьны мӧдӧд. Ӧтитор кӧсъя: став тайӧ эмбурыс, квартираыс и дачаыс мед тэа-меалӧн киӧ веськаліс. — Кӧтӧдӧм ветьӧкӧн Светлана быдлаысь чышкаліс буссӧ, сэсся комодысь кыскис кык сберкнижка, мыччис мамыслы. — На, видзӧдлы, синмыд кылалас...

— Эн, мися, менӧ ку пиысь петкӧд. А то аски жӧ лэба, кысь волі. Мыйӧ сӧмын велӧдӧмаӧсь тэнӧ институтас?

— Эз сӧмын лыддьысьны, но и артасьны, — шуис Светлана, сэсся, медым раммӧдны мамсӧ, окыштіс сылысь бан боксӧ, видзӧдліс стенын ӧшалысь Николайлӧн портретлань. — Аддзан, мам, эсійӧ снимокъяссӧ... Арсентий Иванович семьяыскӧд сэн...

Асланыс квартираӧ лэччӧм бӧрын, Климлӧн локтігкежлӧ эня-ныла дасьтісны чӧскыд ужын: вӧсниа чӧлалӧм нӧкъя ӧгурцы, кольк сорӧн жаритӧм калбас, весалӧмӧн пуӧм картупель, кузьмӧс тарелкаын куйліс кык тшӧг сын чери. Триньӧбтӧм шы улӧ ӧдзӧссӧ восьтіс Светлана, ӧлӧдіс:

— Тьӧщаыд воис. Эн дузъяв, варовджыкӧн ло, а то пыр мыйкӧ думайтан...

— Кыдзкӧ-мыйкӧ велӧдтӧг...

Тьӧщаыскӧд Клим первойысьсӧ аддзысис кольӧм январын. Челядьлӧн выль вося каникулъяс дырйи Сусанна Матвеевна воліс карӧ видлыны том гозъяӧс. Вежон оліс тані, нимкодясис сэк нылыслӧн да зятьыслӧн бур олӧмӧн. Ӧні со локтіс мӧдысь и шензьӧм босьтіс: нывсӧ быттьӧ вежӧмаӧсь, йӧз эмбур ради мамыслы верӧс сайӧ тшӧктӧ петны. Бӧрд кӧть серав татчӧ.

Клим окыштчӧмӧн чолӧмасис тьӧщаыскӧд. Бур пӧ, мый Светалы отсасьысь воис. Кага вайӧм бӧрӧдзыс эськӧ ӧні некутшӧм отсӧг оз и ков да. Клим ачыс джодждӧраяссӧ пыркӧдліс, джоджъяссӧ мыськавліс и. Сійӧ ӧтнасӧн ужнайтіс, сӧмын куимнанныс ӧтлаын чай юисны. Тьӧщаыслы нимкодь вӧлі, мый зятьыс радейтӧ жӧ дуксьыштӧм черисӧ. Кухняас сулаліс неыджыд пызан, а ичӧт пызан вылыд пырджык кажитчӧ озырӧн сёян-юаннад. Клим чӧскыда горзьымӧн и сёйис став лӧсьӧдӧмторсӧ.

Лун-мӧд мысти Светлана ветліс Анфиса ордӧ. Ыджыд могыс, дерт, эз вӧв, но мыйсюрӧ кӧсйис тӧдмавны: пыравлӧ-ӧ Климыс Ольга дінас, гашкӧ, и пӧдарокъяс на ньӧбавлӧ пиыслы. Светланаӧс аддзӧм бӧрын Анфиса шай-паймуніс:

— Вомӧдзыд нин кынӧмыд, а век на абу больничаын!

— Аслад кыдзи делӧясыд? — нускигмоз юаліс Светлана, малыштіс ассьыс чипан кольк моз чургӧдӧм кынӧмсӧ.

— Эн нин сёрнит: не кӧ тай артмыны, и кагаыд на оз артмы, мыйта кӧть эн старайтчы. Борис курортӧ мӧдӧдӧ, ветлыны кӧсъя, гашкӧ, сэтчӧс врачьяс отсаласны.

— Ачыс, колӧкӧ, мыжа?

— Абу, абу, чойӧ, — ышловзис Анфиса. — Учёнӧйсяньыд со эг сьӧктыв, а выль гӧтырыскӧд найӧ быдтысьӧны нин.

— Пӧдлиннӧ, Клим пыравлӧ оз магазинад? Ольга эз на выль Вадимӧс корсь?

— Ольгаыд оз шыблась, сійӧ кутӧда нывбаба. Бур нин, мыніс Вадимсьыс да, — видзчысьӧмӧн вочавидзис мӧдыс. — Пиыс, Сеняыс, дзик Климыс кодь, быттьӧ ляскӧма батьыс сылы ассьыс чужӧмсӧ.

Светланаӧс кезнитӧдіс воча чойыслӧн кывъясысь: «Кутӧда нывбаба... Дзик Климыс кодь...» Тӧдіс кӧ, мый тадзи сёрниыс бергӧдчас, сійӧ эськӧ эз и волы татчӧ. Сідзи нин вукӧдӧ, а ӧні сьӧлӧмыс ещӧ нин дількмуніс, чайтіс, мый Анфисалӧн Светлана йылысь абу тӧдтӧмторйыс.

...Арсентий Иванович лунвылысь карӧ воис рытъядорыс. Бӧра-водз пыраліс гортас и лэччис Семуковъяс ордӧ аттьӧавны Светланаӧс горт олӧмысь.

— Пасибӧ, Светлана, — ставныскӧд ки на ки видзаасьӧм бӧрын аттьӧаліс Арсентий Иванович. — Неыджыд гӧстинеч вайи, гожйӧдчан-купайтчан костюм.

— Тайӧ — мам менам, Сусанна Матвеевна. Кольччӧй миянкӧд чай юны, — корис пуксьыны гӧстьӧс том кӧзяйка. — Висьтасьӧй, кыдзи шойччинныд.

Чай ставнысӧ пӧсьӧдіс. Клим петіс ывлаӧ куритчыны, Арсентий Иванович кольччис на эня-нылакӧд, сэсся петігас шуис: асьныд пыравлӧй, рад пӧ лоа.

— Но, кыдзи тэд Арсентий Ивановичыс? Ничево? — мамыслысь тэрыба юаліс Светлана, верӧсыс дырйи, дерт, эськӧ эз лысьт.

— Ӧкуратнӧй мужчина, абу лэдзчысьӧм старик.

«Старик» кывйыс эз во Светланалы сьӧлӧм вылас. Асьсӧ кӧ мамсӧ старукаӧн шуасны? Лӧсьыд-ӧ? Гостӧмджык кӧ вӧлі Арсентий Ивановичыс, зэв и мича ещӧ чужӧм вылас. Татшӧмъяс йывсьыс пырджык шулӧны: пӧрнӧй морт пӧ. А мамыс нӧ? Быд лун тай со зеркалӧ водзын пасьтасьӧ, платтьӧсӧ лун кост мысьт вежлалӧ, тшапитчӧ на жӧ думсьыс. Нинӧмӧн сійӧ оз торъяв карса олӧма нывбабаясысь, сӧмын оз краситчы да пудритчы. Кимӧдзьясыс чорыдджыкӧсь мукӧдлӧн серти и. Сиктса учительыд некор абу белоручка, кор аслад скӧтӧн да вӧлӧгаӧн олан. Гожӧмбыд мукӧд бабаяскӧд тшӧтш ӧти покосын ытшкан и куртан. Мужикыс, Евдоким Варфоломеевичыс, шонъянӧй, шань да тӧлка вӧлі, сійӧн и оз вунлы дум вывсьыс. Ёна и чӧсмӧдліс верӧсыс чери-яйнад. Вӧралысьяслӧн чӧс туйясныс матынӧсь вӧліны сиктсяньыс, чипсан шы улад сьӧла-тарыд сарай посдорса пуяс йылӧдз весиг пуксьыліс. Ӧні матісьыс пӧрӧдісны вӧрсӧ, ылысмис-вешйис и пӧткаыд, но зіль йӧзлы быдтор на вичмӧ парма ягъяссьыс.

Аскинас Светланалысь кынӧм пытшкӧссӧ орйӧдлыны кутіс. Машинаӧн Клим колльӧдіс гӧтырсӧ роддомӧ. Вой шӧрнас, звӧнитліс да абу на вӧлі вайӧма. Прамӧясӧ сідз эз и ныровмунлы, чуньяс вылас, гашкӧ, сёысь арталіс, кымын тӧлысь Светаыс новлӧдліс кагасӧ. Век ӧтног артмыліс: весиг кӧкъямыс тӧлысьыс эз ӧкмы лунъяс сертиыс. Квайт час асылын выльысь звӧнитіс врачыслы, дыр эз босьтны трубкасӧ, сэсся и шыасис мудзӧм гӧлӧса нывбаба:

— Да-а-а! Семукова? Верманныд радлыны — нывкаӧс чужтіс, кыкнанныс здоровӧсь. Поздравляйтам!

— Пасибӧ! — шуис Клим да дыр бергӧдліс киас телефон трубкасӧ. Сэсся садьмӧдіс Сусанна Матвеевнаӧс: — Тьӧща, тьӧща... внучка чужӧма.

— Бур дзоньвидзалун да чассьӧ кыкнанныслы, — ун йывсьыс дӧвӧля шуис Сусанна Матвеевна. — Светаыслы мыйкӧ чӧскыдтор колӧ нуны.

— Ме ачым ставсӧ ньӧба. Ӧні водз на, магазинъясыс пӧдсаӧсь.

Асывсяньыс пӧжис июнь тӧлысся доналӧм шонді. Пу гаръясысь мыччысьӧмаӧсь син лапъяс кодь посньыдик веж коръяс. Климлы вӧлі долыд и ӧттшӧтш шог: здукъясӧн морӧспань увсӧ быттьӧ гирснитлісны сир пиньясӧн. Но ассьыс радлунсӧ ни шоглунсӧ юкны эз мун весиг Анфиса ордӧ, кодӧс пуктіс зэв шань нывбаба туйӧ да кодысь эз вӧвны сылӧн некутшӧм гусяторъяс. Гашкӧ, весьшӧрӧ на вежӧгтысьӧ? Гашкӧ, и ассяньыс на нылыс? Овлывлӧ ӧд, кор и кадсьыс водз челядясьӧны том нывбабаясыд. Тайӧ мӧвпнас и лӧньӧдіс асьсӧ Семуков, сумка тыр ньӧбаліс гӧтырыслы сёян-юан, газетӧ тубыртіс дзоридзьяс и муніс роддомӧ...

Кылтымса дачаын

Сусанна Матвеевна нылыс ордын оліс тӧлысьысь дырджык. И тайӧ каднас сійӧ збыльысь дружитчис Арсентий Ивановичкӧд. Найӧ ӧтлаын гуляйтлісны карті, волывлісны Сыктыв бокса паркӧ, и пыр мыйкӧ варовитлісны. Сусанна Матвеевна висьтавліс сиктын олӧм-вылӧм йылысь, и та дырйи радейтліс тӧдчӧдны, мый колхозсӧ кок йылӧ сувтӧдліс сылӧн верӧсыс Евдоким Варфоломеевич, мый сыӧн веськӧдлан овмӧсыс пыр вӧлі медводзын районын, мый воддза славасӧ эз вошты и совхоз котыртчӧм бӧрын. Сусанна Матвеевна казьтывліс аслас вӧвлӧм велӧдчысьяс йылысь, кодъяс пиысь унаӧн лоисны весиг нималана йӧзӧн. И друг быттьӧ тшӧкмунліс, кор дум вылас усьліс Светлана нылыс. Мыйла жӧ сылӧн, заслуженнӧй учительлӧн, народнӧй просвещениеса отличниклӧн нылыс та мында во велӧдчӧм бӧрын лоис секретарь-машинисткаӧн? Олӧ быттьӧкӧ сьӧдас и абу кыпыд-сӧстӧм видзӧдласа. Кутшӧм ӧшыбка нӧ вӧчис нывсӧ быдтігӧн?

Арсентий Ивановичлӧн сёрниыс вӧлі дзик мӧд сикас. Часъясӧн сійӧ вермис висьтавны аслас боевӧй туй йылысь, Верочкакӧд тӧдмасьӧм йылысь, пинысӧ быдтӧм йылысь. Ассьыс став казьтылӧмъяссӧ Арсентий Иванович йитліс Верочкалӧн нимкӧд. Веськыда кӧ шуны, Сусанна Матвеевналы тайӧ нимыс пель сьӧдмытӧдзыс нин лои.

— Лӧсьӧдча Эжваӧ вуджны. Овны сэн кута, Клим зятьлӧн квартираыс прӧстмӧ, — ӧшинювса лабичын пукалігӧн ӧтчыд висьтасис нывбаба и виччысис, мый тайӧ кывъяс бӧрас жалитыштас сійӧс Арсентий Ивановичыс. Но Куликов бара на ассьыс:

— А ме Интаӧ лэбзьыла, Верочкалӧн гу вылӧдз… Гашкӧ, кытсюрӧ лӧсьӧдыштны ковмас...

— Ветлан, дерт. Ме тай карад шойччӧмсьыс нин мудзи-а. Тшак-вотӧс лоӧ, да вотчыны кута, радейта ме вӧртӧ.

— Мен ӧд и дачаын гожӧмнад позьӧ овны, да гажтӧм сэн ӧткӧныдлы. Коркӧ ветламӧй сэтчӧ, став семьянад. Петкӧдла сэтчӧс овмӧсӧс. Пи локтас да гӧтрасяс, быдтор сылы ковмас.

Арсентий Ивановичлӧн Интаысь локтӧм бӧрын регыд и сёрнитчисны Моровоӧ ветлӧм йывсьыс. Таксинад вель ӧдйӧ воан сэтчӧ, ичӧт каганад эз мунны автобуснас. Клим кутіс нывкасӧ водзас, Леночкаӧн шуисны сійӧс. Леночкаыс вӧлі мугӧминик, розя щӧкаа, син ни пель эз мун Климлань. Дерт, сійӧ помӧдз гӧгӧрвоис, мый нылыслӧн збыль батьыс кодкӧ мӧд, кӧть чужӧм йылысь свидетельствоын и лоис Елена Климентьевна Семуковаӧн. Збыль батьсӧ, кодлӧн вирыс ветлӧ Леночкалӧн сӧнъясӧд, тӧдіс сӧмын ачыс Светлана. Но Светлана ӧні майшасис сӧмын ӧтитор вӧсна: пузяс-ӧ мыйкӧ мамыс да Арсентий Иванович костын? Ӧд сійӧ эз тӧд, мый некоднан пенсионерыслӧн гӧтрасьӧм йылысь думыс эз вӧв весиг маті берегын: ӧтиыс помтӧг радейтіс кувсьӧм гӧтырсӧ, мӧдыс — кувсьӧм верӧссӧ.

Дачаӧ воӧм бӧрын кӧзяин медводз петкӧдліс гӧстьяслы йӧрын вежӧдысь быдмӧгъяссӧ. Быдӧн вӧлі торъя град вылын: морковь и лук, оз и сэтӧр, ӧзйисны уна рӧма дзоридзьяс, анькытш весиг быдмис.

— Коді нӧ дӧзьӧритӧ ставсӧ тайӧс? — юаліс Светлана. Сійӧ кияснас малыштавліс быдмӧгъяссӧ, а сьӧлӧмас ӧтарӧ ыззис завидьтана горшлун.

— Суседлӧн нывъясыс, двӧйни найӧ, зэв зільӧсь. Ичӧтӧсь на, но быдтор нин кужӧны, — ошкана вочавидзис кӧзяин. — Локтас вот Николай, гӧтрасяс, и том гозъя кутасны быдтыны, мый налы колӧ.

Бӧръя кывъяссьыс кӧдзыда кезнитӧдіс Светланаӧс, кӧть и жарысла шыльыд чужӧм вывтіыс визувтіс сола да сыла пӧсьыс. «Николай... том гозъя... Град выв уджъястӧ и мамӧ на кужас вӧчны...» — Светланалысь думъяссӧ орӧдіс Леночкалӧн бӧрддзӧмыс. Воис, тыдалӧ, нёньӧдчан кад. Клим кыліс, кыдзи ульсаліс ки улас кага рузумыс и небыдика шевкйӧдлігтыр мыччис нывкасӧ мамыслы, шуис:

— Тэ верд, а ме кос рузум лӧсьӧда.

Арсентий Иванович упкигтыр чегъяліс лук турун, китырыс чургӧдіс Сусанна Матвеевналы. Ставӧн пырисны ичӧтик, пельк керкаӧ, кодӧс вӧлі тэчӧма брусъясысь да сюялӧма нитшкӧн, а абу торкӧн, кыдзи тай мукӧдыслӧн. Посводз пыддиыс югыд веранда, а лӧскыс пӧшти керка судтаыс жӧ. Став сертиыс тӧдчис, мый дачалӧн воддза кӧзяиныс вӧлӧма кужысь кияса морт. Арсентий Иванович и ӧнӧдз стӧчасӧ оз тӧд, мыйла сылы ковмӧма вузавны тайӧ дачасӧ. Правда, суседъяссяньыс кывсьыліс, юсьӧма пӧ гӧтырыс, и торксьӧма гозъя кост олӧмныс.

Керкаас вӧлі тӧдчымӧн ыркыдджык и лолавсис кокниджыка. Светлана шай-паймуніс, кор ӧти стенысь бара на аддзис сійӧ жӧ ыдждӧдӧм фотояссӧ, кутшӧмъяс ӧшалӧны Арсентий Ивановичлӧн карса квартираын. Погона нывбабалӧн, Верочкалӧн, портретыс сідз жӧ вӧлі ая-пиа костын, сӧмын сы улын эз ӧшавны наградаясыс...

Мам нёньсӧ чурскӧдӧм бӧрын Леночка регыд и унмовсис. Водтӧдісны никелируйтӧм ыджыд крӧватьӧ, кодӧс кольӧма татчӧ керкаса воддза кӧзяиныс. Сысянь жӧ вичмӧмаӧсь и некымын бӧра улӧс да кыз кокъяса пызан.

— Кыдзи менам кӧзяйствоыс, а? — ставнысӧ кытшовтіс синъяснас Арсентий Иванович и эз виччысь некодсянь воча кывсӧ, шуис: — Бур приданнӧй ме дасьті пиӧйлы... Заслужитіс тайӧс Николай. Бӧръя письмӧас гижис, бура служитӧмысь пӧ кырымалӧм часі сетісны; эн пӧ гажтӧмтчы, батьӧ, во мысти пӧ лоам нин ӧтлаын....

— Гашкӧ, и гӧтырӧн воас? — сюйсьыштіс Сусанна Матвеевна, кӧть Арсентий Иванович мыйкӧ кӧсйис на висьтавны водзӧ.

— Ме сӧмын рад лоа, — шочиник дзор юрсисӧ малыштіс кӧзяин. — Да вот гӧтрасьӧм йывсьыс нинӧм на эз казьтыштлы аслас письмӧясын. Том морт, дерт, гӧтыртӧг овны оз кут.

— Арсентий Иванович, мыйла эськӧ асьныд он гӧтрасьӧй? — ылькнитіс-петіс жӧ сэсся Светланалӧн вомысь, морӧсас став сӧныс зэлаліс, вот-вот чуньнас индас мамыслань и нӧшта на содтас: «Со тай гӧтырпуыд, стӧч лӧсяланныд ӧта-мӧдныдлы».

— Света... Света... — ышловзис Арсентий Иванович. — Морт сьӧлӧмыд — ок сложнӧй штука: кодзувкоткар серти на унджык вежӧса. И быд вежӧслӧн аслас ӧдзӧс, коді вермас воссьыны сӧмын медмуса мортыслӧн лов шыысь. Сэтшӧмнас и вӧлі менам Верочка. А оз кӧ воссьы кӧть нин ӧти ӧдзӧс, сэки и пансьӧ шыра-каня олӧмыд. Гозъя костад мед эськӧ нинӧм гусяыс эз вӧв, ӧти шудсӧ и ӧти дойсӧ колӧ юкны шӧрипельӧ. Со кутшӧм олӧм вӧсна ме, Света! А кысь сійӧ сюрас, кор Верочкаӧй сэні нин...

Светланаӧс бара на киськаліс кӧдзыд ньылӧмӧн, кӧсйис матыстчыны кага дінас, но ки-кокыс быттьӧ лыжаліс, выныс эз тырмы. Видзӧдіс кытчӧкӧ ӧти точкаӧ и код тӧдас, мый сійӧ ӧні думайтіс. Клим казяліс гӧтырыслысь вежсьӧмсӧ, матыстчис сы дінӧ:

— Света, лэччылам ю дорас. Тасянь матын визувтӧ, купайтчам на, колӧкӧ.

— Мунӧй, мунӧй ыркӧдчӧй, — корис Сусанна Матвеевна. Арсентий Иванович ӧшинь пырыс индіс, кыті веськыдджыка позис лэччыны ю дорас.

Берегыс вӧлі джуджыд эжӧр туруна, но эмӧсь и сэтшӧм местаяс, кӧні позис гожйӧдчыны куйлӧмӧн. Семуковъяс инасисны ю чукыльтанінӧ, накӧд орччӧн шойччис чӧрйыв мунӧм вӧсни кокъяса, чурвидзысь пулыпомъяса олӧма мужичӧй. Сійӧ сулаліс лыаӧсь мышкусӧ шонділань бергӧдӧмӧн, кузь кияссӧ бокъясас плеть моз люньгӧдӧмӧн. Сыысь водзынджык чукля нюдз шатинъясӧн вуграсисны челядь. Светланалы юыс и берегыс мыйлакӧ кажитчисны шуштӧмӧн, но век жӧ пӧрччис платтьӧсӧ, водіс мыш вылас. Клим пӧрччысис жӧ, заводитіс педзны берег пӧлӧныс. Арсентий Ивановичлӧн бӧръя сёрниыс, тыдалӧ, аслысног вӧрзьӧдіс кыкнанныслысь сьӧлӧмсӧ. Светлана медсясӧ жалитіс ӧтитор: оз вермы гӧтравны мамсӧ тайӧ озыр мортыскӧд. А ӧд кутшӧм ыджыд надея кутіс налӧн ӧтлаасьӧм вылӧ. Сиктын кӧ, гашкӧ, и дивитісны кодсюрӧ, быдтор сэн йӧзлӧн син водзын, а уна йӧза карад нинӧм и абу тані шензянаыс.

«Со тай, кывсьывлӧ, Човса пӧрысьяслӧн керкаын весиг кодсюрӧ гӧтрасьӧ, мунӧны и олӧны вынныс судзсьытӧдз. А тайӧяслӧн асланыс керка, дача, внучка, бур пенсия... — тайӧ думъяссӧ Светлана шуаліс пӧшти шӧпкӧдӧмӧн. — Сӧмын ов да выв пӧрысьӧ-нэмӧдз, а эсійӧ Арсентий Ивановичыс кутшӧмкӧ сьӧлӧм вежӧсъяс да ӧдзӧсъяс йылысь варовитӧ. Став мужикыс кӧ тэ кодь вӧлі, уна нывбабалы эськӧ косьмыны ковмис кадысь водз, пӧрысь нывъясӧн эськӧ колялісны. Юрий Васильевич кодьӧн колӧ лоны! Тырмис тай сылӧн мелілуныс и сямлуныс...» — Светлана тупкис платтьӧнас чужӧмсӧ, нюмъяліс тайӧ лӧсьыд думъяссьыс. И бара ачыс аслыс шуаліс шӧпкӧдӧмӧн: «Мужикыдлы колӧ лоны мазі кодьӧн — мед и маӧн паньӧдіс, и чушкавны вермис. А Клим нӧ кутшӧми? Ай гут, да и ставыс, гильӧдчыштны сӧмын сямыс», — аслас юалӧм вылӧ вочавидзис Светлана и тадзи ӧткодялӧмсьыс петіс серамыс...

Климлӧн — пиыс дум вылас, Ольгаыс и. Сеняыслы ӧд сизим тӧлысь нин, а синнас на эз аддзыв. Анфисалӧн кывъяс серти сӧмын тӧдӧ, кутшӧмджык пиыс, кыдзи олӧ Ольгаыс. Мыйсюрӧ кывсис и Вадим Громов йылысь. Борис висьталӧма Анфисалы, Вадимыс пӧ олӧ кафеса официанткакӧд, кодлӧн пӧ нёль арӧса нывка быдмӧ. Сыкӧд пӧ бара на оз кӧсйы гижсьыны, помкасӧ абу висьталӧма. Та йылысь сёрнитігӧн Анфиса тадзи крапнитіс Семуковлы: «Ёна кӧ кутас бӧрйысьны, ӧтбрӧсыс на и тшукас Громовыслы, медся кудзӧсь бӧждораыс да, пырджык тай сідзи овлӧ...»

Светлана кыпӧдіс юрсӧ, кор нин Клим петӧ вӧлі ваысь, регыдик и пыраліс юас.

— Мун, купайтчы, — шуис верӧсыс.

— Ог. Берегсяньыс кӧтӧдча, — коса вочавидзис Светлана, келіс пидзӧсӧдзыс да мыссис медводз, сэсся и коялыштіс содзнас топыд лядьвейяссӧ, кынӧмсӧ. Век жӧ лӧсьыдіник Светланаыс, кага вайӧм мыстиыс быттьӧ мичаджык на лои, мышладорсяньыс мыгӧрыс гитаралӧн кодь. Нёньӧдчан морӧсыс зэлалӧма, веж петкӧдлана жӧ. Татшӧмыдкӧд и тӧв шӧрын ломтывтӧм керкаын он кынмы: сӧнъясӧдыс быттьӧ оз вир, а пӧсь йӧв ветлӧ. Гӧтырыслӧн сьӧлӧмыс тай Климлы сӧмын гӧгӧрвотӧм. Прав, гашкӧ, Арсентий Ивановичыс, коді сьӧлӧмтӧ шуӧ уна вежӧсаӧн. Светлана аслас верӧсыслы, колӧкӧ, ӧти вежӧс на и восьтіс. А мукӧд вежӧссӧ нӧ кодлы видзӧ? Али ачыс на оз тӧд? Эз, тыдалӧ, чуж Клима-Светлана костын сэтшӧм муслуныс, код йылысь тэчӧны мича сьыланкывъяс. Гашкӧ и, мӧдарӧ: Климыс эз вермы восьтны сьӧлӧм вежӧсъяссӧ Светланалы? Быд вежӧсын тай ӧнӧдз со кылӧ Ольгалӧн лов шыыс-а.

Клим ӧні сулаліс еджыд бобӧняня ю берегын, видзӧдіс кытчӧкӧ ылӧ, жарысла кельыд ру пиӧ моз вӧйтчӧм енэжтаслань. Морӧсас ылькйис кокнилун, и вӧлисти казяліс, мый сылӧн сьӧлӧмыс тырӧма Ольга да Сеня йылысь думъясӧн. Лӧз енэжыс, тӧдӧмысь, уськӧдіс сылы тӧд вылас Ольгалысь татшӧм жӧ рӧма синъяссӧ, а эрд вывті котралысь челядь кажитчисны Климлы Сеня коддьӧмӧн. И кутіс бергавны юрас поэтлӧн кывбурыс, кодӧс авторыс быттьӧ Клим тшӧктӧм серти сиӧма Ольгалы да кодӧс Семуков тӧдіс кывйысь кывйӧ.

Мӧдлы мойвиин... Колин мен вежӧрӧ

Сьӧлӧм пытшкӧсам юралысь йӧлаӧн.

Бӧръя строкаяссӧ думсьыс лыддьӧдлігтыр и матыстчис Клим кӧлуй куйланінас. Ӧзтіс сигарет, дӧрӧмсӧ босьтіс киас, а гӧтырыс вӧлі нин платтьӧа. Найӧ кыпӧдчисны берегысь. Важ пос дорсянь лыаа туйыс кавшасьӧ чой паныд, сэсся вывтасінсяньыс и заводитчӧны йӧръяс, ортсысяньыс мичмӧдӧм-баситӧм лӧсьыдик керкаяс. Уна выль оланін сӧмын на панӧмаӧсь. Сэн и тан тыдалӧны йӧзлӧн вӧрасыс: ӧтияс зыр помысь небзьӧдӧны эжа, мӧдъяс ноксьӧны черӧн, коймӧдъяслӧн ставыс нин дась и прӧстӧ жӧдзӧны-гожйӧдчӧны ӧшинь улас. Гозъя восьлалісны орччӧн, корсюрӧ инмылісны гырддзаясныс, кыкнанныс тырӧмаӧсь асланыс мӧвпъясӧн.

— Клим, ӧд и миянлы эськӧ эз мешайтчы дачаыд, — первойысь кыпӧдіс верӧсыскӧд татшӧм сёрнисӧ Светлана. — Сюрас кӧ, позяс ньӧбны, а оз кӧ, со тай, вӧр пӧрӧдӧмсянь да эжа путкылялӧмсянь босьтчӧмаӧсь йӧзыс. Участок йывсьыс директоркӧд верма сёрнитлыны. — Ӧні вӧлисти кучкис юрас Светланалы, мый и Юрий Васильевичлӧн дачаыс тані жӧ, Моровоын. Эз тӧд сӧмын, кӧніджык. Директор ӧтарӧ кӧсйис вайӧдлыны татчӧ Светланаӧс, но позянлуныс эз вӧв: арнад гӧтырыс пырджык дачаас бергаліс, йӧзасьӧмысь полісны. Шыӧдчас кӧ Светлана директор дінӧ, Юрий Васильевич бытьӧн тшӧктас судзӧдны дачасӧ сӧмын татысь, и быд ногыс на отсалас. Светлана бара на ӧзйис кутшӧмкӧ выль эскӧмлунӧн, весиг нюмсер кыптіс чужӧмас.

— Деньганым оз тырмы дась дача вылас, ӧні ӧд донаӧн вузалӧны, — вочавидзис Клим. — Виччысьлам ӧти во, а местатӧ любӧй пӧраӧ сетасны. Удитам на дачаасьныд, сӧмын на заводитім овнысӧ.

— А вот тэ кольмӧм морт моз олан, быттьӧ чипан нисьӧ петук. Аски йылысь колӧ думайтны, а тэ? — нюмсерыс воши Светланалӧн. — Али вӧсни Ольгаыд юрсьыд оз петав?!

— Света, кут кывтӧ пинь саяд! — сувтовкерлӧмӧн ӧлӧдіс Клим.

— Немӧявны кута, тэ ног кӧ? Ог! — Светлана тӧдіс, мый верӧсыс некор оз кыпӧд сы вылӧ гӧлӧссӧ, сідзкӧ, позис шуавны медся дойдалана кывъяссӧ. А медся дойданаыс Климлы вӧлі Ольгаӧс омӧльтӧм. Дерт, и Светланаыслы позьӧ честь тӧдны — кӧть нин сыысь, мый верӧсыс немторйысь эз кӧрит сійӧс, мӧд батьсянь кага вайӧмсӧ на эз казьтыштлы ни. Ӧтиторйысь и мыжа Климыс Света водзас: ун йывсьыс Ольгалысь нимсӧ казьтывлӧ. Овлӧ и сідз, мый гӧтырсӧ Ольгаӧн шусяс. Весиг вольпасьын зыкӧ воласны таысь. Мый нӧ Семуков вермас вӧчны аскӧдыс, Ольгаыс сы сьӧлӧмын пукалӧ да. Гашкӧ, и вунӧдіс эськӧ, бур ног кӧ торйӧдчисны, но ӧд со кыдзи артмис: ӧта-мӧдӧс радейтігӧн олӧмныс торксис. Мӧд мужик кӧ, колӧкӧ, быть корсис гӧтырсӧ, шошаӧдыс ли юрсиӧдыс бӧр кыскис гортӧдзыс, но Клим и сыладжыка ёрччыштны абу велалӧма. Сэсся и, Семуков первойсӧ эз тӧд, кыдзи лои Ольгаыслӧн мунӧмыс. Чайтліс, сійӧ ас окота серти.

— Дась дачаыс кӧ сюрас, ме верма корсьлыны деньгатӧ мыйта оз тырмы, — ассьыс висьталіс Светлана.

— Коді удждас сы мындасӧ? — не то паныд, не то сӧглас вӧлі Семуков гӧтырыслӧн шуӧм вылӧ.

— Мый кӧть и Арсентий Иванович... Сэсся и тьӧща тэнад эм...

— Пенсионеръясыс? Яндзим тӧд, Света! — весьӧпӧрмӧныс чуймис и дӧзмис Клим. — Та кузя и вомтӧ восьтны эн лысьт.

— Кыдз кӧсъян...

* * *

Кык лун мысти Сусанна Матвеевна вуджис зятьыслӧн Эжваса квартираӧ. Веськыда кӧ: медсясӧ узьлыны, мед этшаджык мешайтчыны том гозъялы. Сусанна Матвеевналы лои кӧн бергӧдчыны. Комнатаыс, кухняыс и ваннаыс сы сьӧлӧм серти. Гашкӧ, оз на пыр некытчӧ удж вылас, Леночкаӧс тані кутас видзны, быдмыштас да. А ӧні ачыс на ветлӧдлас карӧдзыс, автобусъясыс тай частӧ и ӧдйӧ шывъялӧны. Сёрмас кӧ, узьмӧдчас нылыс ордӧ, дӧра пыдӧса крӧватьыс абу на и лёк вӧлӧма ӧтиыдлы. Тшак-вотӧс петӧм бӧрын Сусанна Матвеевна тентюковоса рӧдняыскӧд арбыд вотчис. Арсентий Ивановичӧс тшӧтш пражитӧм тшакнад пӧтмӧныс вердіс, корлывліс сійӧс ужнайтны Светлана ордӧ.

Челядь бара нин котралісны школаӧ, а Светлана эз пырав гороноӧ ни минпросӧ. Ас кежас колис да звӧнитліс гортсяньыс директорыслы, Юрий Васильевичлы.

— Здравствуйте, Светлана Евдокимовна! — трубка пыр кыліс тӧдса гӧлӧс. — Кыдзи здоровьеыд аслад, кагаыдлӧн?

— Пасибӧ! Миян ставыс бур, Леночка быдмӧ.

— Да, да, Леночка, сідзкӧ. А миян вот кыкнаныс пи.

— Юрий Васильевич, коймӧдыс тэнад ныв... — трубкаас шӧпкӧдіс Светлана. — Гӧгӧрвоин? Ныв, Леночка тэнад коймӧдыс...

— И та дыра чӧв олін? — кост мысти кыліс трубкаын, тыдалӧ, директор топӧдіс кабинетсьыс кык пӧвста ӧдзӧссӧ. — Ме жӧ шулі, вай, мися...

— Тадзсӧ бурджык лои и тэныд, и меным, — кыв шӧрас орӧдіс директорлысь гӧлӧссӧ Светлана. — Сэтшӧмторъяссьыд... семья кисьтӧмсьыд... начальствотӧ оз ошкыны, но тайӧ абу телефон пыр сёрни. Со бӧрддзис Леночка... Матыстла трубка дінас... Кылан?

— Кыла, зэв ёсь гӧлӧса. Вайлін эськӧ татчӧ.

— Ог лысьт.

— Мыйла?

— Щӧкаыс серти вермасны гӧгӧрвоны, мый тайӧ тэнад уджыс.

— Ладнӧ, мед лоӧ тэ ног. Кор локтан удж вылад?

— Коран кӧ, вежон мысти.

— Кӧть аски жӧ... Досвиданньӧ!

Светлана пуктіс трубкасӧ, малыштіс морӧссӧ: лӧньӧдіс чеччысь сьӧлӧмсӧ. Сувтіс зеркалӧ водзӧ: чужӧмыс вӧлі кисьмӧм пелысь кодь гӧрд. Сійӧ ӧні эз каитчы, мый эз пыр сэки гозъя кост олӧмӧ. Юрий Васильевичлӧн эм гӧтыр, кык пи. Юксисны кӧ, сылы, кӧзяиныслы, ӧдвакӧ мый вичмис. Куш киа верӧсыд, кодлӧн арлыдыс кык пӧв унджык Светланалӧн серти, сылы дарӧм эз ков. Ӧні, нелямын вит арӧснад, Юрий Васильевич молодеч кодь на. Кутшӧмӧн лоӧ сэк, кор Светланалы ӧкмас та мында арыс, сэк, кор нывбабалы воӧ мӧд томлун?

Эз, эз вермы Светлана ӧтлаасьны Юрий Васильевичкӧд. Быдтор кужӧ думыштны и артыштны тайӧ том нывбабаыс. Да и ӧні сылӧн юрыс уджаліс электронно-вычислительнӧй машина моз. Кутшӧм эськӧ лӧсьыд вӧлі олӧмыс, ладмӧдчис кӧ мамыс Арсентий Ивановичкӧд! Гашкӧ, ставыс на водзын? Светлана тӧдӧ, мый верӧсыс пыр радейтӧ Ольгасӧ. Да и пи на содтӧд эм. Мунас кӧ быттьӧ Климыс на дінӧ? Кыдз-мый сэки лоӧ? Да нинӧм оз ло, ставыс кольӧ ас местаас. Светланалӧн бур удждон, мамыслӧн тырмымӧн пенсия, а Леночкалы Клим кутас мынтыны алимент. Сэсся и оз помась мужичӧй рӧдыс Семуковӧн. Вӧччас-пасьтасяс кӧ Светлана, уна мужиклысь на юрсӧ кольмӧдас.

Оз-оз да и усьлӧ дум вылас Светланалы институтас велӧдчӧмыс. Уна студент вежавліс сэки сы вылӧ. Коймӧд курсын нылӧс кораліс асланыс группаса ӧти морт. Колльӧдчывлісны и окасьлісны, ветлывлісны театръясӧ, а мыйӧн паніс зонмыс гӧтрасьӧм йылысь сёрни, Светлана спеся керыштіс: «Пыркнит, дорогой, ышман рутӧ. Кызь арӧссянь дорны ассьым ки-кокӧс ог кӧсйы...» А ӧд зонмыс пӧшти став стипендиясӧ ассьыс видзліс Светлана вылӧ, гортас жӧ гижліс, велӧдча пӧ стипендиятӧг, ыстӧй деньгатӧ кыдз позьӧ унджык. Некымын кавалерӧс на бӧбйӧдліс Светлана, гашкӧ и, мӧдарӧ, асьсӧ кӧсйисны ылӧдны, но медбӧрти артмис сідз, мый сылӧн верӧсӧн лоис Климент Семуков.

Сэк, кор Эжва сулаліс меженьын

Лыжияс вылын, дадьяс да додьяс вылын, мороз-пӧльлӧн кӧдзыд лов шыӧн восьлаліс коми тӧв. Ольгалӧн батьыс, Семён Михайлович, кольӧм арнас помаліс курсъяс, сетісны сылы шофёрлысь удостоверение. Машинаыс, кисьмӧм пув рӧма «Запорожец», воис сэк, кор Сенялы чужан лунсяньыс матысмис куимсё квайтымын витӧд лун. Первой кадсӧ Семён Михайлович петавлывліс карса уличаяс вылӧ войяснас, мед ӧдйӧджык да унджык велавны машина дорас. Сэсся и, велаліс да, эз кут повны воча локтысь машинаясысь, эз кут несъявны сылӧн «Запорожецыс» местаысь вӧрзьӧдчигӧн да туйвежъяс вуджигӧн. А кор туйяс мездмисны лымйысь да йи подувсьыс, Цывунин первойысь сӧлӧдіс машинаӧ став семьясӧ и тӧвзьӧдліс Кӧрткерӧслань нуӧдысь трасса кузя. Семён Михайлович кӧсйис нулыны найӧс сідз шусяна Алёшино берегӧ, но сэтчӧ кежан туйыс вӧлі на ва улын и ковмис бергӧдчыны. Век жӧ ветлісны Визябӧж сайӧдз. Медъёна нимкодясис верӧснас и машинанас Нина Петровна.

Сійӧ воас карсаяс заводитісны нин весьӧпӧрны дачаясӧн, но Цывунинъяслы тайӧ висьӧмыс кыдзкӧ тай эз на кӧвъясь. Тшак-вотӧса пармаӧс Семён Михайлович лыддьывліс медгажа дачаӧн, а Алёшино берегӧс — шойччан керкаӧн. Тувсов ытва дырйи сэтчӧ веськавны он вермы: Эжваыс ойдӧдӧ берегъяссӧ, юыс матысмылӧ мир туй насыпь дорӧдз. А кор быгъя Эжва ямас да шливкнитчас-водас аслас нэмӧвӧйся зыбка-потанӧ, лэбачьяслӧн сьылӧмӧн да йӧзлӧн варов гӧлӧсӧн бара тырас чужан мулӧн тайӧ ичӧтик пельӧсыс. Цывунинъяс водзті волывлісны татчӧ суседлӧн автомашинаӧн. Ӧні жӧ лоис ас транспорт. Та вӧсна и Семён Михайлович выль гожӧмсӧ виччысис аслысног кыпыда.

Алёшино берегӧс позис шуны и пляжӧн, но век жӧ сійӧ торъяліс карбердса пляжъясысь. Ю кывтчӧсланьыс берегыс лыаа, неуна ылыстчан кырсяньыс, и син водзад воссяс ловъя дзоридзьяса паськыд эрд. Сувтан эрд вылас, видзӧдлан енэжсяньыс кок улӧдзыд, и лолыд сувтлӧ нимкодьыдла: со кутшӧм мича миян чужан муным! Кузь турун ылькниттӧдз шойччысьяс татысь вотӧны пон кыв моз нюгыльтчӧм шомкоръяс. Зільджыкъяс чукӧртӧны тӧвбыд кежлӧ: лэдзасны яй посньӧдлан машинка пыр, сок артмытӧдзыс шамраласны, ёна солаласны, пуктасны кӧдзыдінӧ, и оз тшык. Шыдын аслыспӧлӧс кӧр сійӧ сетӧ. Ю катыдланьыс кыр йывсяньыс и заводитчӧ туруна эрдыс. Шойччысьяс сэтчӧ сувтӧдалӧны ассьыныс палаткаяссӧ дзик берег пӧлӧныс. Мукӧд пӧръяыс палаткаяса кар кодь лолӧ тані. Дӧра керкаяссӧ медсясӧ зэвталӧны найӧ, кодъяс локтӧны войколӧн, медым вуграсьыштны да чӧсмӧдлыштны семьясӧ бипур весьтын пуӧм юкваӧн.

Ӧдйӧ лэбовтӧ гожся войыд. Да оз и пемдыв прамӧясӧ: рытъя кыаыс быттьӧ оз и дугдыв асъя кыаыскӧд окасьӧмысь. Лыа вылас бипуръяс чусалӧны. Вӧр діас косьмӧм пу вожъясыс тырмымӧн, сэсся и берег пӧлӧныс кузя нюжвидзӧ эновтӧм бона, сійӧс черӧн чальдӧдалӧны, кос пленӧкнас и ломзьӧдчӧны. Вытьыд ывлаад ыджыд, пыр мыйкӧ пинь улад колӧ.

Шондіыслӧн ӧкрӧметь донавтӧдз шойччысьяс гожйӧдчӧны сылӧн кӧсӧй югӧръяс улын, том и пӧрысь, челядь и. Тані он кыв сӧт ни мат, туплясьысь тыртӧм вина сулея он аддзы ни. Бур войтыр сідзсӧ, быд сикас мыгӧраыс, торъя нин нывбабаяслӧн тешкодь тэчасныс. Ӧтияс гӧгрӧс бӧчка кодьӧсь, вывтіджык госсялӧмаӧсь, кекуртчынысӧ муртса вермӧны; мӧдъяс, арлыд вылӧ видзӧдтӧг, бугльӧс комлӧн кодь топыд яяӧсь, ворсӧны бадминтонӧн, и морӧсныс весиг оз сыркмун. Пинькырӧса мортӧс татысь он аддзы, кылан сӧмын шмонь да серам.

Купайтчыны, дерт, лютджыкӧсь томджыкъяс. Нывбабаяс и мужикъяс уялӧны, ва ньылыдсӧ лыа юрӧдзыс кывтлӧны. Муртса вӧрӧдыштан кияснад, мед кутчысьны веркӧсас, а визулыс ачыс сэсся нуӧ. Кор юыс сулалӧ аслас меженьын, сійӧ шоныд да сӧдз, сӧмын «Заря» теплоходлӧн шывкнитӧм бӧрын гызьыштлӧ, берег дор лыаыс вӧрзьыштлӧ.

Йӧзыс тані оз сӧмын лун-вой сёйны, но и вынмӧдчӧны, нимкодясьӧны уна рӧма ловъя мусернас. Лун шӧрнас, кор шондіыс веськыда ӧшйӧ юр весьтад да чеплясьӧмӧн сотӧ сьылітӧ, палаткаясӧ либӧ вуджӧр сайӧ дзебсьылӧны, пӧсь чай сэн упкигтыр юӧны. Чайтӧ уна верман юны, пӧсьнад ӧдйӧ бӧр петӧ да.

Абу ылын тасянь и тшакӧн-вотӧсӧн озыр мутшкӧс вӧрыс. Пыралан кӧ сэтчӧ, пумӧн-пражитмӧн тшакыд век на сюрӧ. Арнад нопъя войтырыд тырыс сэні лоӧ, первой чӧд да чӧдлач кутасны вотны, сэсся пув да турипув. Эма воясӧ озыр на овлӧ парманым.

Вӧлі июнь квайтӧд лун, вӧскресенньӧ. Асывсяньыс ни ӧти кымӧр чир абу енэжас, мавтӧ-пӧжӧ шондіыс. Цывунин гозъя да Ольга нылыс журӧдісны Алёшино берегӧ. Сеняӧс колисны Митрофановна ордӧ. Семён Михайлович сувтӧдіс машинасӧ пашкыр вожъяса пожӧм дорӧ, вуджӧр сайӧ. Йӧзыс берег тырыс нин, чусаліс ӧти бипур, тыдалӧ, войколӧн чери кыйысьяслӧн на. Эня-ныла кыр йылас меститчисны, тӧвру улӧ. Мамыс сувтіс шондіыслы мышкӧн, морӧс вылас кияссӧ гут кок моз кресталӧмӧн заводитіс видзӧдны кытчӧкӧ мӧдар берегас. Ольга ӧтьведайтыштіс орччаяссӧ, та пӧрйӧ ёна тӧдсаяссӧ эз казяв. Сэсся мамыс дорӧ жӧ сувтіс. Эня-ныла пӧшти ӧтсудтаӧсь, мамыс абу жӧ дурк тэчаса, лишнӧй гос-яйтӧм. Ольга нюмыртыштӧма вомсӧ да краситӧм чушъясыс кажитчӧны пӧльтчыштӧмаӧн, коскыс кодзувкотлӧн кодь вӧсни: друг кӧ копыртчас, и чегны вермас. Ныв кодь на и эм Ольгаыс, кыдз сӧмын новлӧдлӧма кагасӧ та вӧсняыс. Киас чайника да ведраа воис Семён Михайлович — дзор гӧна морӧса, карандаш кодь веськыд да вӧсни кокъяса, быгалӧм лӧз шортыа.

Кодсюрӧ босьтчисны пестыны чусалысь бипурсӧ. Цывунинъяс сэні жӧ шуисны чай пузьӧдны да чериа консервысь юква пуны. Семён Михайлович ветліс вӧр ділань, локтіс моздор тырыс сісь потш помъясӧн да резювъясӧн. Ольга босьтіс капрон ведрасӧ, котӧртіс юлань. Пидзӧсӧдзыс келӧмӧн сійӧ кӧсьмовтіс ведрасӧ, сэсся чукйӧн гумовтіс васӧ, коді видзӧднысӧ кӧть и сӧдз, но сулӧдыштан да неджӧгалӧ жӧ. Нина Петровна босьтчис картупель весавны. Ӧдъя бипур весьтад быдтор регыдӧн пузьӧ. Юӧны-сёйӧны чукӧрӧн-чукӧрӧн жӧ. Вунӧдчин кӧ сов ли, пань ли босьтны, сюрас татысь. Сёйсьӧм бӧрын нывбабаяс дозмук мыськалӧны, мужикъяс кыр йылӧ куритчыны нюжгӧдчасны. Челядь берег пӧлӧныс ризъялӧны, киколясьӧны, коясьӧны ваӧн. Сё майбыр жӧ нин тані верстьӧлы и челядьлы! Мужикъяс, кылӧ, гырысь проблемаяс нин решайтӧны.

— Мыйла эськӧ тайӧ берегас, буретш татчӧ, не стрӧитны шойччан керка, — шуӧ ӧти.

— Профилакторий сямаӧс позьӧ, дерт, стрӧитны, — шыасьӧ мӧд. — Мед эськӧ шойччыны и бурдӧдчыштны позис. Мый морла нӧ гожӧмнас лунвылӧ муннысӧ? Дзик нинӧмла. Ӧтчыд, правда, гӧтыркӧд ми ветлім Чёрнӧй море берегад. Лыа вылас сы мында йӧзыс ляскысясны, мый некытчӧ тувччыны. А миян ӧд мый — майбыр! Вод любӧйлаӧ да и пӧжсьы пӧттӧдзыд, кӧсъян — купайтчы, кӧсъян — вугрась...

Мужичӧйяслӧн гӧгӧрбок ёна нин пӧжсьӧма-гӧрдӧдӧма: чуткан кӧ, и сигаретыд ыпнитас. Нывбабаяс шляпа пысалӧмны юраныс, мышкунысӧ чышъянӧн вевттьӧмны. Найӧ кужӧны сотчӧмсьыд асьнысӧ видзны.

Ольга паськыд лэбъя идзас шляпаасис, сьӧд ӧчкиасис, шуис берег пӧлӧныс ветлӧдлыштны. Ю катчӧсладорса вӧр ді саяс пӧ вуджала. Тайӧ вӧр діыс паськыд кушинсӧ быттьӧкӧ юкӧма кык вежӧс вылӧ. Вӧр саяс йӧзыс тырыс жӧ. Мича палаткаяс сэтчӧ унаӧн зэвтӧмаӧсь. Мам-батьыс посни челядьсӧ луннас сэні узьтӧдӧны. Ольга ю кырланьыс сетчис. Видзӧдліс лыа кӧсаланьыс, и шемӧс босьтіс: сысянь неылын киас фотоаппаратӧн сулаліс Вадим Громов. Водзсянь и боксянь босьтӧмӧн сійӧ снимайтіс гӧрд купальника томиник нылӧс. Налысь сёрнисӧ Ольга эз кыв, но сылы жаль лои тайӧ тӧдтӧм нылыс. Гашкӧ, медсясӧ, сы вӧсна, мый тошсялӧм ёсь пиня сирыс кокниа вермас ньылыштны югыд сьӧма ичӧтик кельчисӧ. Ньылыштны сідз жӧ, кыдзи коркӧ ньылыштіс Ольгаӧс. Ӧні, тайӧ здукас, Ольга кыліс асьсӧ эз шудтӧм дӧваӧн, а вӧльнӧй лэбачӧн, шуда нывбаба-мамӧн, кодлӧн эм вунлытӧм муса пи — Сеня. Ольга ылыстчис берегысь, и эрд выв дзоридзьяс нетшкигмоз веськӧдчис мамысъяслань.

...Еджыд рӧмӧн дзордзалісны льӧм да пелысь пуяс, сэсся тӧлыс нӧбӧдіс дзоридзьяссӧ. Коркӧ арнас на местаын сьӧдӧн да гӧрдӧн ӧзъясны юмов льӧм да синтӧ пӧртмӧдана шома пелысь. Ичӧтик Сеня котраліс нин чукляник кокӧньяснас, ёна нин ватолитіс, дугӧдісны чурскыны мам морӧссӧ.

Во чӧжнад быдмис и Леночка, велӧдчис ветлыны кокӧн, шуаліс «ма» — мама пыдди, «па» — папа пыдди, «ба» — бабушка пыдди и шоча эновтчыліс резина нёньысь-пустышкаысь. Сусанна Матвеевна унджык кадсӧ колляліс карын внучкаыскӧд. На ордӧ пыравлывліс Арсентий Иванович, коді ӧні оліс дзик ӧти лачаӧн: лунысь-лун виччысис писӧ, Николайӧс.

Му вылас медся шудаӧн лыддис асьсӧ Анфиса. Отсаліс-ӧ Нальчикса курортын бурдӧдчӧмыс, али воис кадыс, да лӧсяліс вирныс Борискӧд, — сійӧ виччысис кагаӧс.

Эз вермы норасьны аслас олӧмӧн и Светлана, коді кага быдтан став тӧждлунсӧ ӧшӧдіс мамыс вылӧ.

Эз вӧв инас Климент Семуков: вежон мысти сійӧс мӧдӧдӧны Карелияӧ тӧдмасьны налӧн кодь жӧ предприятиелӧн удж опытӧн да выль оборудованиеӧн, мӧд ног кӧ, книжно-журнальнӧй бумага лэдзан сэтчӧс технологияӧн. Таӧдз вӧлі ЛПК-са рабочӧйяслӧн, инженерно-техническӧй работникъяслӧн уна йӧза собрание. Сэні сёрнитіс предприятиеса директор, коді висьталіс комплекслӧн аскиа лун йылысь, сылӧн водзӧ сӧвмӧм йылысь. Семуковлы мӧрччисны кывъяс, мый Эжва вывса гигант воысь-во кутас содтыны ассьыс вынйӧрсӧ, лоӧ пыртӧма уджӧ бумага вӧчан выль машинаяс. Ӧти машинаыс кутас лэдзны кӧкъямыс метра пасьта бумага — пӧшти сы ыджда жӧ, мыйта Сыктывкарса шӧркодь уличалӧн пасьтаыс. Сійӧ жӧ машинаыс быд сутки кутас сетны продукциясӧ сы мында, нюжӧдны кӧ веськыда, то помсянь помӧдз йитас Сыктывкарӧс Москвакӧд. Та мында бумага быд сутки! И медым збыльмӧдны тайӧ могъяссӧ, колісны ассьыныс делӧсӧ тӧдысь да радейтысь йӧз. Со и шуисны Семуковлы, мый кызь лунся тайӧ ветлӧмыс лоӧ квалификация кыпӧдан курсъяс кодьӧн. Мукӧд кӧ, радлісны татшӧм командировкасьыс, а Климлы эз вӧв йӧмкӧ сьӧлӧм вылас, кӧть и кӧсйысис. Светланалы та йылысь висьталіс туйӧ петтӧдз кык лунӧн водзджык, чайтіс на, мый вежсяс думыс и чуйдас мӧдӧдны асланыс бригадаысь кодӧскӧ мӧдӧс. Гӧтырыс но ни да, сӧмын юаліс: «Висьтав, мый босьтан сьӧрсьыд. Гашкӧ, мыйкӧ пеславны ковмас?» Гортсьыс петігӧн коса прӧщайтчигӧн Клим шуис, воа пӧ тӧлысь мысти.

Семуков лэбзис Петрозаводскӧ Ленинград пыр. Пулково аэровокзалын самолёт виччысигӧн сылӧн дум вылӧ бара на усис Ольгаыс, Ольгалӧн чож ордын узьӧмыс. Сійӧ здукъясыс Климлы вӧліны шудасьыс ӧтиӧн.

Николай

Субӧта асылӧ Арсентий Ивановичлы вайисны телеграмма. Сійӧс мӧдӧдӧма пиыс Москвасянь: воа пӧ сэтшӧмтӧ рейсӧн. Куликов видзӧдліс часі вылас: самолётыслӧн вотӧдз куим час на. Ок кутшӧм дыр! Босьтіс бумагаторсӧ и аслас ылькйысь радлунӧн юксьыны лэччис Сусанна Матвеевна дінӧ, коді зятьыслӧн мунӧм бӧрын узьліс нылыс ордын.

— Николайсянь... телеграмма... Муса пиӧй воӧ... — Арсентий Иванович бумагасӧ первой мыччыліс Сусанна Матвеевналы, сэсся чургӧдіс Светланалы: «На, лыддьы гораа!»

— Ӧтнасӧн? — виччысьтӧг артмис Светланалӧн.

— Ӧти кырымпас тай-а. — Куликов ӧтарӧ чышкаліс нырбордъяссьыс пӧсьсӧ, синкымъяссӧ кӧрлӧмӧн частӧ видзӧдлывліс телеграмма вылӧ, сэсся шуис: — Светлана, ло талун ме ордын кӧзяйка пыдди. Пызан колӧ лӧсьӧдны воигкежлас... Ми мамыдкӧд нянькаавны кутам, и тэныд тшӧтш отсасьны. А? Эн ӧткажит, Света. Босьтам Леночкатӧ и каям миянӧ. Но, кыдзи, Сусанна Матвеевна?

— Кутшӧм сёрни вермас лоны, Арсентий Иванович, та ыджда радлун тэнад да! — сьӧлӧм сетіс Сусанна Матвеевна.

Куликов зепсьыс перйис уна вежӧса папушасӧ, торйӧдіс шаракылысь вит даса, мыччис Светланалы:

— Ньӧб став медчӧскыдторсӧ. Праздник ӧд талун менам, календарын пасйытӧм праздник.

Арсентий Иванович корис такси, самолёт воигкежлӧ муніс аэропортӧ. Светлана ставторсӧ лӧсьӧдӧм бӧрын лэччис аслас квартираӧ вежсьыны. Сулаліс гожйӧдчан поводдя, аски кӧ лоӧ талунъя кодь жӧ мича, то Светлана лунтыр кутас пӧжсьыны лыа вылын.

Аэровокзал ӧшинь улын пӧся да дыр топӧдчылісны ая-пиа. Николай батьыслӧн кодь жӧ паськыд, но сунтоладжык пельпома, ыджыд да стройнӧй, кыз ворча ӧчкиа, офицерскӧй паськӧма. Ӧта-мӧдыслы мышканыс тапкӧдігтыр батьыс шуаліс:

— Дона пи тэ менам... Вот и воин... Эг нин чайтлы кольны бӧръя лунъяссӧ... Шойччыштан, и лэбзьылам мамыдлӧн гу вылӧ... Дзолядырся ёртъясыдкӧд аддзысьлан и...

— Сӧмын эн вись батьӧ-а. Ме пыр кежлӧ вои, ставсӧ удитам вӧчны, — сьӧкыд чемодансӧ ачыс босьтіс Николай.

— Здоровье вылӧ ог норась, да вот нинӧм вӧчтӧмсьыс пӧгиб. — Ая-пиа веськӧдчисны такси сувтланінӧ. — Бур, мый шань йӧзкӧд дружитчи. Воам да тӧдмасян накӧд, эня-ныла, нылыслӧн кага эм, Леночкаӧн шуӧны. Жаль, мый верӧсыс, Климыс, оз ло миянкӧд ӧти пызан сайын, Карелияӧ мунӧма, командировкаӧ. Эня-нылаыс каганас миянын пукалӧны, виччысьӧны кӧнкӧ. — Унджык зілис висьтавны батьыс, мед водзвыв тӧдіс пиыс на ордын пукалысь йӧз йылысь.

Такси вайӧдіс Куликовъясӧс пос помӧдзыс. Светлана сулаліс балкон вылын, виччысис ая-пиалысь воӧмсӧ. Сусанна Матвеевна дзӧбильтігтыр сёрнитіс Леночкакӧд, быд ногыс меліаліс сійӧс.

— Здравствуйте! — пырӧмӧн тшӧтш нимкодя чолӧмасис Николай, пӧся топӧдліс кияссӧ Сусанна Матвеевналысь и Светланалысь, вылӧ-вылӧ кыпӧдліс Леночкаӧс. — Лоам тӧдсаӧсь: Николай.

— Шойччыштан али пыр жӧ пызан сайӧ? — юаліс батьыс, сэсся восьтіс гардеробсӧ, перйис сэтысь гожся руд гач да лӧза-гӧрд чутъяса еджыд дӧрӧм, пыртіс пыді жыръяс, тшӧктіс вежсьыны Николайӧс: тайӧн пӧ озджык пӧсь ло.

— Пап, ме эг мудз. А кынӧм и збыльысь сюмалӧ.

Пызансӧ вӧлі дасьтӧма дор жырйӧ. Арсентий Иванович и ачыс на эз тӧд, кутшӧм сёянӧн вердас Светлана. Ставныслӧн пуксялӧм бӧрын вайис сійӧ ыджыд миска тыр окрошка. Быдӧнлы куим дар пуктіс джумъя тарелкаясӧ. Ӧвтыштіс чӧскыд дукӧн. Эз ӧд весь старайтчы том кӧзяйка: корсис и ӧгурцы, и лук турун, и укроп, и кӧчан, и калбас, и чипан кольк. Ставторйыс тырмымӧн вичмис ырӧш пиӧ. Светлана веськаліс мамыса-Николая костӧ и ӧтарӧ поліс гӧстьлы тӧдлытӧг инмӧмысь.

— Чӧскыд и окрошка вӧчӧмыд, ещӧ содты, — сьӧлӧмсяньыс шуис Николай, кушмӧм тарелкасӧ мыччис Светланалы.

— На здоровье! — нимкодь лои Светланалы и воддза сертиыс на унджык чӧвтіс окрошкасӧ.

— Пасибӧ, — аттьӧаліс Николай и меліа кыпӧдіс синъяссӧ кӧзяйкалань. Вӧлисти тырвыйӧ вочаасьлісны налӧн видзӧдласъясныс, Светланалӧн весиг ёкмуні сьӧлӧмыс. А Николайлы тайӧ здукыс кажитчис сэтшӧмӧн, быттьӧ пыраліс пыдӧстӧм тыӧ купайтчыны да бӧр петіс косӧн. Казяліс, тыдалӧ, синмасьӧмнысӧ Сусанна Матвеевна и ковтӧг кызӧктіс, шуис сэсся:

— Зять миян радейтӧ жӧ окрошкатӧ, гожӧмнад медчӧскыд сёянтор пӧ. Споринаыс ырӧша сёяныдлӧн ыджыд.

Светлана кӧть и гӧгӧрвоис мамыслысь мудера шуӧмсӧ, но сылӧн синъясыс нӧшта на ӧгравны кутісны Николай вылӧ, быттьӧ абу на аддзылӧма мужичӧйуловсӧ. Зонлы сьӧлӧм вылас, тыдалӧ, кӧсйис воӧдчыны первой аддзысьӧмсяньыс. Верӧса и кагаа нывбабаыдлы абу кокни татшӧмторсӧ вӧчны: этатшӧм зон водзад асьтӧ кутны сідз, быттьӧ тэнӧ некод на эз малыштлы и ачыд на некодкӧд эн кутчысьлы. А тадзисӧ вермӧны вӧчны сӧмын мортлӧн синъясыс, кодъяс сяммӧны висьтавны ёна унджык кывъясӧн шуӧм серти.

Кужӧма вӧччӧдны асьсӧ Светлана: кӧрӧм коска еджыд платтьӧыс быттьӧ сибдӧма сы вылӧ, быд мыльктор и гурантор тӧдчӧ водзладорсяньыс и бӧрладорсяньыс; мыш вылас павгысьӧм пушыд юрсисӧ, мед эз павъяв, юрдзиб бердтіыс сьӧд лентаӧн гартыштӧма. Шоч ловгӧна кок пӧкъясыс гожъялыштӧмаӧсь, сойясыс и.

Окрошка бӧрад сэсся консервысь дасьтӧм сёянсӧ некод эз и чуткыв. Пукавлӧны да кад тӧдлӧны. Сусанна Матвеевна чеччис пызан сайысь, Леночкаӧс босьтіс моздорас: ывлаӧдыс пӧ ветлӧдлыштам. Светлана гартовтіс кос гӧгӧрыс гортсьыс вайӧм водздӧрасӧ, босьтчис идравны пызансӧ.

Ая-пиа пызан сайсьыс эз на вӧрзьӧдчывны, корисны и Светланаӧс пуксьыны.

— Сёрмин, Николай... Со кутшӧм шань кӧзяйка эськӧ вӧлі миян, — збыль-ӧ, аттьӧ ради-ӧ шуис Арсентий Иванович, ачыс юрсӧ пӧлыньтӧмӧн видзӧдіс том нывбабалӧн шыльыд чужӧм вылӧ, содтіс: — Ныв кодь меным тэ, Светлана... Став сьӧлӧмсянь шуа.

— Аддза нин, пап, мый сёрми...

Светланалӧн петӧм бӧрын дыр варовитісны ая-пиа. Орччӧн пуксьӧмӧн видлалісны кыз альбомъяссӧ, листалісны асланыс олӧмысь кольӧм лист бокъяссӧ. Сэсся и Сусанна Матвеевнатӧг да Светланатӧг керка пытшкӧсныс шуштӧмкодь лои. Погона китель зепсьыс Николай перйис сигарет пачка да зажигалка, петала пӧ пос помӧдз куритчыны. Батьыс эськӧ и керкаас тшӧктіс куритчыны, но пиыс ачыс эз кӧсйы тані тшынавны. Сідзи нин со пӧдыштӧ батьыс. Николай, дерт, эз сӧмын куритчӧм вӧсна пет ывлаӧдзыс, поскӧдыс лэччиг-кайиг, гашкӧ, и Светланаӧс на паныдалас. Кузь лоӧ рытыс, оз кӧ аддзысьлы сыкӧд. А паныдасяс кӧ, корас ветлыны гуляйтыштны паркӧ либӧ ывлаас сідзи шӧйтыштны. Мый шуас та вылӧ Светланаыс — сійӧ и лоӧ сысянь веськыд кывйыс. Оз кӧ кӧсйысь, Николай оз ӧбӧдитчы таысь. Батьыс кӧ ныв туйӧ пуктӧ, то сылы мед чой пыдди лоӧ дай. Локтӧм бӧрас и Климкӧд сэсся дружитчасны, мотора пыж ньӧбасны да чери кыйны на ӧтлаын кутасны ветлыны. А уджавны редакцияӧ вӧзйысяс. Военнӧй округса газетын йӧзӧдлӧм висьтъяссӧ да кывбуръяссӧ сьӧрсьыс вайис. Омӧльӧсь кӧ вӧліны, портретӧн эськӧ эз сетавны сылысь гижӧдъяссӧ. Сигаретыс куритсис, пырны нин колӧ. Сусанна Матвеевна абу жӧ ывлаас, сідзкӧ, ставныс гортасӧсь. Сідз эз и паныдась Светланакӧд, а на ордӧ пыравны некутшӧм помкатӧгыд абу жӧ лӧсьыд. Телевизор дорын ковмас коллявны рытсӧ.

Светланалӧн войбыд сӧмын юрлӧсыс узис, ачыс муртса и ойбыртыштліс. Лӧсьыд и лӧсьыдтӧм думъяс волісны. Ӧнія моз некор на эз жалитлы Климӧс. Эз аддзы тайӧ бур мортыс Светланакӧд шудсӧ ни муслунсӧ, кӧть верӧсыс нинӧм сэтшӧмсӧ эз петкӧдлы. Мӧдарӧ на, быдтор зільӧ вӧчны гӧтырыс ног. Гашкӧ, збыльысь колӧ помка корсьны, мед Климыс муніс Ольга дінас? Мыйла нӧ падвежӧнсӧ сувтны, кор Семуковыс сы мында бур нин вӧчис Светланаыслы. Ольга вӧсна жӧ и Светлана оз вермы тыр-бура радейтны верӧссӧ. Торъя нин бӧръя кадас кӧдзалӧмыс тӧдчӧ. Ӧдвакӧ кодныскӧ помнитӧны, кор бӧръяысьсӧ окыштчылісны, узьлӧны эськӧ ӧтлаын да.

Сэсся и Николай сатшкысис Светланалӧн вежӧрӧ. Со тай коді вӧлӧма сылӧн олан гажыс! Мыйла нӧ эськӧ, ныланӧ, та мында нин ӧшыбкасӧ вӧчин аслад олӧмын? И медыджыд ӧшыбкаыс — сетчин Юрий Васильевичлӧн мелілунлы, сылӧн чинлы! Дерт, тайӧ тэнад делӧ, но ӧні нин со аслад вугырӧ кӧсъян пысавны Николайӧс...

Водз быйкнитӧ гожся шондіыд, муртса кыпӧдчас енэжтасас и таркӧдчӧ нин югӧръяснас ӧшиньясад: чеччы нин пӧ, тырмас стынитны-узьнытӧ! Но карса йӧзыд абу сиктса кодьӧсь, шойччан лунъясад серам петтӧдз узьӧны. А мый эськӧ водза-водзсӧ и вӧчасны, пес ни ва оз ков пыртны, скӧтӧс сёӧдны ни. Тшак вотан пӧраӧ Белӧй Борӧ мунысьяс сӧмын унсӧ водзджык пальӧдӧны, тэрмасьӧны первой теплоходӧ веськавны. Шонді петӧм бӧрас унмовсис Светлана. Кратайтчыны кӧ кутас Леночкаыс, ыджыд мамыс чеччылас да лӧньӧдас, резина нёня бутылка помысь вердас и. Кӧкъямыс час дас вит минутын республиканскӧй радиоса диктор юӧртіс поводдя йылысь. Сэки и садьмис Светлана, ун йывсьыс на кыліс: лоӧ пӧ этша кымӧра поводдя, корсюрӧ зэрас да гымалас, Сыктывкарын луннас кызь сизим градус шоныд, кар дорын валӧн температураыс кызь кык градус. Светлана нёдзласьыштіс ымзігтыр, тыдалӧ, эз на кӧсйы чеччынысӧ, но дыр куйлӧмысла коскыс нин мудзӧма.

— Мам, ме талун гожйӧдчыны ветла, — очсалігтыр шуис сійӧ, восьтіс дзирйыв кухня ӧшиньяссӧ. Лёзь юрсӧ гоньгӧдіс ывлаас и казяліс сэсь Николайӧс, коді куритчигтыр ветлӧдліс ӧтарӧ-мӧдарӧ.

— Мунан кӧ йӧз дінӧ, куж асьтӧ кутны, — велӧдана шуис мамыс, но нылыс немтор эз кыв, сылӧн став лолыс вӧлі тырӧма Николайӧн. И сэки Куликов ачыс чатӧртчыліс мӧд судталань, пыр и казяліс Светланаӧс да лэптыштліс кисӧ, юрсӧ гогнитіс: здравствуй пӧ.

Светланалы телепит лои ӧдйӧджык петны ывлаас, а то кытчӧкӧ мунас Николайыс, да сы мында и аддзылан. Чукӧртіс гожйӧдчан кӧлуйсӧ, пасьталіс восьса кӧлыса шабді дӧра платтьӧ, тэрыба нуръясис, шыльӧдіс юрсисӧ да пемыдгӧрд помадаӧн мавтыштіс вом доръяссӧ, сэсся вӧлисти мӧдӧдчис. Посводз ӧдзӧссӧ восьтігӧн нин шуис:

— Леночкатӧ эн тшыгйӧд, мам. Ме лунтыр ог ло.

— Каганад эськӧ мунін... Тоторкатша моз асьтӧ кутан... — ропкӧдчис мамыс, Арсентий Иванович ордын тӧрытъя пукалӧмыс пыр на тӧд вылас вӧлі да.

— Ылӧдз мӧдӧдчин, Светлана? — водзджык юаліс Николай, коді пыр на сулаліс пос помас.

— Гашкӧ, ветлан тшӧтш? Купайтчам, лыа вылын гожйӧдчам... — плешсӧ кӧрлӧмӧн лыддьӧдліс Светлана. — Тӧдмасян сэн кутшӧмкӧ кралякӧд, кӧсъян кӧ быттьӧ.

— Тӧдмасьӧм кузя... ог тӧд, но ветлыны, дерт, позьӧ. Нӧрӧвитлы, ме бӧра-водз. — Николай котӧрӧн сор кайис пос кузя.

Светлана пуксис вуджӧрсайса скамья вылӧ. Куликов бӧрсӧ петіс минут дас мысти. Ӧтар киас лётйӧдліс пӧльтчыштӧм дӧра сумка, мӧдас, чуняс пысалӧмӧн, кутіс ключ. Светлана тӧдіс тайӧ кык тошка ключсӧ: дачаса керка томансьыс, но нинӧм эз шу, кутіс виччысьны, мый мӧвпыштӧма Николайыс.

— Извинит, Светлана, мый маниті тэнӧ, — шуис сійӧ. — Думышті ветлыны дачаӧ, ме сэн некор на эг вӧвлы. Батьӧ висьталіс, кыдзи воӧдчыны сэтчӧ.

— Арсентий Ивановичыс нӧ оз мун али мый?

— Давленьӧ вылас норасьӧ. Ӧтнамӧн муна, такси вот кори. Ветлам, абу кӧ дыш...

— Пола тай быттьӧ.

— Мыйысь?

— Аддзыласны, лишнӧй сёрни лоӧ, — яндзим вӧлі пырсӧ кӧсйысьны да пыксьыштіс мӧдыс.

— Тэ мун эстчӧдз, орчча керка дорӧдзыс, сэні и босьта тэнӧ, мӧд ног кӧ, нелегальнӧ сӧлан.

— Николай, збыльысь ӧд пола. Тэ гӧтыртӧм, ме верӧса нывбаба...

— Грекӧ вӧйӧмысь, сідзкӧ, полан.

— Ог. Тэнӧ грекӧ вӧйтӧмысь...

— Ме, колӧкӧ, тэысь на грешнӧйджык. — Куликовлӧн тайӧ кывъясыс чуймӧдісны Светланаӧс, кодлы ӧні кажитчис, быттьӧкӧ тайӧ ӧчкиа том мортыс кыськӧ удитӧма нин тӧдмавны сылысь олӧм-вылӧмсӧ. Эз сӧмын чуймӧдны, но и шензьӧдісны Николайлӧн тайӧ кывъясыс Светланаӧс: «Гашкӧ, Куликовыс бабник да?»

— Ладнӧ, ме эстӧні автобус сувтланінас лоа, — сӧгласитчис сійӧ. — Дачаад ми вӧвлім нин, тӧда кыдзи машинанас сибӧдчыны.

Эз дзик ӧшинь улӧдзыс пырны таксинас. Водзӧсӧ пӧ нырӧкӧсь туйыс, подӧн мунам, шуис Светлана и веськаліс Николай водзвылӧ. Со и ковмис мичаджыка да кокниджыка тувччавны, ловнас ӧд кыліс, кыдзи зонмыс видзӧдалӧ сійӧс юрсянь кокӧдзыс, донъялӧ сылысь быд вӧрас. Куликов эз и тӧдлы, кыдзи воисны пос помас.

— Йӧр пытшкас быд турун сі — тайӧ тэнад собственность, — Светлана перйис сумкасьыс паськыд лэбъя дӧра шляпа, вевттис доналӧм юрсӧ, сэсся корис кытшовтны кӧзяинсӧ керка гӧгӧрыс. — Со эсійӧ — сарай, орччӧныс туалет. Эстчӧ пывсян позьӧ лэптыны, — Светлана сёрнитіс сідз, быттьӧ ачыс вӧлі кӧзяйкаыс да ассьыс овмӧссӧ петкӧдліс бокӧвӧй мортлы.

Ывлаыс вӧлі шондіа, но кутісны шочиника гылавны гырысь да шоныд зэр тусьяс. Лунвывсянь первой муніс тӧв нырӧн неыджыд кунӧр, сы бӧрся сьӧкыда кыпӧдчис чарда-гыма кымӧр. Сійӧ нёйкмӧдіс енэж джынсӧ, сэсся ӧтарсянь и мӧдарсянь шевгӧдчис небеса пасьтаыс. Дзикӧдз саялісны шонділӧн син лысъясыс, и ывлаыс пемдіс. Юр весьтын кутіс трачкакывны, быттьӧ кодкӧ пестіс сэтчӧ сирӧд чуркаясысь бипур. Сылӧн ӧзйысь киньыс лэбаліс ӧтарӧ и мӧдарӧ, югзьӧдліс керка пытшкӧссӧ.

— Гожйӧдчытӧг колим, Николай, — не то радлун, не то жалитӧм тӧдчис нывбабалӧн гӧлӧсын. Сійӧ вевттяліс комнатасьыс став югъяланторсӧ, пыдӧдз йӧткыштіс пач задвижкасӧ, — поліс гымньӧлӧн лыйӧмысь. — А тэ он пов?

— Ме нинӧмысь ог пов... Весиг со верӧса нывбабаӧс лысьті вайӧдны. — Николай пӧрччис дӧрӧмсӧ, тадзисӧ ыркыдджык, а то некымын лунся жарыс сибдӧма-йӧршитчӧма керкаас. Кӧсйис восьтны дзирйыв ӧшиньсӧ, но Светлана паныд сувтіс: гым-чардыс пӧ ылысмас, и сэки тӧлӧдам комнатасӧ.

— Тэ, Николай, мый могысь менӧ татчӧ корин? Сӧмын веськыда висьтав. Ачыд гӧгӧрвоан, ме абу нин мӧлӧдушка...

— Кыкӧннад гажаджык. Со мыйла!

Стенъясӧ, ӧшиньясӧ швачӧдчысь зэр шыас сёрниныс ладмисджык.

— Николай, тэ эськӧ вермин радейтны менӧ? Но, шуам, ме кодь нывбабаӧс, — Светлана мыджсис щӧканас кияс вылас, видзӧдіс веськыда зонлӧн синъясӧ. Николай пӧрччис кыз ворча ӧчкисӧ, вочавидзис:

— Ог тӧд... Нинӧм ог тӧд...

— Сідзкӧ, он вермы. Тэ, сідзкӧ, абу Григорий Мелехов, а ме абу Аксинья Астахова.

— Меным оз и ков сэтшӧм друг видзысьыд, кыдзи Аксинья Астахова.

— Но ӧд кӧть мыйыс эз вӧв, а найӧ медбӧръя здукӧдзыс радейтісны ӧта-мӧднысӧ.

Куликов ӧзтіс куритчыны, матыстчис зэр синваӧн бӧрдысь ӧшинь дорӧ, казьтыштіс:

— Тэнӧ жӧ верӧсыд радейтӧ... Бать зэв ёна Климтӧ ошкӧ...

— Шань и эм Климыс, но сійӧ радейтӧ мӧдӧс... Воддза гӧтырсӧ радейтӧ... Ольгасӧ... Радейтӧ сідз жӧ, кыдзи Григорий Мелехов радейтліс ассьыс Аксиньясӧ.

— Тэ ӧмӧй сылӧн мӧд гӧтыр?

— Мӧд. Но та йылысь пӧшти некод оз тӧд.

— А ачыд Климсӧ радейтан?

— Кыдзи ме верма радейтны мортӧс, коді думайтӧ мӧд нывбаба йылысь?

Куссю шливгысь зэрыс балалайка струна моз чорыда зэлавліс, сэсся ӧдйӧ бӧр ланьтіс. Бара быйкнитіс мича шонді. Сёрнинад ӧдйӧ и коли кадыс. Николай корис Светланаӧс кытшовтны Моровосӧ. Кажитчис местаыс Куликовлы. Талун эськӧ и кольччис, но батьыскӧд на этша сёрнитісны. Оз и кут нюжӧдчыны, аски жӧ ветлас военкоматӧ да горкомӧ, учётъяс вылӧ сувтас. Ӧтпырйӧ и удж йывсьыс сёрнитас. Уджавны заводиттӧдз Интаӧ на лэбзьыласны, батьыс тай ёна нуӧдчӧ да; сэсся и тані пукалыштас, помавтӧм гижӧдъяссӧ дасьтас. «А Светланаӧс сідз эг и гӧгӧрво», — автобусын карлань мунігӧн нин думайтіс Николай...

* * *

Пармаӧ воис сюмӧд чуктӧдан пӧра — пуксисны июль тӧлысся меджар лунъяс. Помасис Семуковлӧн командировкаыс, буретш куим вежон мысти сійӧ бӧр воис Карелияысь Сыктывкарӧ. Горт дорас нин, дзик пос помас, кузяа тіньгис шуйга пеляс. «Но морӧ, чунавмӧныс лои», — пельсӧ тільыштіс Клим. Некымынысь личкыштіс звӧнок кнопкасӧ, но ӧдзӧссӧ некод эз восьт. Аслас ключӧн восьтіс томансӧ, сьӧкыд чемодансӧ сувтӧдіс джодж шӧрас. «Эжваынӧсь, тыдалӧ, оз на виччысьны», — думыштіс Семуков, торйӧдіс сьӧрсьыс вайӧм некымын апельсин, пуктіс сеткаӧ и лӧсьӧдчис ветлыны тьӧщаыс ордӧ. Гашкӧ, Светланаыс Леночкаыскӧд сэнӧсь, субӧтанад узьӧмӧн вермисны мунны. Ӧшинь улас Клим паныдасис Арсентий Ивановичкӧд, ки на ки чолӧмасисны.

— Миян тай некод абу-а. Сусанна Матвеевна ордӧдз кӧсъя ветлыны, — шуис Семуков, и вӧрзьӧдчигас нин падмӧдіс сійӧс Арсентий Иванович:

— Менам ӧд Николай воис. Вежон мысти удж вылӧ нин мунӧ, редакцияӧ корӧмаӧсь. Кызвынсӧ дачаын олӧ, пыр ӧтарӧ мыйкӧ гижӧ. Тӧрыт муніс и ӧнӧдз со абу.

— Бур, бур, воис кӧ. Ёна нин виччысин. — Семуков ошкана гогнитіс юрнас, сэсся юаліс ылӧсас: — Гашкӧ, миян танӧсь кӧнкӧ да, весьшӧрӧ и мунӧмыс Эжваас лоӧ. Эн аддзыв, Арсентий Иванович?

— Сусанна Матвеевна Леночкаыдкӧд тӧрыт муніс, автобусӧдз ме найӧс колльӧді. Светлана, пӧжалуй, удж вылын на сэки вӧлі, а талун вот эз на син пыр мунлы.

Семуков ӧдйӧ шелӧдіс автобус сувтланінӧ. Регыд мысти сійӧ вӧлі нин тьӧща ордас. Кагаыс сӧмын на унмовсьӧма, и Клим эз садьмӧд сійӧс.

— Гашкӧ кинӧ вылӧ муніс да... — зятьыслӧн юалӧм бӧрын вочавидзис Сусанна Матвеевна. Ачыс шемӧсмис: мыйкӧ тані неладнӧ; кӧсйис лӧсьӧдчыны да тшӧтш мунны зятьыскӧд карӧ, но Клим ӧлӧдіс:

— Ті энӧ вӧрзьӧдчӧй, Светлана локтас, и таксиӧн нуам.

Тьӧщаыс кутчысис кынӧмас да сідзи и пуксис узьысь внучкаыс бокӧ. Климӧс виччысисны вежон мысти кымын на, а со тай кор воис. «Эз-ӧ Николайыдкӧд дзугсьы, тоторкатшаыд?» — шогаліс Сусанна Матвеевна.

Светлана луннас воис Моровоӧ. Карас пӧ нинӧм вӧчны, тані пӧ град йӧрас гожйӧдчышта, шуис сійӧ Николайлы. Нывбабалӧн воӧмыс эз вӧв кивыв Куликовыслы, торкис гижӧмсьыс да, но аслас висьтын героиняыслы ортсы мыгӧрсӧ Светланалысь нин сетіс. Аслыс, дерт, та йылысь эз висьтав. Николай кӧсйис на гӧгӧрвоны Светланаыслысь и пытшкӧс шыяссӧ. Но кыдзи? Гашкӧ, Климкӧд тӧдмасьӧм бӧрын воссяс сы водзын и Светлана? Сідзкӧ, эновтчыны колӧ тайӧ висьтсьыс, мед на куйлыштас.

Долыд сьӧлӧм вылас Николайлы. Удж кузя сёрнитчӧма, учётъяс вылӧ сувтӧма. Да и батьыслӧн здоровьеыс абу норасяна. Вот аддзас сьӧлӧм серти нылӧс, гӧтрасяс — и сэк кокниджык да гажаджык лоӧ кыкнанныслы: и аслыс, и батьыслы.

— Николай, вай ме шойччышта лӧскад. Гож улас вугрӧдлыны кутіс. — Керкаӧ пырис Светлана. Сійӧ гӧрда-лӧз рӧма купайтчан костюма, кодӧс козьнавліс Арсентий Иванович.

— Пӧжалуйста. Сӧмын ӧд регыд мунны ковмас. Петам мир туйӧдзыс, сэні пӧпутнӧй машина вылӧ вӧзйысям.

— А тэ он водыштлы? Эн ӧмӧй мудз, лунтыр гижан.

— Мун, шойччы. Ме тэнӧ садьмӧда.

— Йӧй! — кильчӧ ӧдзӧссӧ каличалігмоз ропкӧдіс Светлана. — Батьлӧн пи, да и ставыс, некыдз сэсся он шу тэнӧ.

Николай водіс жӧ, аслас пукалан жырйын со крӧватьыс. Регыд и унмовсис.

Буретш тайӧ кадас Клим бӧр локтіс Эжваысь карса квартираас. Чайникын ва пузьӧдіс, ыджыд кружка тыр сылана кофе юис выя няньӧн, телевизор пыр «Дама с собачкой» кинофильм видзӧдіс, но гӧтырыс сідз эз и во. Корис такси.

— Кытчӧ тіянлы? — юаліс олӧма нин таксист.

— Моровоӧ. Сэні ті менӧ виччысьланныд.

Куликовлӧн дачаса керка ӧдзӧсыс вӧлі томантӧм, сідзкӧ, Николай збыльысь татӧні. Климлӧн чеччис сьӧлӧмыс, и кымын матысмис кильчӧланьыс, сымын ёнджыка чеччис. Ӧграда пытшкас кык нывка киськалісны быдмӧгъяс, казялісны тӧдтӧм мортӧс и пыр жӧ матыстчисны сы дінӧ.

— Дяденька, здравствуйте! А ӧні тан дядя Коля олӧ, и тётя Света тан, — ӧти вомысь шуисны двӧйни чойяс. — Ми налы градвывса оз чукӧртім, луннас быдса литра чукӧртім, и ӧні сы мында жӧ.

Варов чойяслысь бӧръя шуӧмъяссӧ Семуков эз нин кыв. Сылӧн измис сьӧлӧмыс, ылькнитлӧм вежӧглуныс вуджис прӧститны вермытӧм лӧглунӧ. Сулыштіс пос помас, пырны да ойкӧдны эськӧ кыкнаннысӧ мыйӧн веськалӧ, но крапкис дзиръясӧ и петіс ӧграда пытшкысь.

Светлана черӧбтіс вӧтын моз сёрни шыясысь да дзиръя крапкӧмысь. Ой, кутшӧм лӧсьыд тан! Очсалігтыр петіс марляысь зэвтӧм вонйысь, видзӧдліс ӧшиньӧд уличлань. Неылын сулаліс такси. Тільыштіс синъяссӧ, ачыс аслыс оз эскы: машинаӧ пуксьысь мортын пыр жӧ тӧдіс верӧссӧ. Клим ӧмӧй? Клим! Кӧсйис горӧдны, но кысь нин — утёвтіс таксиыс да. «Мыйла ме каличалі кильчӧ ӧдзӧссӧ? Мыйла эз таркӧдчы Климыс, ёрччыштӧм-матькыштӧм эз кыв ни? Вот дивӧыд!» Светлана петіс кильчӧ вылас. Ӧмидз кустъяс пиысь тыдовтчисны двӧйни чойяс, ӧта-мӧд вежымсьыныс тёлькӧдісны:

— Тётя Света, кутшӧмкӧ дядя воліс, дернитліс да эз воссьы ӧдзӧсыс...

— Мыйкӧ юаліс тіянлысь?

— Эз. Ми асьным висьталім, мися, тётя Света да дядя Коля ӧні татӧнӧсь; мися, оз налы вотам, лук турун чегъялам.

Светлана виччысьтӧмысла муртса эз лажмун бекъяс вылас, пырис керкаас, сэсся вежсьӧм, сырман гӧлӧсӧн садьмӧдіс Николайӧс, висьталіс лоӧмторсӧ.

— Нывкаяссӧ, тыдалӧ, эз кӧсйы повзьӧдны Климыд, сійӧн и зыксӧ эз кыпӧд. Вермис и лёка помасьны татшӧмторйыд. — Николай тэрыба жӧдзис пельӧсысь пельӧсӧ — сійӧ ӧні аслыс кажитчис ді вылӧ йӧрмӧм кӧчӧн. Кутшӧм синмӧн ӧні кутас видзӧдны батьыс вылӧ, Клим вылӧ, Сусанна Матвеевна вылӧ? Да и Леночка на эм. Кыдзи висьтавны налы, мый Николай нинӧмысь абу мыжа?

— Эн пов, Николай. Семуковыд рам, не татшӧмторъяс прӧститӧ...

— Прӧститас-ӧ?! — Николай меститіс пызан вывсьыс бумагаяссӧ. «Гашкӧ, Климсӧ лёкӧдӧм могысь нарошнӧ тадзисӧ вӧчис Светланаыс да? — думыштіс Куликов. — Вот и аддзи висьтӧйлы сюрӧссӧ». Керка ӧдзӧссӧ томналігӧн нин шуис сэсся:

— Батьӧкӧд ми аски лэбам Интаӧ. Воӧм бӧрын ме эг на вӧв мамлӧн гу вылын.

* * *

Климент Семуков пукаліс такси кабинаын сиськысь вӧчӧм морт моз: видзӧдіс кытчӧкӧ водзӧ, туй чукыльясӧ, но нинӧм эз аддзы — ни сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн воча тӧвзьысь автомашинаяссӧ, ни туй ӧт-мӧдарын тшем сулалысь ловъя вӧрсӧ, кӧть и рытыс вӧлі югыд да лӧнь. Да, эз мойви Климлы гӧтыръяснас: Ольгаӧс мырддис Вадим, а ӧні воштӧ Светланаӧс. Гашкӧ, и бурджык на, мый Семуков гозъялӧн регыдӧн помасьӧ ӧта-мӧдсӧ радейттӧг олӧмыс. Гӧтырыслӧн кӧ вӧлі честьӧ уськӧдчана характер, Климлӧн эськӧ сэки эз тырмы юксьӧм вылӧ выныс, нэмныс эськӧ сідзи сьӧдас и коли.

Машиналӧн восьса ӧшиньӧд ӧвтыштіс чӧскыдтӧм дукӧн, сідзкӧ, воисны нин Выльгорт дорса чипан видзан фабрика весьтӧ. Семуков шемӧсмис аслас думъясысь, коліс ӧд бара выльысь панны ассьыс семейнӧй олӧмсӧ. Да, сылӧн эм Ольга, радейтана нывбаба, кодкӧд син лапнитлӧм дыра и олісны ӧтлаас. Гашкӧ, аски жӧ ветлыны сы ордӧ?

Таксист сувтӧдіс машинасӧ буретш сэтчӧ, кӧні и пуксьыліс Семуков Моровоӧ карысь петігӧн. Керкаӧ пырӧм бӧрын Клим эз кут артасьны, мый кольны аслыс, а мый гӧтырыслы. Эз, сійӧ эз гӧтрасьлы сы ради, медым юкны ӧтлаын олігӧн нажӧвитӧм эмбурсӧ. Сійӧ гӧтрасьліс сы вӧсна, медым кык мортысь артмис ӧти ён гӧрӧд, кыдзи кык томиник пуӧс вӧлыштӧмӧн йитӧм бӧрын артмылӧ зумыд сьӧмӧса, паськыд вожъяса ӧти пу. Восьтіс чемодансӧ, сӧвтіс сэтчӧ ассьыс новлан кӧлуйсӧ. А водзӧ мый? Кытчӧ мунан? Гашкӧ, бӧр ӧдйӧджык лэбовтны Эжваса квартираӧ. Мед весасясны сэтысь, чӧрту, юртӧг олігӧн кӧвъялӧм рӧдняыс, Сусаннанас и ставнас!

Некытчӧ эз мун. Пуксис да куритчис. И сэк кодкӧ тільны кутіс томансӧ. Пырис внучкаыскӧд тьӧщаыс. Порог дорсяньыс на сійӧ казяліс Климлысь пӧльтчӧм чемодансӧ, комнатасьыс беспорядоксӧ.

— Мый нӧ лоис? — зятьыслысь вежсьӧм чужӧмсӧ аддзӧм бӧрын юаліс Сусанна Матвеевна.

— Нылыд ставсӧ висьталас... Сійӧ Моровоын, Николайкӧд... Уна лёктор вӧчис сійӧ меным. Тырмас, пом колӧ пуктыны талы. Вайӧй менам квартираысь ключьяссӧ.

— Кыдз нӧ сідзи, зять?! Ме ог верит, мый сійӧ Николайкӧд... Енмӧй-енмӧй! — тьӧщаыс эз аддзы нывсӧ доръяна кывъяссӧ. — Тіян жӧ Леночка, асланыд вирныд со...

— Леночкаыдлӧн эм аслас бать... Ті Светланалӧн рӧднӧй мам и та йылысь мед тӧдінныд. Вот и ставыс, мый ме кӧсйи висьтавны тіянлы.

Киас чемоданӧн Семуков лэччис пос кузя, а сьӧлӧмас нуис торксьӧм семейнӧй олӧмлысь сьӧкыд из. Кильчӧ вылас паныдасис Светланакӧд. Буракӧ, ёна тэрмасьӧма: тырӧма лолыс, пӧльтчыштӧмаӧсь нырбордъясыс:

— Клим, мый тэ думыштін? Клим, прӧстит!..

Но прӧща корӧм вылӧ верӧсыс эз сет воча кывсӧ.

...Видза олан, Эжвакар! Радейтӧ Климент Семуков еджыд каменнӧй керкаяса тайӧ карсӧ. Пырис аслас квартираӧ, восьтіс ӧшиньсӧ, мед тӧлалӧ комнатаыс. Рытъя уличаыс вӧлі уна йӧза, гуляйтісны на томъяс и олӧмаджыкъяс. Сӧмын Климлӧн сьӧлӧмыс бара тыртӧм да руш.

Талунсӧ олӧма... А аски, аскомысь? Син водзас сувтӧдіс Ольгаӧс, ассьыс писӧ. Тӧд вылас усис накӧд бӧръя аддзысьлӧмыс... Вӧлі март. Клим эз тӧр ку пиас, сэтшӧм окота вӧлі новлӧдлыштны писӧ моздорас. А кыдз тайӧс вӧчны? И сійӧ муніс магазинӧ чолӧмавны нывбаба праздникӧн Ольгаӧс да Анфисаӧс. Регыдӧн и сюри виччысяна стрӧкаыс сёрнитнысӧ. Шуисны аддзысьлыны Анфиса ордын гортас, вайлыны сэтчӧ Сеняӧс. Кор Семуков локтіс сы ордӧ, пиыс тані нин вӧлі, ворсіс небыд диван вылын. Ольга, медым не дзугыльтны ассьыс сьӧлӧмсӧ, пӧдруга ордас эз лок. Пиыскӧд тайӧ аддзысьлӧм бӧрын Семуков унаысь на ворсліс вӧтӧн аслас дона Сенякӧд.

Колис нӧшта лун-мӧд и Семуков автоматсянь звӧнитіс Цывунинъяслӧн квартираӧ. Трубкасӧ босьтіс Ольга, кыліс некымынысь «ало», но Клим чӧв оліс. Сылӧн инасис сьӧлӧмыс, мый Ольгаыс гортас. Автобусӧн карӧ вотӧдз пыр думайтіс сы йылысь, кыдзи сёрнитны Ольгакӧд, кутшӧмджык кывъяс шуны медводз. Но сідз эз и сюрны колана кывъясыс. Ёна чеччис сьӧлӧмыс, быттьӧ муніс сійӧ аслас олӧмын медводдза свиданньӧ вылӧ.

Семуков личкис звӧнок кнопкасӧ, триньӧбтіс ӧтчыд да кузя, дзик жӧ сідз, кыдзи коркӧ звӧнитліс Эжваса квартираӧ Ольгакӧд олігӧн. Здук мысти кыліс небыдик кок шы, и воссис ӧдзӧсыс.

— Здравствуйте, — лӧня чолӧмасис Семуков.

Ольгалӧн, тыдалӧ, гӧрддзасис горшыс, пӧльтчыштӧм вом доръясыс вӧрзисны, и сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны: кӧсйис нюмъёвтны-ӧ, бӧрддзыны. Сэсся и лӧз синъяссьыс войтыштіс синва, коді Климлы кажитчис лӧзӧн жӧ.

Лэдзас кӧ Ольга, тшӧктас кӧ пырны, сэки Семуков некор нин оз вошты тайӧ лӧз синъяссӧ, некор оз вунӧд сэтысь визувтысь лӧз синвасӧ. Ни Ольга, ни Клим эз казявлыны тайӧ здукас, мый накӧд орччӧн сулаліс да шензьӧмӧн видзӧдіс тӧдтӧм дядя вылӧ ичӧтик Сеня.