ОШЪЯСКӦД АДДЗЫСЬЛӦМЪЯС

Вӧлі сентябрь. Школаын велӧдчӧм заводитчис некымын лун сайын. Локтіс Петя школаысь, эз на удит шыбитны дӧра сумкасӧ, шыасис мамыс:

— Аски Семен лун, ошъяс пӧ тай чуалӧны. Мӧстӧ луд вылӧ лун куим ог нулӧй, а то уськӧдчасны ещӧ рӧзбойникъясыд. Ошкыдлӧн ӧд лёка лэчыдӧсь гыжъясыс. Аски шойччы, школаад ӧд оз велӧдны. Сідз нин гожӧмбыд отсасин.

Петялы любӧыд! Сідзкӧ, аски оз ков кывзытӧм мӧссӧ нуны йирсьыны ылі видзьяс вылӧ. Позяс кайлыны Емваль дорӧ зарни бордъя шниткиясӧс вугравны.

Кӧсйис на детина та йылысь гораа висьтавны, а на ордӧ пырис Васялӧн мамыс.

— Кывлін, Анфиса, Дарья тьӧтлӧн куканьыс вошӧма. Йӧрсьыс пышйӧма, коді тай Емваль дорад, и ӧнӧдз абу сюрӧма. Дерт, кӧнкӧ, ошъяс косявлісны, ой-я жӧ да ой-я. Семен лун ӧд. Ме тай аски мӧскӧс картаын кӧсъя видзны-а. Ош кок туйяссӧ неважӧн на Сидӧр му вылысь аддзылӧмаӧсь, кытчӧ тай анькытш сора зӧрсӧ кӧдзлім.

— Ме тай ог жӧ кӧсйы Сюрукӧс некытчӧ лэдзны. Он и тӧдлы, грекыд суас.

Васялӧн мамыс кӧсйис нин петны, но тӧвныр моз керкаӧ пырис Митялӧн батьыс. Порог дорсянь на сійӧ шыасис:

— Лун чӧж став матігӧгӧрсӧ кытшлалі, но Дарьялысь куканьсӧ сідзи и эг аддзы. Кысь аддзан, колӧкӧ, сійӧ важӧн пусьӧ ош кынӧмын. Дарьяыс асывсянь на лимзалӧ-бӧрдӧ. Жальтӧм ӧд абу аслад быдтасыд. Аски мед мӧсъястӧ некытчӧ абу вӧлі лэдзӧма.

— Ог нин эськӧ лэдзӧй да, — вочавидзис Петялӧн мамыс, Анфиса.

— Кодлы нӧ мӧстӧ окота воштыны. Турун эм, медым картаын жыкруйтӧны, — сетіс кыв Васялӧн мамыс да весиг ывлаас видзӧдліс, оз-ӧ нин ошъясыд татчӧ локны.

Мӧд луннас Митя, Петя да Вася бара асывнас аддзысисны. Быдӧн радӧсь, мый талун мӧсъясӧс видзны оз ков и школаын оз велӧдны.

— Вайӧ шнитки кыйны кайламӧ Емваль ю дорӧ, — медводз шыасис Петя.

— А друг да ошъяс сэні шӧйтӧны, — повзискодь Митрей да видзӧдліс Вася вылӧ, мый сійӧ висьталас.

— Позьӧ и вуграсьны ветлыны. Татшӧм матӧ ошкыд эз жӧ лок.

Час мысти другъяс восьлалісны нин Емваль дорӧ, кӧні позьӧ вугравны посньыдик шниткиясӧс, сэсся вайны найӧс гортад да жаритны скӧвӧрӧда вылын. Сьӧрсьыныс быдӧн нянь да картупель босьтісны. Вугыр шать пыдди дженьыдик ньӧр чегъялісны, вӧв бӧжысь путшкӧм сияс босьтісны. Ӧтлаын банка тыр нидзув чукӧртісны.

Восьлалӧны, дурӧны. Вунӧдісны детинкаяс ош йылысь и Семен лун йылысь. Куимӧн ӧд найӧ, не повны жӧ лун шӧр лунӧ.

Лӧсьӧдчисны вуграсьны ичӧтик визув шор дорӧ, коді усьӧ Емваль юӧ. Джуджыдджык гуранъясын сы мындӧм тайӧ мича рӧма посньыдик чериясыс, ӧдва удитан лэптавнысӧ.

Бӧрсӧ гортас мӧдӧдчисны рӧмдандорыс. Быдӧн радӧсь. Зепъясныс пӧльтчӧмаӧсь чериясӧн. Эз на удитны воны ичӧтик му дорӧ, кӧні быдмис зӧр, друг вӧрланьыс сэтысь чепӧсйис ош.

Вася гораа чилӧстіс да тэрыб вӧв моз заводитіс пызйыны сиктлань. Митя да Петя сы бӧрся. Куимнанныс горзӧны:

— Ош! Ош, ош! Вӧтӧдас кӧ... — И ещӧ на тэрыбджыка пышйӧны. Вася повзьӧмысла весиг вугыр шатьсӧ шыбитіс. Митялӧн юрсьыс картузыс уси. Петя, кодлӧн кокъясыс вӧліны медся дженьыдӧсь, котӧртіс медся водзын. Детинаяс эз лысьтны видзӧдлыны бӧрвыв, ӧдйӧ котӧртӧмысла ловныс тырӧма, паровоз моз пошкӧны. Сайкалыштісны сӧмын сэк, кор тыдовтчисны керкаяс. Митялӧн пиньясыс таркакылісны, Васялӧн чужӧмыс бумага кодь еджыд. Петя кывсӧ шуны оз вермы.

* * *

Ошкӧд Емваль ю дорын первойысь аддзысьлӧмсянь коли нин нелямын воысь унджык, но Петр Иванович ӧнӧдз абу вунӧдӧма тайӧс. Гашкӧ, пыр на казьтылісны та йылысь и челядьдырся другъясыс Митя да Вася, но найӧ абу нин ловъяӧсь, кыкнаныс олӧмнысӧ сетісны фашистъясысь Рӧдина дорйигӧн.

Петр Ивановичлӧн ас рӧднӧй парма дорӧ муслуныс эз чин. Быд ар сійӧс позьӧ аддзыны вӧрысь: тшак да пув вотӧ, вӧралӧ. Вӧрса векньыдик туйясӧд восьлалігӧн Петр Ивановичлы синъяс улас унаысь усьлывлӧ Мишка Топтыгинлӧн уджыс. Ош то кыз мыр варкӧдӧма-пӧрӧдӧма, то кодзувкоткар пазӧдӧма.

Война помасьӧм бӧрын во дас мысти Петр Ивановичлы бара на удайтчис аддзывны Топтыгинӧс. Егорович другыскӧд найӧ мунісны вӧравны Паньӧ грездӧ, кӧні позьӧ вӧлі кузь арся войсӧ коллявны вӧр керкаын. Тасянь узян местаӧдзыс вӧлі зэв нин матын. Егорович мӧдӧдчис вӧр керкалань уна кокъясӧн талялӧм туй кузя, а Петр Иванович восьлаліс ордымӧд, коді туйсяньыс муніс улынджык.

Недыр мысти, кор Петр Иванович вуджис неыджыд нюр да петіс восьса местаӧ, кӧні сулаліс джуджыд пӧрысь кыдз, пищальсӧ сувтӧдіс пу бокас, кӧсйис куритчыны, но друг мӧдіс горзыны Егорович.

— Петро! Ош тані куйлӧма, дзик на ӧні.

Петр Иванович эз на удит вочавидзны другыслы, кыдз зэв матын мӧдісны куснясьны бадь кустъяс. И сэк жӧ эрд бокті тэрыба мӧдіс котӧртны ош. Тэрыбӧсь тай майбырлӧн кокъясыс. Кыз кыдз сайсьыд Петр Ивановичӧс, тӧдӧмысь, эз казяв. Весиг эз и видзӧдлы сылань.

Ӧти арся лунӧ, а стӧчджыка кӧ, 1976 вося сентябрь 11 лунӧ, буретш тані жӧ, Петр Иванович бара паныдасис ошкӧд. Кӧть Топтыгинлӧн и пельясыс сюсьӧсь и синъясыс бура аддзӧны, мыйлакӧ вӧралысьлысь матыстчӧмсӧ абу казялӧма. Вӧралысь сійӧс казяліс первойӧн. Ош тапикасис ляпкыдик понӧльяс пӧвстын, водз лапаяснас чашйис-нетшкис чӧд розъяс да сюяліс вомас. Посни дрӧбӧн зарадитӧм патронсӧ сійӧ вежис пуляӧн. Затворсӧ пӧдлалігӧн тотшмуні. Ош тайӧс пыр и кыліс, кыпӧдчис бӧр кокъяс вылас. Пищальлысь стволсӧ Петр Иванович веськӧдіс ыджыд да ён ош вылӧ. «Уськӧдчас кӧ, лыйны ковмас, а то тапкӧдас, чеччыныд он вермы». И сэки неуна бокысьджык вӧралысь казяліс ещӧ кык ошкӧс. Абу пиян, а гырысь ошъяс.

Думайтны вӧлі некор, ковмис Петр Ивановичлы усйысьны кыдз позьӧ ӧдйӧджык да ылӧджык. Ӧти пулянад ӧд куим ошлы паныд он вочсась.

Аскинас Петр Иванович бара нин ветлӧдліс вӧрын.