НИДЗӦС ДІ
Тайӧ гажа да ыджыд дісӧ тӧдӧны Сыктывкарын, Эжваын, Улыс Човйын и Емваль посёлокын олысьяс. Уна йӧз волывлӧны татчӧ гожся кадӧ да арнас.
Дісӧ шуйгавывсяньыс асыкӧн моз кутӧ Сьӧрт полой. Веськыдвывсяньыс тупкӧ сылысь туйсӧ Эжва ю. Полойыс да юыс быттьӧ скӧрмӧмаӧсь ӧта-мӧд вылас и кыкнанныс мӧдӧдчӧмаӧсь асланыс туйӧд. Тадзи визувтӧны километр нёль-вит, сэсся бӧр ӧтлаасьӧны ді помас и оз нин торйӧдчывны. Тыдалӧ, гажтӧм торйӧнтӧ визувтны.
Діыс кӧть ӧти, а быд пельӧслӧн аслас ним, аслас мичлун: Роч-яг, Нэр, Куръядор, Кузьвидз, Коколюка, Пӧтьӧрай да уна мукӧд мича нимъяс сетавлӧмаӧсь Слӧбӧдаса войтыр, кодъяс, гашкӧ, сё во чӧж пуктылісны тайӧ ді вывсьыс турун, вотлісны тшак да вотӧс, кыйлісны чери и зверь-пӧтка.
Роч-ягын быдмӧны шыльыд кока тшап пожӧмъяс, кыдзьяс, ловпуяс. Арнас тайӧ медся тшака местаяс. Торйӧн нин уна вотлӧны дона гоб, ягсер, весиг ельдӧг петавлӧ. Мыйла тайӧ местаыслы сетлӧмаӧсь Роч-яг ним, ме ӧнӧдз ог тӧд. Оз вермыны висьтавны и олӧма войтыр, кодъяс бура тӧдӧны тайӧ ягсӧ.
Нэр нималӧ ёнджыкасӧ кос местаясӧн, кодъясӧс вевттьӧма еджыд яла. Видзьяс бокын, кузь веретя вылын, коркӧ, вель уна во сайын нин, вӧліны Катыдпомса да Веждінса крестьяналӧн мӧс видзан гидъяс. Мыйӧн пуктыссьыліс видзьяс вылысь турун, ассьыныс мӧсъяссӧ найӧ пыр жӧ вуджӧдлісны тайӧ ді вылас. Мӧсъяслы некытчӧ пышйыны: найӧс гӧгӧр кытшалӧ ва. Йирсясны пӧттӧдзыс туруна ягъясын, видзьяс вылын, а рытнас локтӧны узьны асланыс гидъясӧ, кӧні найӧс виччысьӧны нин кӧзяйкаясыс, медым лысьтыны мӧсъяссӧ, а йӧвсӧ гортаныс нуны.
Куръядорын видзьясыс медся шыльыдӧсь да паськыдӧсь. Посньыдик гӧпъяс пӧлӧн быдмӧны гырысь чукӧръясӧн сьӧд сэтӧр кустъяс, пелысь да льӧм, лежнӧг и коръя пуяс.
Нидзӧс ді озыр и гырысь да посни тыясӧн. Гожӧмъяснас уна утка котыр быдтысьӧ тані. И зверьяслы муса тайӧ гажа діыс. Кӧчьясӧс, уръясӧс позьӧ аддзывны ділӧн быд пельӧсысь. И мойяс татчӧс ӧти ыджыд тыӧ овмӧдчисны, кодъясӧс вайисны рӧдмӧдӧм могысь. Тыясын эм и уна чери: сир, ёкыш, гыч, кельчи, сын. Некодӧс оз ӧтдорт ылӧдз нюжӧдчӧм діыс, быдӧнлы мыйкӧ да мыйкӧ козьналӧ.
Тӧвся лунъясӧ видз гриваяс вылын сулалысь кыдзьяс вылысь тшӧкыда позьӧ аддзывны таръясӧс, кодъяс юсайса вӧръяссянь лэбзьылӧны татчӧ чӧсмасьны.
Нидзӧс ді! Кутшӧм тэ тӧдса да муса меным. Эз на вӧв и дас арӧс, кор медводзысь вайӧдіс менӧ татчӧ мамӧ. Видз миян сэні вӧлі. Луныс сулаліс мича, гӧгӧр оняліс жарӧн. Сьӧрт полой вуджӧм бӧрын ми чеччим пыжысь, босьтім куран-косаяс да тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчим векньыдик туй кузя. Миянкӧд сэтчӧ мунісны и дядьным да чойӧй.
Ме эськӧ тайӧ местасӧ, кӧні вӧлі миян видзным, важӧн вунӧді. Мыйта ӧд сэсянь коли кадыс. Но видз бокын быдмысь ыджыд пожӧмӧс вунӧдны оз позь. Быд пӧрйӧ, кор ми волывлім тайӧ видз вылас, паськӧмнымӧс да сёян-юаннымӧс пуктывлім кыз пожӧм бокӧ, кытчӧ эз веськавны шонді югӧръяс. Лун шӧр бӧрын тайӧ пу бокас жӧ нуръясьлывлім.
Мича сэк кажитчис меным тайӧ ӧтка пожӧмыс аслас ыдждалунӧн да кызталунӧн. Пожӧмлӧн кыз кокыс югъяліс шонді югӧръяс улын. Вожъясыс гӧгӧрбок шевгӧдчӧмаӧсь. Кыпӧдчас кӧ тӧв, пу вылын ӧшалысь бумага кодь вӧсньыдик кильясыс пыр и кутасны ворсӧдчыны.
Кыдзкӧ тӧвся асылӧ дядь мӧдӧдчис тайӧ ді вылас турунла. Ме тшӧтш куті вӧзйысьны. Школаын сійӧ лунас эз велӧдны. Ывлаын вӧлі кӧдзыд, но лӧнь. Вӧвлӧн подкова кокъяс улын дзуртіс южмӧм лым. Ми дядькӧд пукалім доддьын, шоныд тулупъяс пиын. Вӧвлӧн вом дорас ӧшалісны ичӧтик йи нёньяс, нырсьыс пуркйис ру.
Куръя дорӧ вотӧдз на чукӧрӧн сулалысь кыдзьяс вылысь ме казялі таръясӧс. Найӧ кокалісны пуяс вылысь кын гарсӧ. Кор вӧвным дзик нин матыстчис таръяс пируйтанінӧ, пӧткаяс эз и лэбзьыны, копыртісны юръяснысӧ да мӧдісны видзӧдны надзӧникӧн рӧдтысь вӧв да доддьын пукалысьяс вылӧ.
— Вот эськӧ пищаль кӧ вӧлі...
— Мӧдысь эськӧ локтін татчӧ да немтор вылӧ лои любуйтчыныд, — вочавидзис дядьӧй да вӧвсӧ мӧдіс вӧтлыны тэрыбджыка.
Ылысянь на ме казялі ассьым муса пожӧмӧс. Кынмӧма, гыӧртӧма, вожъяс вылас исергаяс ӧшалӧны. Пу бокас, еджыд лым вылын, тыдалісны пожӧм кольяс. Тӧдӧмысь, лэбачьяс либӧ уръяс лэдзисны найӧс.
Дядь разис зорӧдысь потшӧссӧ, заводитіс доддьӧ тэчны турун, кодӧс ми чукӧртім татчӧ гожӧмнас. Турун дінысь ӧвтіс аслыссяма чӧскыд дук.
Зорӧдсянь неылын тыдаліс пелысь пу. Вотӧсъясыс пыр на ӧшалісны сэні. Ме соби лым питі, нюжӧдчи да мӧді нетшкыны пелысь розъяс. Ачым пелысьсӧ вель уна сёйи да чой-воклы на гортӧ вайи.
Кор миян сиктын котыртчис колхоз, Нидзӧс діса видзьяс и тыяс ставнас вуджисны ӧтувъя овмӧслы. Ми, челядь котыр, торъя нин зонпоснияс, быд гожӧм отсасим колхозникъяслы — юр кыскалім, куртім. Гажа кад тайӧ вӧлі. Шоча и ветлывлім гортӧ. Узьлім веськыда видзьяс вылын вонъясын. Купайтчылім, чери кыйны кад аддзылім, сьывлім школаын на велӧдӧм сьыланкывъяс.
Великӧй Отечественнӧй война воясӧ ме уна во чӧж эг волы тайӧ тӧдса ді вылас. Дыр кад и эг аддзыв ассьым радейтана пожӧмӧс. Но дум вылӧ усьліны найӧ тшӧкыда, оз тай юр вежӧрсьыд вушйыны тӧдса местаясыд.
Гортӧ бергӧдчӧм бӧрын бара мӧді аддзысьлыны Нидзӧс дікӧд. Эг чайт нин аддзыны ассьым пожӧмӧс. Коді тӧдас, мый вермис лоны сыкӧд. Колӧкӧ, вына тӧв пӧрӧдіс, а гашкӧ и пес вылӧ пилитісны да важӧн пачын ломтісны.
Но тӧдса пожӧм важ моз тшапа сулаліс аслас местаын. Лоӧма ещӧ на кызджык да джуджыдджык, сӧмын ӧткымын вожъяс чегъясьӧмаӧсь. Кадыд тай ассьыс уджсӧ уджалӧ: пожӧмыс аслас сьӧкыд тушанас неуна пӧлыньтчыштӧма веськыд вылӧ.
Пукси веж луд вылӧ, кӧні сярвидзисны уна рӧма дзоридзьяс, пукті юрӧс пожӧм бердас, кывзышті сылысь пошиктӧмсӧ, тӧлыскӧд вашкӧдчӧмсӧ, лэбачьяслысь да чиркъяслысь сьылӧмсӧ. И пыр жӧ дум вылӧ усины челядьдырся воясӧй. Быттьӧ выльысь кыла мамӧлысь небыдик гӧлӧссӧ: «Панясь, Иванушко, панясь... Турун лёдзьястӧ ӧд сёйтӧгыд он вермы чукӧртны».
Пожӧмсянь неылын аддзи и пелысь пусӧ. Сійӧ паськалӧма, ыдждӧма. Розъяс вылас бара ӧшалісны польдчӧм вотӧсъяс.
Век, кор ме волывла тайӧ ді вылас, кутшӧма кӧть ог мудз, кежавла аслам важся тӧдсаяс дінӧ. Улӧ-улӧ копыртчыла пожӧмлы, и сьӧлӧм вылын пыр жӧ лоӧ кыпыд.
Гожся лунъясӧ дівывса видзьяс вылын бара кылӧны уна лыда гӧлӧсъяс, машинаяслӧн таргӧмыс. Тайӧ кӧрым заптысьяс мырсьӧны-уджалӧны. И шойччысьяс, вӧр-ва радейтысьяс важ моз татчӧ волывлӧны.
Уна йӧзӧс нин аддзыліс аслас кузь нэмӧн пӧрысь пожӧм, уна пӧлӧс сьыланкыв кывліс лэбачьяслысь. Гашкӧ, та дыра сулалігас мудзис нин. Эз ӧд этшаысь кынмыв и кӧтасьлы. Но мӧдысь либӧ коймӧдысь ді вылӧ волігӧн ог кӧ аддзы сійӧс, сьӧлӧм доймымӧн лоӧ жаль.
