ГӦРД ГАЛСТУК

Ывлаын югыд да гажа. Тувсов шонді кыпӧдчӧма енэж шӧрас. Видзӧдлан сы вылӧ — синъястӧ ёрӧ. Кузь тӧв чӧж усьӧм лымйыс весиг кажитчӧ мӧд пӧлӧс, кодкӧ быттьӧ сійӧс едждӧдӧма. Лым вылас дзирдалӧны югыдысь-югыд бисеръяс. Пуяс ас вывсьыныс шыбитісны лымторъяс. Водз асывсянь татшӧм пуяс вылас гажӧдчӧны лэбачьяс. Тыдалӧ, и найӧ радлӧны тулыс воӧмыслы. Керка вевтъяс вылысь эз на исковт лымйыс, но шондіа лунъясӧ тёпкӧ нин сэтысь му вылӧ войтва, а войнас ӧшӧдчӧны кузь йи нёньяс.

Кольӧ неуна кад, и яр шонді сывдас став лымсӧ. Зіля кутасны сьывны-гажӧдчыны шоръяс, вӧччасны мича паськӧмӧн керка бердын сулалысь пуяс.

Веня Костылёв радейтӧ татшӧм лунъяссӧ. Школаысь петӧм бӧрын тэрмасьтӧг восьлалӧ гортас, пӧттӧдзыс лолалас чӧскыд сӧстӧм сынӧднас, сулалыштас пуяс дорын, кӧні шонтысьӧны пышкайяс, унаысь видзӧдлас лӧз енэж вылӧ, коді тӧвся кӧдзыд лунъяс бӧрын кажитчӧ торъя мичаӧн.

Но талун Веняӧс эз манитны ывлавывса серпасъясыс. Тэрмасис гортас, медым ветлыны сэсся орчча сиктӧ, кӧні учительнича висьталӧм серти олӧ Пильӧ пӧль. Сійӧ сэтчӧс сиктса первой пионер. А школаса следопытъяс буретш гижалісны медводдза пионеръяс йылысь казьтылӧмъяс асланыс школьнӧй музейӧ.

Муртса Веня пырис гортас, мамыс кутіс ваявны пызан вылӧ пиыслы сёян.

— Ог эшты. Пильӧ пӧль ордӧ школасянь тшӧктісны ветлыны, — юӧртіс мамыслы Веня, сэсся босьтіс тарелка вылысь выя шаньга да здукӧн и гумыльтіс.

— Пильӧ пӧльыд ӧд вежон нин больничаын, карын, висьмӧма коньӧрушка.

Веня эз виччысь татшӧм юӧрсӧ. Шогӧдіс морттӧ быдӧн. И висьталіс мамыслы, мыйла сылы ковмис тайӧ пӧрысь мортыс.

— Кытысь нӧ сэсся ме корся первойя пионеръяссӧ? Миян сиктын, колӧкӧ, некод и абу сэтшӧмъясыс? — гӧруйтіс детина.

— Сёй да петав Яким дядь ордад. Сійӧ ӧд нэмсӧ тані олӧ. Колӧкӧ, кодӧскӧ и индас.

Венялы эськӧ эз вӧв окота сёрнитны Яким дядькӧд: оз радейт сійӧ варовитныд. Ӧдвакӧ вермас висьтавны мыйкӧ пионеръяс йылысь, но век жӧ кывзысис мамыслысь да мӧдӧдчис сикт помланьын сулалысь важиник керкаӧ.

Яким дядь буретш вӧлі гортас. Кӧзалӧн кодь ичӧтик тошка, дзормӧм юра олӧма морт читкыртліс синъяссӧ да сюся видзӧдліс Веня вылӧ, быттьӧ кӧсйис тӧдмавны, мый могӧн локтіс сійӧ сы дорӧ.

— О, кытыськӧ нэм виччысьтӧм морт усьӧма. Ӧти сиктын олам, а дзик первойысь воськовтін менсьым порогӧс. Кутшӧм нин мог суис, Степанович? Шонтысьны ог тшӧкты: ныв ордӧ ветлі гӧститны да керкаӧй мӧдӧд лун ломтытӧм. Да ті пуксьӧй, ошйысьӧй.

Веня пуксис лабич помӧ. Синъяснас кытшовтіс ыджыд комната гӧгӧр. И друг дрӧгнитіс сьӧлӧмыс, кор дум вылас уси ӧтитор. Кык во сайын Веня аслас другкӧд Яким дядь йӧрысь гусялісны некымын галанка. Казяліс пакӧститчысьясӧс кӧзяин да уськӧдчис на вылӧ беддьӧн. Ачыс горзӧ: «Кутӧй вӧръяссӧ! Кутӧй!»

«Тӧдіс кӧ сэки миянӧс, шошаӧд ӧні кватитас да гортсьыс вӧтлас. И мыйла ме, йӧйыд, локті сы ордӧ?» — майшасис детина.

— Мый нӧ юртӧ ӧшӧдін? Гашкӧ, школасьыд лёк бӧжа двойка гортад вайин? Абу тай нӧ варов.

Яким дядь пуксис Венялы паныдӧн, гырддзанас мыджсис пызан пӧвйӧ, быттьӧ поліс усьӧмысь.

— Тадзи и кутам пукавны да чӧв овны? Гашкӧ, сёрнитантортӧ гортад колин? Ме тай ӧткӧн олігад мукӧд дырйи кузь лунтыр некодкӧд ог варовитлы. Кань эм да оз куж сёрнитныс-а... Ныв эськӧ корӧ овны карӧ, да жаль кӧдзӧдчыны чужан сиктыдкӧд, ас йӧз дорысь мунны. Эн пӧрысьмы, Степанович.

Веня та бӧрын неуна збоймыштіс, висьталіс Яким дядьлы аслас мог йылысь.

— Гашкӧ, тэ тӧдан кодӧскӧ первой пионеръяс лыдсьыс? Ме быдлаысь юасьлі, да некод оз тӧд.

Яким дядь лэптыштіс вывлань юрсӧ, шылькнитіс косіник кинас тош кузяыс. Уна чукыръясӧн зэвтӧм чужӧм вылас мыччысис нюм.

— Первойя пионеръясӧс, сідзкӧ, корсяд, история кӧсъяд лӧсьӧдны, медым мукӧдъяс на йылысь казьтылісны? Тайӧ бур. Тӧда ме сэтшӧм йӧзсӧ. Ӧльӧ грездын олӧ Пильӧ пӧль. Менам томдырся друг...

— Ме сы дорӧ и кӧсйи ветлыны да больничаӧ водтӧдӧмаӧсь. Мед эськӧ кӧть бӧрынджык висьмис. А то музейӧ колӧ вӧлі сы йылысь гижны.

— Э-э... Висьӧмыд тай оз юась, — вочавидзис Яким дядь, сэсся мыйлакӧ дыр чӧв оліс, гашкӧ, мыйкӧ кӧсйис уськӧдны дум вылас. — Первойя пионеръясӧс, сідзкӧ, тӧдмаланныд? Но и кодӧскӧ аддзид энӧ?

— Эгӧ, — шога юӧртіс Веня. — Гашкӧ, сэтшӧмъясыс матігӧгӧрын и абуӧсь.

— Омӧля корсянныд. Он тӧдӧй асланыд сиктса йӧзтӧ, — дивитыштіс детинаӧс олӧма морт, сэсся восьтіс важиник камод, коді гӧгӧр нин вушйӧма, дыр лукйысис-корсис мыйкӧ и перйис сэтысь гӧрд галстук, коді быгалӧма и едждыштӧма кытсюрӧ, пуктіс Витя ныр улӧ. — Мый тайӧ?

— Пионерскӧй галстук, буракӧ. Гашкӧ, чышъян?

— Тӧдін. Тайӧ коркӧ мамӧлӧн чышъян вӧвлі. Кор примитісны миянӧс пионерӧ, сэки меным дас арӧс на вӧлі. Буретш сійӧ вонас Ленин вождь кувсис. Но вот... примитісны пионерӧ, а гӧрд галстукыс сӧмын куимлы тырмис. Мукӧдъяслы пӧ мӧдысь сетам. Ме локті гортӧ да сыркъялӧмӧн бӧрддзи. Висьталі мамлы, мися, Пилькалы галстук сетісны, а меным эз тырмы.

Веня выльысь видзӧдліс Яким дядь вылӧ, оз-ӧ сійӧ шмонит, но стариклӧн синъясыс вӧліны эсканаӧсь. Гоз-мӧдысь сійӧ сьӧкыда кызӧктіс и мӧдіс висьтавны водзӧ.

— Мамӧлы, тыдалӧ, жаль лои бӧрдысь пиыс. Перйис сундуксьыс еджыд чышъян, краситіс сійӧс гӧрд краскаӧн. Вот и артмис галстук. Мӧд луннас, кӧть поводдяыс вӧлі кӧдзыд, ме дӧрӧм кежысь мӧдӧдчи школаӧ. Аслым любӧыс! Кӧсйи, медым ставӧн аддзылісны менсьым гӧрд галстукӧс. А тэ, Вениаминушко, шогӧ усьӧмыд, абу пӧ миян медводдза пионеръяс. Тэнад дедыд миянкӧд жӧ пионеравліс. А тайӧ галстуксӧ сета тэныд. Видзӧй асланыд музейын. Ме со матӧ ветымын во сійӧс дӧзьӧриті.

Ӧні Веня радысла дась вӧлі топыда-топыда кутыштлыны тайӧ косіник стариксӧ да висьтавны сылы ыджыд аттьӧ. Но тайӧс вӧчӧм пыдди детина сӧмын шуыштіс:

— Ми тіянӧс, Яким Алексеевич, пионерскӧй сбор вылӧ корлам. Воланныд ӧд? Честнӧй пионерскӧй... Со ті кутшӧм вӧлӧмыдӧсь. А ме эг и тӧдлы. Ме кӧ тэ местаын, быдӧнлы ошйыси эськӧ.

— Мый, мый, а ошйысьны эг велавлы, — нюмъёвтіс старик да тапнитіс Веняӧс.

Детина босьтіс кадӧн вушйыштӧм гӧрд галстук да котӧрӧн мӧдӧдчис гортас. Сійӧ вӧлі шуда и рад.

Детина мунӧм бӧрын Яким дядь дыр на пукаліс да казьтыліс ассьыс олӧм-вылӧмсӧ. Дум вылас усьлі, кыдзи гражданскӧй война воясӧ сылӧн батьыс дорйис аслас ёртъяскӧд том Сӧветскӧй республика, кыдзи котыртісны сиктын первой колхоз. Кутшӧм радпырысь татчӧс олысьяс виччысисны первой трактор, кыдзи кыліс Москвасянь радиолӧн гӧлӧс, сэсся ӧзйис электричество. Ставсӧ тайӧс аддзылісны сиктса медводдза пионеръяс. Асьныс, став йӧзкӧд ӧтвылысь, тэчисны выль олӧм. Унаысь эз узьлыны пӧттӧдзыс, унаысь пыклісны тшыглун.